An Evaluatıon on The Russıan Origin Loan Words in Military and Security Terminology in The Contemporary Kypchaq Group of Turkic Dialects

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 164 - 193, 29.08.2025

Bayram Güneş

https://doi.org/10.59305/ijvuts.1716285

Öz

The language and culture policy, which constituted the center of the systematic assimilation policy implemented by the Soviet Union, has shown its effects in many areas in Kipchak Turkish dialects, as well as in military and security terminology, which is the subject of the study. Although it is known that the Soviet assimilation policy, which focused on Russian culture and language, affected the amount of Russian loanwords in Turkish dialects, there are not enough studies on its effects in the field of military and security terminology. In this article, Russian loanwords in military and security terminology used in contemporary Kipchak Turkish dialects were examined. Within the scope of the research, Russian loanwords belonging to military and security terminology in the dictionaries of Karaim Turkish, Crimean-Tatar Turkish, Kazan-Tatar Turkish, Karachay-Balkar Turkish, Kumuk Turkish, Bashkir Turkish, Kazakh Turkish, Karakalpak Turkish, Kyrgyz Turkish and Nogay Turkish, which are among the Turkish dialects of the Contemporary Kipchak Group, were identified and examined. The data were classified by dividing them into thematic areas; it was determined that loanwords were especially dense in the categories of “Ranks and Titles” and “Weapons and Equipment”. The findings clearly reveal the impact of Soviet-era military and administrative structures on the terminological fields of the dialects in question. It was observed that loanwords limited the use of local equivalents not only at the lexical level but also at the conceptual and structural level. The study aims to shed light on the terminological transformation processes in this area by showing the spread of loanwords of Russian origin in military and security language and to contribute to future vocabulary planning.

Anahtar Kelimeler

Kipchak Turkish dialect , Russian , loan words

Çağdaş Kıpçak Grubu Türk Lehçelerinde Askerî Terminoloji ve Bu Terminolojide Rusça Kökenli Alıntı Sözcükler Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Sovyetler Birliği tarafından bilhassa Stalin döneminde Türkistan coğrafyasında uygulanan sistematik asimilasyon politikasının merkezini oluşturan dil ve kültür politikası, çalışmamıza konu olan askerlik ve güvenlik terminolojisi bakımından Kıpçak Türk lehçelerini etkilemiştir. Rus kültürü ve dilini merkeze alan Sovyet asimilasyon politikasının Türk lehçelerinde Rusça alıntı sözcüklerin miktarını etkilediği bilinmektedir. Ancak askerlik ve güvenlik terminolojisi alanındaki etkileri konusunda yeterince çalışma bulunmamaktadır. Çalışmada içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Çağdaş Kıpçak Türk lehçelerinde kullanılan askerî terminoloji ve güvenlik terminolojisinde yer alan Rusça kökenli alıntı sözcükler incelenmiştir. Araştırma kapsamında Çağdaş Kıpçak Grubu Türk lehçeleri arasında yer alan Karayim Türkçesi, Kırım-Tatar Türkçesi, Kazan-Tatar Türkçesi, Karaçay-Balkar Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Kazak Türkçesi, Karakalpak Türkçesi, Kırgız Türkçesi ve Nogay Türkçesine ait sözlüklerde yer alan askerî ve güvenlik terminolojisine ait Rusça alıntı sözcükler tespit edilip incelenmiştir. Veriler, tematik alanlara ayrılarak sınıflandırılmış; özellikle “Rütbe ve Ünvanlar” ile “Silah ve Teçhizat” kategorilerinde alıntı sözcüklerin yoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Bulgular, Sovyet dönemi askerî ve idari yapıların söz konusu lehçelerin terminolojik alanları üzerindeki etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Alıntı sözcüklerin yalnızca leksikal düzeyde değil, kavramsal ve yapısal düzeyde de yerli karşılıkların kullanımını sınırlandırdığı gözlemlenmiştir. Çalışma, askerî ve güvenlik dilinde Rusça kökenli alıntıların yayılımını göstererek bu alandaki terminolojik dönüşüm süreçlerine ışık tutmayı ve gelecekteki söz varlığı planlamalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kıpçak Türk lehçeleri , Rusça , alıntı sözcükler

Kaynakça

• Aksan, D. (2018). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baskakov, H. A. (1956). Rusşa-Nogayşa Slovar. Çerkessiy Nauçno-İssledeovatelskiy İnstitut.
• Çelebi, E. (2017). Bolşevik İhtilâli Sonrasında Yeni Sovyet İdarî Sisteminin Kırgızistan’daki Görüntüsü Üzerine Değerlendirmeler. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Dergisi. Yıl: 5, Sayı: 9, 185-199.
• Çelebi, E. (2019). Sovyet Kazakistan’ında Eğitimin Genel Durumu (1930-1940). Tarih ve Gelecek Dergisi. (59), 23-37.
• Devlet N. (2020). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Egamberdı̇yev, M., & Dı̇nasheva, L. (2019). Çarlık Rusyasının Güney Kazakistan’daki Eğitim Politikası (1850–1914). Belleten Dergisi. (297), 665-688.
• Erdoğan, A. (2018). Sovyet Rusya Rejiminin Türkistan Halklarına Yönelik Asimile Politikası. Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Yıl: 5, Sayı: 9, 251-269.
• İbrahimov, E. A. (2016). Türk Dünyasında Ortak Konuşma Dili Oluşturulmasında Alfabe ve İmla Sorunları. Gazi Türkiyat. (18), 213-220.
• Kamçıbekova, K. (2008). Sovyet Dönemi Kırgız Türkçesinde Dil Planlaması. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 26, 31-40.
• Karaağaç, G. (2017). Dil, Tarih ve İnsan. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Koç, K., Bayniyazov, A., & Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2000). Batı Dilleri ve Türk Dili Grameri Üzerindeki Etkileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 45(1997), 48-54.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. (3. Basım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kowalski, T. (1996). Karayim Türkçesi Sözlüğü. (K. Aytaç, Çev.). Ankara: Engin Yayınları.
• Memmedova, N. (2009) Akraba Olmayan Dillerin Birbirine Etkisi ve Bu Etkileşimin Sonuçları. Milli Folklor Dergisi. 83, 121-127.
• Muzafarov, R., & Muzafarov, N. (2018). Kırım Tatar Türkçesi Türkiye Türkçesi Rusça Sözlük. (N. Seyityahya, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nuriahmetova, A. (2014). Günümüz Kırgız Türkçesinde Rusça Unsurlar. The Journal of Academic Social Science Studies. 27, 333-347.
• Öner, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, Z. (2022). Sovyet Adamı Yaratma Çabalarının Orta Asya’ya Yansıması. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. (5), 197-210.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saray, M. (2008). Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şirin, H. (2021). Türkçenin Köken Bilgisi Sözlüğünde Alıntı Sözcüklerin Yazımına Dair Notlar. Türkbilig. 42, 57-68.
• Tavkul, U. (2020). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uyğur, C. V. (2019). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Türkçesi Sözlüğü I-II. (A. Taymas. Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.