How Does Sociology See Disasters? An Evaluation in the Context of Sociology of Disaster

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 827 - 834, 21.06.2023

Şükran Kolay Çepni Çiçek Nilsu Varlıklar Demirkazık

Öz

Disasters, which are mostly the subject of natural sciences such as geology and environmental science, have recently become the subject of sociological studies. A sub-branch of social sciences has emerged that examines the ruptures, changes, and transformations created by disasters in the social structure and the effects of social restructuring in the pre-disaster, during the disaster and post-disaster period. The main purpose of this article is to introduce disaster sociology in its general context. Firstly, the history of disaster sociology in the world and in Turkey is summarized, then the effects of conflict theory, functionalist theory, and symbolic interactionist theory, which are among the basic theories of sociology, on disaster sociology are mentioned. Concepts such as risk society, resilience, vulnerability, perception, civil society, and solidarity, which are frequently used in disaster studies, are explained with examples. Implementations such as the development of protective policies for disasters or the creation of disaster management plans may have different problems if their theoretical foundations are not strong. To close this gap, sociology of disaster offers to the scientific world an opportunity to understand the dynamics of social structure and to evaluate the causes and consequences of disasters in this context.

Anahtar Kelimeler

Disaster, sociology, resilience, nongovernmental organizations

Sosyoloji Afetleri Nasıl Görür? Afet Sosyolojisi Bağlamında Bir Değerlendirme

Öz

Çoğunlukla jeoloji ve çevre bilimi gibi doğa bilimlerinin konusu olan afetlerin, sosyolojik incelemelere konu olması yakın zamanda gerçekleşmiştir. Afetlerin toplumsal yapıda yarattığı kırılmaları, değişimleri, dönüşümleri ve afet öncesi, sırası ve sonrası süreçte toplumsal yapılanmanın etkilerini inceleyen bir sosyal bilimler alt dalı doğmuştur. Bu makalenin temel amacı, afet sosyolojisini genel bağlamında tanıtmaktır. Öncelikle afet sosyolojisinin dünya ve Türkiye’deki tarihi özetlenmiş, ardından sosyolojinin temel kuramlarından çatışmacı kuram, işlevselci kuram ve sembolik etkileşimci kuramın afet sosyolojisinin üzerindeki etkilerine değinilmiştir. Afet çalışmalarında sıklıkla kullanılan risk toplumu, dirençlilik, kırılganlık, algı, sivil toplum ve dayanışma gibi kavramlar ise örneklendirilerek açıklanmıştır. Afetlere yönelik koruyucu politikaların geliştirilmesi ya da afet yönetimi planlarının oluşturulması gibi uygulamalar, teorik temelleri kuvvetli olmadığında farklı sorunlar barındırabilmektedir. Bu eksikliği kapatmak için afet sosyolojisi bilim dünyasına, toplumsal yapının dinamiklerini anlama ve bu bağlamda afetlerin nedenlerini ve sonuçlarını değerlendirme fırsatı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afet, sosyoloji, dirençlilik, sivil toplum kuruluşları

Kaynakça

• Fritz CE. Disaster. In Merton RK, Nisbet RA, editors. Contemporary Social Problems. New York: Harcourt, Brace, and World; 1961. p. 651–694.
• Ziya O. Mülteci Göçmen Belirsizliğinde İklim Mültecileri. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 2012: p. 229-240.
• Bianet. [https://m.bianet.org/bianet/iklim-krizi/261649-2050-ye-kadar- 1-2-milyar-insan-iklim-multecisi-olabilir].; 2022.
• Quarantelli EL. Conceptualizing disasters from a sociological perspective. International Journal of Mass Emergencies and Disasters. 1989; 7(3): 243-251.
• Özuğurlu A. Afetler ve kentleşmenin neoliberal dönüşümü. Mülkiye Dergisi. 2015; 36(1-274): 149-158.
• Odabaş ZY. İklim değişikliği ve küresel ısınma: Çevre ve afet sosyolojileri açısından bir değerlendirme. Atatürk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2018; 22(3): 1559-1575.
• İlter MS. Kırsal Yoksulluk, Göç ve Afet İlişkisi: Zeytinköy Orman Yangını Örneği. Afer ve Risk. 2019: 80-94.
• Kolukırık S, Arslan DA, Gökalp Yılmaz FG. Orman yangınlarının toplumsal etkileri ve görünümü: Medya paylaşımlarında 2021 büyük Antalya-Manavgat yangını. Afet ve Risk Dergisi. 2022; 5(2): 560-580.
• Varol N, Gültekin T. Etkin bir göç faktörü: afetler. AÜDTCF Antropoloji Degisi. 2016: 43-51.
• Stallings RA. Weberian political sociology and sociological disaster studies. Sociological Forum. 2022; 17(2): 281-305.
• Alkın RC. Aftershock: Earthquake In New York filmi üzerine bir afet sosyolojisi incelemesi. İçtimaiyyat Sosyal Bilimler Dergisi. 2022; 6(1): 298- 311.
• Gökalp Yılmaz G. Afetlere Sosyolojik Bakış ve Türkiye’de Afet Yazınına Kuramsal Bir Yaklaşım. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2021; 9(1): 194-204.
• Can İ. Giriş Niyetine-Afet Sosyolojisine Alan Açma Çabası. In Can İ, editor. Afet sosyolojisi. Konya: Çizgi kitabevi; 2020. p. 15-39.
• Alkın RC. Afet Yönetiminde Sivil Toplum: İzmir Depremi Sonrası Müdahale ve İyileştirme Aşamaları Üzerine Bir İnceleme. Karadeniz Araştırmaları. 2021; 18(70): p. 313-334.
• Fischer HW. Response to disaster: Fact versus fiction and its perpetuation Lanham: University Press of America; 2003.
• Peek L, Wachtendorf T, Meyer MA. Sociology of disasters. In Caniglia BS, Jorgenson A, Malin SA, Peek L, Pellow D, Huang X, editors. Handbook of Environmental Sociology. Handbooks of Sociology and Social Research. Berlin: Springer; 2021. p. 219-241.
• Quarantelli EL. Disaster studies: An analysis of the social historical factors affecting the development of research in the area. International Journal of Mass Emergencies and Disasters. 1987; 5(3): 285–310.
• Gündüz O. Türk sosyolojisinin yeni çalışma mecraları. Sosyoloji Konferansları. 2012; 46(2): 75-89.
• Gavrilis G. Covering Disasters, Natural or Otherwise: Media, Politics, and the Public Sphere in Post-Earhquake in Turkey. New Perspectives on Turkey. 2001; 24: p. 141- 164.
• Açıkalın O. Türkiye’ye İlişkin Sosyal Boyutlu Deprem Yazınına Eleştirel Bir Bakış. Resilience (Dirençlilik) Dergisi. ; 2(2): 85-104.
• Kümbetoğlu B, User İ, Gülfidan Ş, Yarar B, Mozakoğlu M, Çoban M. Depremden 5 Yıl Sonra Düzce İlinde Değişen Toplumsal, Ekonomik Ve Kişisel Yaşam, TÜBİTAK Hızlı Destek Proje Raporu. İstanbul: TÜBİTAK Hızlı Destek Proje Raporu; 2007.
• Bayhan V. Travmatik kaos ortamında depremi anlamlandırmanın sosyolojik bağlamı. Sosyologca. 2012; 2(3): 341-354.
• Çalışkan A, Kaya G. Deprem sonrasındaki toplumsal dayanışma pratiklerinin sosyolojik görünümü: İzmir depremi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 2021; 12(32): 1052-1077.
• Aykutalp A. Kent, afet ve siyaset: Felaket kapitalizmi, kapasite yoksunluğu ve kent İstanbul: Efe Akademi Yayınları; 2019.
• Giddens A, Sutton PW. Sosyoloji. 8th ed. İstanbul: Kırmızı Yayınları; 2020.
• Ercan F. Su Üzerinden Kapitalizmi Anlamak ve Suyun Tiarileştirilmesine Karşı Mücadelenin Bileşenleri. İktisat dergisi. 2009;(508-509-510): 112- 126.
• Akpolat Y, Kaya G, Çalışkan A, Karaağaç Ş. İzmir deprem afetinden etkilenenler üzerine sosyolojik bir araştırma: Depremle ilgili toplumsal bilincin analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. ; 23(2): 723-753.
• Çakı F. Afet yönetişiminde sivil toplum ve güven algıları. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi. 2020; 6(12): 1-45.
• Beck U. Risk toplumu: Başka bir modernliğe doğru İstanbul: İthaki Yayınları; 2019.
• Göktaş N, İnce C. Risk, belirsizlik ve korku toplumunda afetler: Covid-19 örneği. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi. 2022; 10: 66-81.
• Şengül M. Türkiye'de depreme karşı kırılganlık açısından kentsel yoksulluk ve kamu politikaları. In Uğurlu Ö, editor. Kent sosyolojisi çalışmaları. İstanbul: Örgün Yayınevi; 2010. p. 309-342.
• Yalçın G. Doğal Afetlerin Etkilerine ve Afet Risk Yönetimine Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Bakış: Türk ve Japon Kadınlarının Duruş Noktasından Doğal Afetler [master's thesis]. [Ankara]: Hacettepe Üniversitesi; 2020.
• Hoffman S. Preparing for disaster: protecting the most vulnerable in emergencies. niversity of California at Davis Law Review. 2009; 42(5): 1491–547.
• Varol N, Buluş Kırıkkaya E. Afetler Karşısında Toplum Dirençliliği. Dirençlilik Dergisi. 2017; 1(1): 1-9.
• Küçükcan T, Köse A. Doğal afetler ve din İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları; 2000.
• Kişi G. Depremin sosyolojik boyutu: 2020 Elazığ depremzedeleriyle yapılan niteliksel bir araştırma [master's thesis]. [İstanbul]: Maltepe Üniversitesi; 2020.
• Kasapoğlu A, Ecevit M. Depremin Sosyolojik Araştırması: Hasarları Azaltma ve Toplumu Depreme Hazırlıklı Kılma Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları; 2001.
• Akbaş E. Afetler ve Sosyal Politika. In Can İ. Afet Sosyolojisi. İstanbul: Çizgi yayınevi; 2020. p. 331-346.
• Wang JJ. Post-disaster cross-nation mutual aid in natural hazards: case analysis from sociology of disaster and disaster politics perspectives. Natural Hazards. 2013; 66: 413-438.
• Orçin G. Politik söylemde günah keçisi (scapegoat) motifinin inşası: Orman yangınlarının internet gazetelerine yansımaları. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi. 2022; 37: 108-135.
• Lindell MK. Disaster studies. Current Sociology Review. 2013; 61(5-6): 797-825.