Attila İlhan as a Figure of the Turkish Left

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 91 - 119, 02.05.2016

Nazan Kahraman

https://doi.org/10.24955/ilef.305501

Cited By: 1

Öz

Attila İlhan, who is more widely known with his novels, poems and dissertations in Turkish Literature,
has gained a place in leftist thought as a political character by means of his literary works. İlhan’s
active participation within leftist thought/movement was quite short during the 1940’s, through
which reading leftist poets and writers was deemed as a guilt and he was declared as “leftist” by the
state as he engaged in such an activity. By the effect of his French experience after his escape from
the repressive regime, he tended towards Kemalism and placed it into the center of his thinking.
Other significant determinant of his thought is dialectic methodology shaped by his experience
in France. By means of this methodology, which is derived from the idea that all opposite ideas
contain/supersede each other, İlhan believes that leftist thought would possibly be framed by
Kemalism. In other words, he believes that Kemalism and leftist thought cover/supersede each
other. With this thought in mind, he dedicates himself to combining society under the new and
inclusive Kemalist idea. This is nothing but a new kind of Kemalist reading that addresses to all social
segments including antiimperialist leftists, Islamists and nationalists without any socialist implication.

Anahtar Kelimeler

Attila İlhan, socialism, Kemalism, anti-imperialism, National Turkish socialism

Türkiye Solunda Bir Figür Olarak Attila İlhan

Öz

Daha çok roman, şiir ve denemeleriyle Türkiye edebiyat dünyasının tanınmış simalarından Attila
İlhan, aynı zamanda yazdığı edebi metinlerin de yardımıyla sol düşünce içinde bir siyasal kişilik olarak
kendine yer edinmiştir. Solcu şair ve yazarları okumanın suç sayıldığı 1940’larda, bu suçu işlediği için
devlet tarafından “solcu” ilan edilen İlhan’ın, sol düşünce/hareket içinde aktif varlığı çok kısa sürelidir.
Türkiye’deki baskı rejiminden kaçarak gittiği Fransa deneyiminin etkisiyle Kemalizm’e yönelmiş ve
Kemalizm’i tüm düşünce dünyasının merkezine yerleştirmiştir. İlhan’ın düşünce dünyasının bir diğer
belirleyeni, yine Fransa etkisiyle şekillenen kendine özgü diyalektik yöntemidir. Tüm zıt düşüncelerin
birbirini mutlak içerdiğinden/içermesi gerektiğinden hareket eden yöntemi aracılığıyla İlhan,
çerçevesini Kemalizm’in çizdiği bir sol düşüncenin mümkün olduğuna, bir başka ifadeyle Kemalizm
ve sosyalizmin birbirini içerdiğine/kapsadığına inanır. Bu inançla kendisini, toplumu ulusal Türk
sosyalizmi adını verdiği yeni bir kapsayıcı Kemalist siyaset altında birleştirmeye adar. Bu, içinde
kavram ve söylem olarak sosyalizmin olmadığı, antiemperyalist olması kaydıyla solcu, İslamcı ve
milliyetçi tüm toplum kesimlerine hitap eden yeni bir Kemalizm okumasından başka bir şey değildir

Anahtar Kelimeler

Attila İlhan, sosyalizm, Kemalizm, antiemperyalizm, Ulusal Türk sosyalizmi

Kaynakça

• 1 Murat Belge’nin “icraya karşı (çeşitli) fren sistemleri oluşturan” olarak tanımladığı 1961 Anayasası’nın kuşkusuz ki bu ortamın oluşmasının en önemli faktörü olduğu söylenebilir. Ayrıca bkz. Murat Belge, “Marksizmin “Millileşmesi” mi, “Yerlileşmesi” mi?,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8: Sol içinde, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil (İstanbul: İletişim, 2007), 33. Fakat 1960’ların demokrasi açısından sınırsız bir iyilik hali barındırdığını da söylemek doğru olmayabilir. 1963 yılında kurulmaya başlanan Komünizmle Mücadele Derneklerinin sayısının yüz elliye ulaşması ve dönemin Cumhurbaşkanının bu derneklerin “Fahri Genel Başkanı” olması dönemin genel havasını, Türkiye’de yürütülen anti-komünist mücadelenin taraflarını ve psikolojisini anlamak bakımından önemlidir. Devletin en tepesinin himayesindeki bu mücadelenin devletin radyosu aracılığıyla da sürdürülmesi mücadelenin yaygınlığı açısından fikir verebilir. Çünkü devlet radyosundan, “Komünizm tatlı dille arkadan sokan bir yılandır” veya “Komünist, Türk ve Müslüman kıyafetine bürünerek arana girer” anonsları yapılmaktadır. Ayrıca bkz. Yalçın Küçük, Türkiye Üzerine Tezler-I (1908- 1978), (İstanbul: Tekin, 1984), 549-552.
• 2 Yön hareketi, 1042 kişinin altına imza attığı Yön Bildirisi ve 27 Mayıs darbesinin ardından sosyalist bir söylemle haftalık fikir ve sanat gazetesi olarak 20 Aralık 1961’de yayın hayatına başlayan ve aynı adı taşıyan Yön dergisi ile beliren bir siyasal harekettir. Ayrıca bkz. Gökhan Atılgan, “Yön Devrim Hareketi,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8: Sol içinde, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil (İstanbul: İletişim, 2007), 599-600. Sendikacılar tarafından kurulan ve üyelerinin yarısına yakınının çalışanlardan oluştuğu Türkiye İşçi Partisi, 1965 seçimlerindeki başarısı da dikkate alındığında Türkiye siyasal hayatındaki en önemli unsurlardan birisi olmuştur. Ayrıca bkz. Ergun Aydınoğlu, Türkiye Solu (1960-1980) (İstanbul: Versus, 2008), 102.
• 3 Murat Belge, “Milliyetçilik ve Sol,” Birikim 165 (2003): 27-30.
• 4 Attila İlhan, Hangi Batı (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 286.
• 5 Attila İlhan, edebiyatla ilgilenen bir ailenin çocuğu olarak 1925’te İzmir’de doğar. Küçük yaşta edebiyata ilgi duyan İlhan oldukça genç bir yaşta edebiyat dünyasına adım atarak edebiyat dünyasının önemli şahsiyetlerinden birisi olur. Ayrıca bkz. Selim İleri, Nam-ı Diğer Kaptan - Attila İlhan’ı Dinledim (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 8-34. Çocukluk yılları Cumhuriyet’in kuruluş yıllarına, gençlik yılları İkinci Dünya Savaşı yıllarına denk gelen İlhan, yakın dönem Türkiye tarihine uzun süre tanıklık eden şahsiyetlerden birisidir.
• 6 Attila İlhan, Gerçekçilik Savaşı (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2004), 299.
• 7 Attila İlhan, on altı yaşında bir lise öğrencisiyken kız arkadaşına yazdığı (1941) Nazım Hikmet şiirleri nedeniyle dört ay kaldığı cezaevinde Türkiye Komünist Partisi (TKP) üyeleri aracılığıyla sosyalizm ve komünizmle tanışır. Okuldan uzaklaştırılır ve kendisine Türkiye’nin hiçbir yerinde okuyamayacağına dair bir belge verilir. Ayrıca bkz. Zeynep Aliye, Mavi Adam - Attila İlhan’la Söyleşi (Ankara: Bilgi, 2001),17. İlhan, iki yıl süren hukuk mücadelesinin ardından tekrar okuma hakkını elde ederek liseyi bitirir ve İstanbul Hukuk Fakültesi’ne kaydolur. Yasaların komünist ilan ettiği İlhan’ın sosyalizmle ilişkisi, Nazım Hikmet hayranlığı ile sınırlıdır. Ayrıca bkz. Attila İlhan, Hangi Sol (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2008), 52. Sürekli kovuşturma ve polis baskısının verdiği sıkıntı ile Türkiye’den ayrılmaya karar veren İlhan, 1949 yılının sonbaharında Fransa’ya gider. Ayrıca bkz. İleri, Nam-ı, 100.
• 8 Aliye, Mavi, 99.
• 9 Attila İlhan, Abbas Yolcu (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2004), 165.
• 10 İleri, Nam-ı, 128.
• 11 TSP, 28 Ağustos 1950’de tekrar kurulunca yayın organı Gerçek gazetesi de 28 Eylül -18 Aralık 1950 arasında tekrar yayınlanmıştır. Gazetede roman tefrikaları, şiirleri ve Marksizm üzerine yazıları yazan İlhan, partide de aktif olarak görev almıştır. Ayrıca bkz. Emin Karaca, Unutulmuş Sosyalist: Esat Adil (İstanbul: Belge, 2008), 298.
• 12 İlhan’ın, ikinci seyahati Nazım Hikmet yurtdışına çıktıktan (Haziran 1951) sonra ve 26 Ekim 1951’de başlayan “Komünist tevkifatı”ndan öncedir. Ayrıca bkz. İleri, Nam-ı, 154. Bu tarihler bir arada düşünüldüğünde İlhan’ın ikinci Fransa seyahatini 1951 yılının Temmuz-Eylül ayları arasında gerçekleştirdiği düşünülebilir.
• 13 Attila İlhan ilk Fransa seyahatinin amacını açıklarken olduğu gibi, Fransa’da geçirdiği süreyi ve hatta Türkiye’ye dönüşünü “Nazım Hikmet’i kurtarma” temasıyla özdeşleştirir. Fakat Fransa’da Nazım Hikmet’in hapisten çıkarılması için uluslararası bir kampanya yürüten İleri Jön Türk Birliği üyesi Fahri Petekkaya, İlhan’ın bu süreçte aktif olarak yer almadığını, “o taraklarda bezi yoktu” ifadesi ile özetler. Ayrıca İlhan’ı içinde olmadığı bir mücadeleyi sahiplendiği için “hiç kimse başkalarının mücadelesini sahiplenmemeli” diye eleştirir. Ayrıca bkz. M. Şehmus Güzel, Fahri Petek: Bir Hayat, Üç Can (İstanbul: Sarı Defter, 2009), 199. Diğer taraftan Nazım Hikmet’in kurtarılması amacıyla İstanbul Yüksek Tahsil Gençlik Derneği 15 Mayıs 1950’de Çiçek Palas’ta bir toplantı düzenlenmiştir. İlhan kendisinin de içinde oldu- ğu bir grubun organize ettiğini söylediği toplantıyı, “vaziyetin kötü gideceğini anlayarak” açış konuşmasının ardından terk etmiş ve toplantı polis baskınına uğramıştır Bu olaydan çok geçmeden Nazım Hikmet Temmuz 1950’de hapisten çıkar, fakat İlhan kendisiyle gö- rüşmemiştir. Ardından Haziran 1951’de yurtdışına çıkan Nazım Hikmet’in kendisine haber gönderdiğini iddia ederek, ikinci Fransa seyahatini de Nazım Hikmet’le ilişkilendirir. Ayrıca bkz. İleri, Nam-ı, 137-146.
• 14 Hasan Bülent Kahraman, “Türk Solunun Çıkmaz Sokağı: Kemalizm (Ordu) İlişkisi,” Doğu Batı 59 (2011): 50.
• 15 Zeynep Ankara, Yalnız Şövalye Attila İlhan (Ankara: Bilgi, 1996), 33.
• 16 Attila İlhan, Hangi Atatürk (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2004), 39.
• 17 İlhan, Hangi, 99-100.
• 18 İlhan, Abbas, 176.
• 19 İlhan, Gerçekçilik, 9-11.
• 20 Attila İlhan, “Kemalist Aydının Sorumluluğu,” Pazar Postası 78 (1952): 2.
• 21 İlhan, Gerçekçilik, 60-61.
• 22 İlhan, öncelikle kavramın Stalin dönemi “sosyalist gerçekçilik” yaklaşımdan tamamen farklı olduğunu söyler. Ayrıca bkz. İlhan, Hangi, 9. Bunun nedeni ise, Sosyalist gerçekçilerin sosyalizme değil Marksizm’in Leninist yorumuna dayanan komünist ve partici bir sanat yolu benimsemeleri ve sosyalist gerçekçiliğin de toplum düzenini komünizmin metotları ve parti emirleri doğrultusunda yorumlama ve değiştirme çabasıdır. Ayrıca bkz. Attila İlhan, “Osman Mazlum’a karşı Ömer Haybo,” Pazar Postası 45 (1957): 7.
• 23 Sol kesimden kişiler İlhan’ı “Moskof düşmanı”, teorisini de milliyetçi olarak değerlendirirken, muhafazakâr düşünceye sahip kişiler ise “Moskof ajanı”, teorisini de Rusya’nın resmi sanat anlayışı olarak nitelendirmiştir. Ayrıca bkz. Belgin Sarmaşık, Attila İlhan: “Açtırma Kutuyu!..” - Röportajlar-I (1946-1983) (Ankara: Bilgi, 2005), 45; Ahmet Oktay, “Attila İlhan: İmkânsızı Zorlamak,” Doğu Batı 35 (2006): 109-115; Mahmut Babacan, “Dönemler, Yönelimler ve Eleştiriler Çerçevesinde Attila İlhan şiiri,” Attila İlhan içinde, der. Yakup Çelik (Ankara: Kültür Bakanlığı, 2006), 194-211.
• 24 Belgin Sarmaşık, Attila İlhan: Söyletme Kötüyü!.. - Röportajlar-II (1983-1987) (Ankara: Bilgi, 2005), 90.
• 25 Attila İlhan’ın üçüncü ve son Fransa seyahatinin tarihleriyle ilgili oldukça farklı bilgiler mevcuttur. İlhan bir çok röportajda bizzat kendisi 1960’da gittiğini söylemektedir. Fakat İlhan, Türkiye İşçi Partisi kurma heyetinin davetlisi olarak katıldığı toplantının basılmasını Fransa’ya gitme fikrini pekiştirdiğini söyler. İlhan’ın bahsettiği toplantının 11 Kasım 1962’de Mehmet Ali Aybar’ın düzenlediği Beyaz Saray adını alan toplantı olması ihtimali çok yüksektir. Çünkü İlhan’ın dediği gibi TİP tarafından düzenlenen ve karşıt görüşlü kişilerin bastığı toplantı, bu toplantıdır. Ayrıca bkz. Şükran Kurdakul, Cezaevinden Babıali’ye Babıali’den TİP’e - Anılar (İstanbul: Evrensel, 2003), 93-113. Dolayısıyla İlhan’ın son Fransa seyahatini 1963 başlarında gerçekleştiği söylenebilir.
• 26 İleri, Nam-ı, 214.
• 27 Öncelikle, içindeki yazılar daha erken tarihli olmasına rağmen Hangi Batı, Anılar ve Acı- lar dizisinin ikinci kitabıdır. Aynı dizinin ilk kitabı, İlhan’ın 1965-70 arasında kaleme aldığı yazılardan oluşan ve 1970’te basılan Hangi Sol kitabıdır. Hangi Batı kitabının ilk baskısında, İlhan’ın Paris’te yazdığı yirmi yazı yer almaktadır. Kitabın daha sonraki baskılarına İlhan’ın 1970’lerden sonra aynı konuda yazdığı yazılar da eklenmiştir.
• 28 İlhan, Hangi Batı, 124-125.
• 29 İlhan, Hangi Batı, 26.
• 30 İlhan, Hangi Batı, 92.
• 31 İleri, Nam-ı, 105.
• 32 İlhan, Gerçekçilik, 81.
• 33 İlhan, Hangi Atatürk, 157.
• 34 Attila İlhan, Bir Sap Kırmızı Karanfil (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 101.
• 35 İlhan, bu öğrenme süreci için: “Diyalektiğin ne demek olduğunu en azından on kişiye sordum Türkiye’de; kimse anlatamadı. Fransa’ya gittim. İşçi Üniversitesinde “Camarade” Paul (Paul arkadaş) Renault’ta işçiydi, o bana ayaküstü anlattı” ifadesini kullanmıştır. Ayrıca bkz. Attila İlhan, Sultan Galiyef: Avrasya’da Dolaşan Hayalet (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 76.
• 36 Sarmaşık, Attila İlhan: Söyletme, 68-74.
• 37 İlhan, Sultan, 176.
• 38 Zeynep Aliye, “Sevdanın ve Kavganın Yolcusu: Attila İlhan,” Cumhuriyet Kitap 558, 26 Ekim 2000, 5.
• 39 İlhan, Hangi Atatürk, 220.
• 40 İlhan, Hangi Sol, 218.
• 41 Attila İlhan, Hangi Sağ (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 156.
• 42 Varlık yayınlarından 1970 yılında çıkan Hangi Sol adlı kitabının ilk baskısında İlhan, 1965-70 yılları arasında yazdığı on dokuz yazıyla sosyalizm konusunu tartışmaya açmıştır. İlhan burada birkaç anı ve Türkiye Sosyalist Partisi’ne bir değini dışında sosyalizmin Sovyetler Birliği ve Avrupa ülkelerindeki uygulamalarını eleştirmektedir. Kitabın daha sonraki baskılarına İlhan’ın sosyalizm konusunda 1970-75 yılları arasında yazdığı ve Türkiye’ye ilişkin tespit ve önerilerinin olduğu yazılar eklenmiştir.
• 43 İlhan, Hangi Sol, 66.
• 44 Özgür Gökmen, “Esat Adil Müstecaplıoğlu,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8: Sol içinde, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil (İstanbul: İletişim, 2007), 944.
• 45 İlhan, Hangi Atatürk, 422.
• 46 İlhan, Hangi Sol, 84.
• 47 Aliye, Mavi, 175-176.
• 48 Tanımlama, Murat Belge’ye ait. Ayrıca bkz. Belge, Marksizmin, 105.
• 49 Aliye, Mavi, 172.
• 50 İlhan, Bir, 100.
• 51 İlhan, Hangi Atatürk, 87.
• 52 Doğan Avcıoğlu, “Sosyalizm Anlayışımız,” Yön 36 (1962): 3.
• 53 Muzaffer Karan, “Kemalizm Türk Sosyalizmi,” Yön 39 (1962): 7.
• 54 Attila İlhan, “Attila İlhan’ın Defteri,” Yön 189 (1966): 16.
• 55 Türkkaya Ataöv, “Türk Sosyalizmine Doğru,” Yön 12 (1962): 14.
• 56 Uğur Mumcu, “Türk Sosyalizmi,” Cumhuriyet (1962).
• 57 Mustafa Şener, “Türkiye İşçi Partisi,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8: Sol içinde, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil (İstanbul: İletişim, 2007), 370.
• 58 Aydınoğlu, Türkiye, 175.
• 59 Mihri Belli, Milli Demokratik Devrim (Ankara: Aydınlık, 1970), 19.
• 60 Mehmet Ali Aybar, Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm (Seçmeler: 1945-1967) (İstanbul: Gerçek, 1968), 480.
• 61 Sadun Aren, “Nasıl Bir Sosyalizm?,” Yön 12 (1962): 12.
• 62 Muzaffer Erdost, “Türkiye Sosyalizmi ve Sosyalizm,” Türk Solu 43 (1968): 5.
• 63 Attila İlhan, Faşizmin Ayak Sesleri (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 140-141.
• 64 İlhan, Faşizmin, 105.
• 65 Doğan Avcıoğlu, Türkiye’nin Düzeni: Dün Bugün Yarın, (İstanbul: Tekin, 1995), 956.
• 66 İlhan Selçuk, “Milliyetçiliğin Temelleri,” Yön 96 ( 1965): 3.
• 67 Doğan Avcıoğlu, “Sosyalist Gerçekçilik,” Yön 39 (1962 ): 20.
• 68 Murat Belge, “Türkiye’de Sosyalizm Tarihinin Ana Çizgileri,” Modern Türkiye’de Siyasi Dü- şünce Cilt 8: Sol içinde, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil (İstanbul: İletişim, 2007), 37.
• 69 Ömer Laçiner, “Sosyalizm Versus Milliyetçilik,” Birikim 249 (2010): 65.
• 70 Suavi Aydın , “Türkiye Solunda Özgücülük ve Milliyetçilik,” Modern Türkiye’de Siyasi Dü- şünce Cilt 4: Milliyetçilik içinde, der. Murat Belge (İstanbul: İletişim, 2007), 543-577.
• 71 Kavram Marksist literatürde geri kalmış ülkelerin emperyalist ülkelere karşı siyasi ve ekonomik tavrını ifade etmek için kullanılmaktadır. Ayrıca bkz. Tom B. Bottomer, Marksist Dü- şünce Sözlüğü, çev. Mete Tunçay (İstanbul: İletişim, 2005), 198.
• 72 Mete Tunçay, Türkiye’de Sol Akımlar (İstanbul: İletişim, 2009), 341.
• 73 Antiemperyalizm, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde batı karşıtlığı olarak ortaya çıkmıştır. Ayrıca bkz. Şükrü Hanioğlu, “İttihatçılık,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce cilt 9: Dönemler ve Zihniyetler içinde, der. Murat Belge (İstanbul: İletişim, 2009) 256. Süreç içinde Batı düşmanlığına dönüşen antiemperyalizm, Birinci Dünya Savaşı işgalleri karşısında milliyetçilik bağlamında devam etmiştir. Ayrıca bkz. Şerif Mardin, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (İstanbul: İletişim, 2009), 212.
• 74 İleri, Nam-ı, 257.
• 75 Eric Hobsbawm, 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik, çev. Osman Akınbay (İstanbul: Ayrıntı, 1993), 176.
• 76 Attila İlhan, Hangi Edebiyat (İstanbul: Bilgi, 1993), 266.
• 77 Attila İlhan, Dönek Bereketi - Cumhuriyet Söyleşileri (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 67-68
• 78 Suavi Aydın, Türkiye, 544.
• 79 Avcıoğlu, “Sosyalist,” 20.
• 80 Doğan Avcıoğlu, “Milliyetçilere Sesleniş,” Yön 78 (1963): 3.
• 81 Fethi Naci, “Bağımsızlıktan Yarı Sömürgeliğe,” Ant 13 (1967): 7.
• 82 İlhan, Hangi Atatürk, 71.
• 83 İlhan, Hangi Batı, 302.
• 84 İlhan, Dönek, 52.
• 85 İlhan, Sultan, 26.
• 86 İlhan, Faşizmin, 14.
• 87 İlhan, Bir Sap, 16.
• 88 İlhan, Bir Sap, 16.
• 89 İlhan, Bir, 28.
• 90 Attila İlhan, Ulusal Kültür Savaşı (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 15.
• 91 İlhan, Bir, 204.
• 92 İlhan, Ulusal, 14.
• 93 İlhan, Ulusal, 15.
• 94 İlhan, Sultan, 15.
• 95 İlhan, Hangi Atatürk, 34.
• 96 İlhan, Hangi Atatürk, 370.
• 97 İlhan, Sultan, 270.
• 98 Attila İlhan, “Yarının Başlangıcı,” Varlık 528 (1960): 9.
• 99 Aydınoğlu, Türkiye, 64-65.
• 100 İlhan, Faşizmin, 56.
• 101 İlhan, Faşizmin, 276.
• 102 Ömer Laçiner, “THKPC Bir Mecranın Başlangıcı,” Toplum ve Bilim 78 (1998): 7-21.
• 103 Ahmet İnsel, “Sosyalist Olduğum İçin Anti-Kemalist’im,” Sol Kemalizme Bakıyor içinde, der. Levent Cinemre, Ruşen Çakır (İstanbul: Metis, 1991), 193-207.
• 104 Tanıl Bora , “Süleyman Demirel,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 9: Dönemler ve Zihniyetler içinde, der. Murat Belge (İstanbul: İletişim, 2007), 502-514.
• 105 İlhan, Bir, 138.
• 106 İlhan, Faşizmin, 99.
• 107 İlhan, Hangi Atatürk, 23.
• 108 İlhan, Hangi Atatürk, 307.
• 109 İlhan, Bir, 98.
• 110 İlhan, Hangi Atatürk, 315.
• 111 İlhan, Yıldız, Hilal ve Kalpak - Gazi’nin Ulusal Solculuğu, Cumhuriyet Söyleşileri (Ekim’ 98- Mart’ 99) (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2004), 303.
• 112 İlhan, Yıldız, 303.
• 113 Galivey, Doğu ve Batı toplumlarını ve dolayısıyla sosyalizm deneyimlerinin farklı olduğunu söyler: “Müslüman halkları proleter halklardır ve örneğin İngiliz ve Fransız proleterleri ile Afgan veya Faslı proleterler arasında muazzam bir fark vardır. Dolayısıyla, denilebilir ki Müslüman ülkelerdeki ulusal kurtuluş savaşları bir sosyalist devrim niteliği taşır”. Ayrıca bkz. Alexandre Benningsen, Lemercier Chantal Quelquejay, Sultan Galiyev ve Sovyet Müslü- manları (Ankara: Elips, 2005), 119.
• 114 İlhan Haziran 1975’te kaleme aldığı bir yazısında şunları söyler: “Fakat benim kafamı bir de ne kurcalıyor bilin bakalım. Sultan Galiyev’in yarı sömürge toplumların ulusal demokratik devrim ve kurtuluş savaşlarını yorumlayan savlarıyla, Mustafa Kemal’inkiler arasındaki müthiş yakınlık!”. Ayrıca bkz. İlhan, Hangi Atatürk, 305.
• 115 Milli demokratik devrim tezinin oluşmasında solun 1960’larda Türkiye’nin emperyalist tehditten kurtulamamış ve hatta feodal yanı ağır basan yarı sömürge bir ülke konumunda olduğu şeklindeki tespitleri ve bunun ardından feodalizm, emperyalizm ve onun içerideki işbirlikçileri olarak komprador burjuvaziye yönelik bir mücadelenin zorunluluğu düşüncesi hakimdir. Ayrıca bkz. Belli, Milli, 35-36; Doğan Avcıoğlu, “Cumhuriyetin 42. Yılında,” Yön 135 (1965): 3. Dolayısıyla tam bağımsız bir Türkiye’de sosyalizmin kurulması için ilk aşama Atatürkçülük/Kemalizm ile yapılacak bir ittifak olarak belirginleşmekteydi. Avcıoğlu bunu, Türkiye’nin içinde bulunduğu şartlarda hızla kalkınması ve çağdaş uygarlık düzeyine bir an önce ulaşması için tek çare olarak gördükleri millî devrimci kalkınma yolunun Kemalist tezin temele indirilmesi ve böylece Atatürk devrimlerinin devam ettirilmesi olarak dillendirmektedir. Ayrıca bkz. Avcıoğlu, Türkiye’nin, 526.
• 116 Aşamalı devrimden yana olan Milli demokratik devrim hareketi, Türkiye’nin geri kalmış ve demokrasi yoksunu bir ülke olarak önündeki aşamanın sosyalist değil demokratik devrim; sosyalizmin mevcut meselesinin de sosyalist değil, antiemperyalist ve antifeodal mücadele olduğunu söylemektedir. Ayrıca bkz. Aydınoğlu, Türkiye’nin, 202; Avcıoğlu, “Sosyalist”, 20. TİP çevresi ise Türkiye’nin doğrudan bir saldırı savaşı ile değil, yeni sömürgecilikle karşı karşıya olduğundan antiemperyalist mücadele ile sosyalist mücadelenin birbirinden ayrılmaması gerektiğini, yani emperyalizme karşı savaş ile sosyalizm için savaşın bir arada gitmesi gerektiğini iddia etmektedirler. Ayrıca bkz. Naci, Bağımsızlıktan, 7.
• 117 İlhan, Hangi Atatürk, 188.
• 118 Belli, Milli, 20.
• 119 İlhan, Hangi Sol, 149.
• 120 İlhan, Hangi Atatürk, 115.
• 121 İlhan, Hangi Atatürk, 139.
• 122 İlhan, Sultan, 73.
• 123 İlhan, Hangi Atatürk, 24.
• 124 İlhan, Sultan, 73.
• 125 İlhan, Hangi Atatürk, 24.
• 126 Aliye, Mavi, 172.
• 127 İlhan, Hangi Atatürk, 19.
• 128 İlhan, Bir, 94.
• 129 İlhan, Bir, 94.
• 130 Avcıoğlu, “Sosyalizm”, 3.
• 131 Avcıoğlu, “Milliyetçilere,” 20.
• 132 İlhan, Bir, 95.
• 133 Şener, Türkiye, 359.
• 134 Özkan Ağtaş, “Ortanın Solu: İsmet İnönü’den Bülent Ecevit’e, “Modern Türkiye’de Siyasi Dü- şünce Cilt 4: Milliyetçilik içinde, der. Murat Belge (İstanbul: İletişim, 2007), 198.
• 135 İlhan, Hangi Sol, 117-118.
• 136 İlhan, Hangi Sol, 70.
• 137 İlhan, Bir, 95.
• 138 Attila İlhan, Sosyalizm Asıl Şimdi (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2005), 50.
• 139 İlhan, Hangi Sol, 49.
• 140 İlhan, Gerçekçilik, 88.
• 141 Etiene Balibar, Irk, Ulus, Sınıf, çev. Nazlı Ökten (İstanbul: Metis, 2007), 62.
• 142 İlhan, Hangi Batı, 273
• 143 Ahmet İnsel, “Ulusalcı Türk Solu,” Radikal, 3 Ağustos 2003, 6.
• 144 İlhan, Dönek, 18.
• 145 Sarmaşık, Attila İlhan: Açtırma, 164.
• 146 İlhan, Hangi Sağ, 213.