Muhafazakâr Basının Modernizm, Bilim ve Teknolojiye Yaklaşımı: Büyük Doğu Örneği (1949-1959)

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 307 - 328, 04.12.2019

Ferda İdil Lostar

https://doi.org/10.24955/ilef.654023

Öz

1946 yılında çok partili sisteme geçiş ile birlikte Cumhuriyet Türkiyesi içerisinde kendini gösterme fırsatı bulan muhafazakâr siyaset anlayışı, Demokrat Parti’nin (DP) on yıllık iktidarı süresince çeşitli düşünürlerin katkılarıyla şekillenmiştir. DP’nin iç ve dış politikaları ile uyumlu biçimde gelişen bu yeni muhazafakârlık biçimi, erken Cumhuriyet dönemi muhafazakârlarında görülen uzlaşmacı ve sentezci yaklaşımdan farklı bir biçimde, temel değerlerini bir yaşam ve siyaset tarzı olarak hâkim kılma gayesi taşımıştır. Günümüzdeki mevcut sağ-muhafazakâr ideolojinin inşasında önemli rol oynayan isimlerden biri Necip Fazıl Kısakürek olmuştur. Çeşitli sağ siyasi hareketlerin ortak referans noktalarından biri olan Kısakürek’in düşünce sistemini anlamak, günümüz muhafazakâr siyasetini anlamlandırabilmek açısından da önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Kısakürek ve kurucusu olduğu hareketin, Büyük Doğu dergisinde somutlaşan ve alanyazın içerisinde görece arka planda kaldığı düşünülen modernizm ve bilim-tekniğe dair görüşleri ile dönemin iktidar partisinin ve uluslararası siyasi konjonktürün bu görüşleri nasıl biçimlendirdiğine odaklanılmıştır. DP’nin iktidarı devraldığı dönem ile sınırlandırılan araştırmada, Büyük Doğu dergisinin Ekim 1949 ile Ekim 1959 yılları arasında haftalık olarak yayımlanan 105 sayısında yer alan “Ruh Nerede” ve “Müsbet İlimler” köşeleri, konuyla alakalı tematik yazılar ile “İdeolocya Örgüsü” isimli yazı dizisi söylem analizi yöntemiyle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Necip Fazıl Kısakürek, Büyük Doğu, modernizm, muhafazakârlık, bilim

Kaynakça

• Akıncı, Mehmet. 2008. “Türk Muhafazakâr Düşüncesinde Cumhuriyet Dönemi Hâkim Modernleşme Anlayışı Eleştirisinin Bir Boyutu Olarak Anti-Pozitivist Tutum ve Bu Tutumun Kaynağı.” Muhafazakâr Düşünce: Cumhuriyet Modernleşmesi Kopuş mu Süreklilik mi? 5 (18): 125-46.
• Aktaşlı, Hasan Ufuk. 2011. “Türk Muhafazakârlığı ve Kemalizm: Diyalektik Bir İlişki.” Doğu Batı: Türk Muhafazakârlığının Eleştirisi 14 (58): 147-63.
• Aydın, Furkan. 2016. “Muhafazakârlık ve Demokrat Parti’nin 1950-1954 Dönemi Muhafazakâr Politikaları.” Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi.
• Belge, Murat. 1983. Cumhuriyet Döneminde Batılılaşma. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde, Cilt 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Büyük Doğu, 1943. “Büyük Doğu.” Büyük Doğu 1 (1): 2, Eylül 17, 1943.
• Büyük Doğu. 1949a. “İslam İnkılabı: Reformacılar.” Büyük Doğu 5 (1): 2, Ekim 14, 1949.
• Büyük Doğu. 1949b. “İslam İnkılabı: Gerçek ve Derin Müminde Akıl.” Büyük Doğu 5 (9): 2, Aralık 9, 1949.
• Büyük Doğu. 1950a. “İslam İnkılabı: Müsbet Bilgiler.” Büyük Doğu 5 (23): 2, Ağustos 25, 1950.
• Büyük Doğu. 1950b. “Ruh Olmayan Yerde Makine Ezer.” Büyük Doğu 5 (29), Ekim 6, 1950.
• Büyük Doğu. 1950c. “Putlaştıran Makine: Putunun Esiri ve Mahkûmu Olan Garb Ona Hükmedecek Ruh Nizamı Arıyor.” Büyük Doğu 5 (33), Kasım 3, 1950.
• Büyük Doğu. 1950d. “Başyücelik Emirleri: Ecnebi Mütehassıs.” Büyük Doğu 5 (39): 2, Aralık 15, 1950.
• Büyük Doğu. 1951a. “Medeniyetler: Kurtarıcımızı Bekliyoruz.” Büyük Doğu 5 (42), Ocak 5, 1951.
• Büyük Doğu. 1951b. “İnsan; O Meçhul Vücudunu Didikleye Didikleye Ruhunu Unuttular.” Büyük Doğu 5 (43), Ocak 12, 1951.
• Büyük Doğu. 1951c. “Yıkılmaya Mahkûm Medeniyet: Maddeden Başka Payandası Kalmayan Garp.” Büyük Doğu 5 (51), Mart 9, 1951.
• Büyük Doğu. 1954a. “Doğunun Ucuzculuğu.” Büyük Doğu 8 (3): 2, Mayıs 21, 1954.
• Büyük Doğu. 1954b. “Batının Ucuzculuğu.” Büyük Doğu 8 (4): 2, Mayıs 28, 1954.
• Büyük Doğu. 1954c. “İdeolocya Örgüsü: Doğunun Yolu.” Büyük Doğu 8 (5): 2, Haziran 4, 1954.
• Büyük Doğu. 1954d. “İdeolocya Örgüsü: Program.” Büyük Doğu 8 (7): 2, Haziran 18, 1954.
• Büyük Doğu. 1959a. “Büyük Doğu Nedir?” Büyük Doğu 10 (2): 2, Mart 13, 1959.
• Büyük Doğu. 1959b. “İdeolocya Örgüsü: Batıyı Anlamak Davası.” Büyük Doğu 10 (9): 2, Mayıs 1, 1959.
• Büyük Doğu. 1959c. “İdeolocya Örgüsü: Batıda Buhran.” Büyük Doğu 10 (16): 2, Haziran 19, 1959.
• Büyük Doğu. 1959d. “Boşlukta Aya Değil İnsanların Ruh Boşluğuna Atılan Rus Füzesi.” Büyük Doğu 10 (30), Eylül 25, 1959.
• Çaha, Ömer. 2001. Dört Akım Dört Siyaset. İstanbul: Zaman Kitap.
• Çaha, Ömer. 2005. “Ana Temalarıyla 1980 Sonrası İslami Uyanış.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık 6: 476-93.
• Çoban, Funda. 2015. “İslamcılığın Fikri Taşıyıcısı Olarak Türkiye Siyasi Hayatında Necip Fazıl.” Mülkiye Dergisi 39, no. 3: 59-87. https://dergipark.org.tr/download/article-file/1111. Erişim tarihi 10 Temmuz 2019.
• Dedektif X Bir. 1949. “Uyan!” Büyük Doğu 5 (7): 3, Kasım 25, 1949.
• Dönmez, Rasim Özgür. 2011. “Adalet ve Kalkınma Partisi: İslamcılıktan Post-Kemalist Bir Anlatıya Doğru.” Doğu Batı: Türk Muhafazakârlığının Eleştirisi 14 (58): 37-59.
• Duman, Doğan. 2016. “Demokrat Parti’nin İslami Gazete ve Dergilerle İlişkisi (1946-1960).” Tarih Okulu Dergisi 9, no. XXV: 127-54. http://dx.doi.org/10.14225/Joh848. Erişim tarihi 10 Temmuz 2019.
• İnceoğlu, Efecan. 2009. “Türkiye’de İslamcılığın Siyasal Evrimi.” Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi.
• İrem, Nazım. 1997. “Kemalist Modernizm ve Türk Gelenekçi-Muhafazakârlığının Kökenleri.” Toplum ve Bilim 74 (Güz): 52-101.
• İrem, Nazım. 1999. “Muhafazakâr Modernlik, ‘Diğer Batı’ ve Türkiye’de Bergsonculuk.” Toplum ve Bilim 82 (Güz): 141-79.
• İslamcı Dergiler Projesi. t.y. “Müstear İsimler Listesi.” Erişim tarihi 12 Temmuz 2019. https:// katalog.idp.org.tr/mustear-listesi.
• Karaca, Alaattin. 2009. Necip Fazıl Adnan Menderes İlişkisi. Ankara: Lotus Yayınları.
• Karakurt, Hakkı. 1954a. “Büyük Doğu Akademyası: Yahudilik Meselesi.” Büyük Doğu 8 (7): 16- 18, Haziran 18, 1954.
• Karakurt, Hakkı. 1954b. “Büyük Doğu Akademyası: Yahudilik Meselesi.” Büyük Doğu 8 (8): 16- 18, Haziran 25, 1954.
• Kılıç, Kürşat. 2017. “1945-1960 Yıllarında Türkiye’de ABD İmgesi (Amerikalılaşan Türkiye).” Yüksek lisans tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi.
• Kısakürek, Necip Fazıl. 1951. “Başbakana Hitap!” Büyük Doğu 5 (48): 2, Şubat 16, 1951. Kısakürek, Necip Fazıl. 1959. “Amerika, Dünya ve Biz.” Büyük Doğu 10 (20): 1, Temmuz 17, 1959.
• Kısakürek, Necip Fazıl. 1975. Bâbıâli. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, Necip Fazıl. 1994. (1970). Benim Gözümde Menderes. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları. Kısakürek, Necip Fazıl. 2012. (1985) Hesaplaşma. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Levitt, Michael. 1959. “Peyk ve Füze Yarışı.” Büyük Doğu 10 (6): 13, Nisan 10, 1959.
• Lewis, Bernard. 1993. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çeviren Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mert, Nuray. 2008. “Cumhuriyet Tarihini Yeniden Okumak.” Doğu Batı: Cumhuriyetçilik 11 (47): 123-38.
• Meydan, Sinan. 2013. Başbakan R. Tayyip Erdoğan’ın Tarih Tezlerine El-Cevap. Ankara: İnkılap Kitabevi.
• Müftüoğlu, Mustafa. 1949. “Şahsiyetçilik Davamız: Ecnebi Mütehassıs.” Büyük Doğu 5 (8): 11, Aralık 2, 1949.
• Nisan, Fatma. 2015. “Kadro ve Büyük Doğu Dergilerinin Cumhuriyet Sonrası İnkılapları Çerçevesinde Modernleşmeye Bakış Açıları ve Basın İlişkileri.” Selçuk İletişim 8, no. 4: 187-214. https://dergipark.org.tr/download/article-file/178246. Erişim tarihi 11 Temmuz 2019.
• Ord. Prof. S. 1959. “Füze Hikâyesinin İçyüzü.” Büyük Doğu 10 (2): 13, Mart 13, 1959.
• Özipek, Bekir Berat. 2005. Muhafazakârlık: Akıl, Toplum, Siyaset. Ankara: Kadim Yayınları.
• Safa, Peyami. 1999. (1976). Din, İnkılâp, İrtica. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• S.M.E. 1959. “İlim Maskeli Siyasi Palavra.” Büyük Doğu 10 (1): 13, Mart 6, 1959.
• Sönmezer, Burak. 2014. “Necip Fazıl Kısakürek’in Düşünsel Hayatı (1923-1950).” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
• Tunç, Mustafa Şekip. 1954. “Ruh Nerede?”. Büyük Doğu 8 (4, 5, 6, 7 ve 8. Sayılar): Mayıs 6-8, Haziran 25-28, 1954.
• Üstün, Nazan. 2011. “Büyük Doğu Mecmuası’nın Siyasal Analizi.” Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Wallerstein, Immanuel. 2009. (1998). Liberalizmden Sonra. Çeviren Erol Öz. İstanbul: Metis. Yetim, Fahri. 2006. “Ulus ve Zafer Gazetelerinin Karşılaştırmalı İncelemesi (1957-1960).” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
• Yıldız, Aytaç. 2011. “Kuruluş Sürecinde Cumhuriyet Muhafazakârlığı: Peyami Safa’nın Kemalizm Yorumu.” Doğu Batı: Türk Muhafazakârlığının Eleştirisi 14 (58): 191-211.
• Yılmaz, Murat. 2006. “Takdim.” Muhafazakâr Düşünce: Avrupa’da ve Türkiye’de Muhafazakârlık 3 (9-10): 7-8.