Klasik Nusayrî Metinlerinde Mezhebe Giriş Dini Eğitim ve Amcalık Geleneği

Yıl 2025, Sayı: 63, 71 - 83, 30.04.2025

Reyhan Erdoğdu Başaran

https://doi.org/10.29288/ilted.1555438

Öz

Gālî fırkalar içinde tasnif edilen Nusayrîlik’te mezhebe kabul süreci “Dini Eğitim” (ينيدّلا ميلعتّلا) kapsamın
da değerlendirilmiştir. Bâtınî bilginin, mezhebe özgü sırların, duaların ve uygulamaların öğretildiği bu
eğitim süreci muayyen vakitlerin tayin edildiği sistematik ve planlı bir eğitim ile tamamlanmaktadır.
Bu eğitim sürecini tamamlamamış bireylerle paylaşılmayan mezhebi sır (Ma’nâ–Isim–Bâb), yalnızca
dini eğitim sürecine kabul edilmiş, ergenlik çağına ulaşmış ve aldığı eğitimi başkalarıyla paylaşmaya
cağına dair güven duyulan erkek çocuklara aktarılmaktadır. Birey bu eğitim sürecinde belirtilen aşa
maları usulüne uygun bir şekilde tamamladığında iman sahibi bir Nusayrî olarak kabul edilir ve bâtınî
ilmin zikredildiği meclislerde bulunabilir. Şeyh ile mürid arasında manevi bir bağın tesis edilmesi il
kesine dayanan bu eğitim süreci, Şurbu’s-Sâr (sâr’ın içilmesi), ta‘lîk (bağlanma), ve tefaḳḳuh (derin bilgi
edinimi) olarak adlandırılan aşamalardan oluşmaktadır. Şeyh ile mürid arasında kurulan bu manevi
bağ, mecazi olarak evlilik akdine benzetilmiş ve bu bağa ilişkin düzenlemeler, evlilik hukukunun temel
prensipleri esas alınarak şekillendirilmiştir. Kitabu’l-havî fî ilmi’l-fetavî, Kitabu’l-meşyeha ve et-Ta’lîmü’d
dînî’de bu eğitim süreci ile ilgili ayrıntılı bilgiler yer almaktadır. Bu makale, Nusayrî mezhebine kabul
sürecini, klasik Nusayrî literatüründe yer alan veriler doğrultusunda detaylı bir şekilde incelemeyi he
deflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler Tarihi , Nusayrilik , Din Eğitimi , Amcalık , Sırrın Gizlenmesi

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

123K109

Teşekkür

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 123K109 Numaralı proje ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız

The Process of Initiation into the Sect in Classical Nusayrī Texts: Religious Education and Unclehood Tradition

Öz

In Nusayrīsm, categorized among the Ghulat sects, the process of initiation into the sect is regarded
as part of Religious Education (ينيدّلا ميلعتّلا). Through this educational process, bātinī knowledge, se
ct-specific secrets, prayers, and practices are taught within a systematic and structured framework.
The sect’s secrets (Ma’nā–Isim–Bāb), strictly withheld from individuals who have not completed this
educational process, are shared exclusively with male youths who have reached maturity, been formal
ly admitted into the educational process, and are trusted to uphold the secrecy of the knowledge. Once
an individual successfully completes the prescribed stages of this education, they are acknowledged as
a devout Nusayrī and permitted to participate in assemblies where bātinī knowledge is discussed. The
educational process, centered on the establishment of a spiritual connection between the sheikh and
the disciple, includes the stages of shurb al-sār (consumption of the sār), ta‘līq (spiritual attachment),
and tafakkuh (deep understanding). This spiritual bond between the sheikh and disciple is metapho
rically compared to a marriage contract, with its associated regulations modeled on the principles
of marital law. Kitāb al-Hāwī fī ‘Ilm al-Fatāwī, Kitāb al-Mashyakha, and al-Ta‘līm al-Dīnī give extensive
details about this educational process. This article seeks to thoroughly analyze the initiation process
into Nusayrīsm, based on data derived from classical Nusayrī literature.

Anahtar Kelimeler

History of Sects , Nusayrīsm , Religious Education , Unclehood Concealment of Secrets.

Proje Numarası

123K109

Kaynakça

• “Düstur”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 9/1228. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2008. “Fıkhu’l-Kâmer”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 9/29-43. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2008.
• “Kitâbu’l-Meşyeha”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 9/141–230. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• “Kitâbu’l-tâati metâ tegûmu’s-sâat”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 9/361-424. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2008.
• “Kitabu’l-Yunan”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 9/231–358. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2008.
• Adanî, Süleymân. Kitabu’l-bakuru’s-Sulaymaniyye fi kesfi esrari’d-diyaneti’n-Nusayriyye. Kahire: y.y., 1990.
• Avcu, Ali. İslam’ın İlk Marjinalleri: Gulat-i Şia. Ankara: Fecr, 2020.
• Bağlıoğlu, Ahmet. Nusayrîliğin Teşekkül Süreci, İnanç ve Ritüelleri. Ankara: Ankara Okulu, 2024.
• Bozan, Metin. “Şiî Literatürde Hz. Ali”. Şarkiyat 5 (2011), 4-18.
• Bulut, Halil İbrahim. “Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrîlik”. Ortadoğu Yıllığı (2011), 578–614.
• Dalkılıç, Mehmet. “Nusayriyah: An Esoterıc Lıvıng Religious Sect in the Secular Milieuof Turkish Republic”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 17 (2012), 62-64.
• Dalkıran, Sayın. “Tarih-i Cevdet’te İslam Mezhepleri II: Dürzîlik ve Nusayrîlik”. AÜ Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 21 (2003), 201-217.
• El-Bedevi, Abdurrahman. Mezahibu’l-İslamiyyin. Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melayin, 1997.
• El-Cu’fî, Mufaddal b. Ömer. “Kitâbu’s-sırât”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: el-Mecmûʿatü’l-Mufaddaliyye. Thk. Ebû
• Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 6/95-166. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• El-Eş’arî, Ebû’l-Hasan Ali. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. Beyrut: y.y., 1980.
• Eş-Şerif, Münir. el-Müslimûn el-Aleviyyûn: Men hüm ve eyne hüm. Beyrut: Müessesetü’l-Belâğa 1994.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Nidâ’dan Takiyye’ye: Nusayrî-Alevî İnancında Nidâ ve Takiyye Uygulaması”. Eskiyeni 46 (2022), 53-71. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1029112.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Er-Risâletü’l-Numâniyye Eseri Doğrultusunda Nusayrî-Alevî İnancinda Tevhîd İlkesinin İzahı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 14/2 (2021), 948-969. 10.18403/emakalat.1023074
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. Nusayrîlik, İshakîlik, Alevîlik: Tarih, Literatür ve İnanç. Ankara: Eskiyeni, 2023. https://doi. org/10.59402/EE005202417
• Güngör, Özcan. “Değişim ile Takiye Arası Nusayrîler/Arap Aleviler”. İnsan ve Toplum 5/9 (2015), 80. https://doi.org/10.12658/ human.society.5.9.M011
• Hakyemez, Cemil. “Şiî Takiyye İnancının Teşekkülü”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2004), 129-146.
• Harîrî, Ebû Mûsâ – Tartusî, Şeyh Mûsâ. “et-Ta’lîmü’d-dînî”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. 9/9-11. Lubnan: Dar li’ecli’l-Marife, 2008.
• Harîrî, Ebû Mûsâ – Tartusî, Şeyh Mûsâ. “Takdîm”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi; Kitabu’l-Aleviyyîn el-Mukaddesîn. 9/5-7. Lubnan: Dar li’ecli’l-Marife, 2008.
• Hasan, Ahmed Ali – Hasan, Hamid. El-Muslimûn el-Alevîyyûn fi’l-Lübnan. 1. Baskı. y.y.,1989.
• Havaş, Muhammed. An Aleviyyin ve Devletihim el-Mûstakille. Kazablanka: Daru’l-Beyda, 1997.
• Hayyir, Abdurrahman. Yakzatu’l-Muslimin el-Aleviyyin. Thk. Hani el-Hayyir. Şam: Kutub Zatu Faide, 1996.
• Hayyun, Raşid. En-Nusayrîyyetü’l-Alevîyyetü bi’s Suriye: es-Siyasetü Tesadiru’l-Taife. Dar Medarik lil-Nash, 2012.
• Keser, İnan. Nusayrî Alevîlik: Tarih İnanç ve Kimlik. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Krieger, B.T. “Marriage, Birth, and batị nī taʾwīl:A Study of Nusạ yrī Initiation Based on the Kitāb al-Ḥ of Abū Saʿīd Maymūn al-Tạ barānī”. Arabic 58 (2011), 53-75. āwī fī ʿilm al-fatāwī
• Lyde, Samuel. The Asian Myster, Illustrated in the History, religion and present state of the Ansaireeh or Nusariris of Syria. Longman, Green, and Roberts, 1860.
• Meşkur, M. Cevad, – Isfahanî, H. Ğ. “Suriye’de Alevîler (Nusayrîler)”. Çev. Şahin Ahmetoğlu. Turkish Journal of Shiite Studies 1/2 (2019), 358-364.
• Osman, Haşim. el-Aleviyyun beyne’l-Ustura ve’l-Hakika. Beyrut: y.y.,1985.
• Paoli, Bruno. “Histoire et religion des alaouites de Syrie”. Minorités en Islam, islam en minorité. Ed. Auteurs Divers. Paris: IISMM, 2021.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Sertkaya, Yasin. Nusayrîlikte Mezhebe Kabul Töreninin Tarihi ve Sosyolojik Tahlili. Uşak: Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Shannak, Omar A. M. Nusayrîliğin Alt Kolları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Sonay, Ahmet. “Çağdaş Nusayrî Âlimlerden Abdurrahmân el-Hayyir: Hayatı, Eserleri ve Görüşleri”. Kocatepe Islami Ilimler Dergisi 4/1 (2021), 154–172.
• Suveyri, Emir Ali bin Mansur. “Nur Risalesi”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: El-Munazarat ve’l-rudud. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 12/285-335. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2014.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihal. Ed. Emir Ali Mehna-Ali Hasan Faur. 1-2 Ciltler. Beyrut: Daru’l-Marife, 1993.
• Şenzeybek, Aytekin. Nusayrîlik, Teşekkül Süreci ve Öğretileri. Konya: Palet Yayınları, 2023.
• Şirazî, Hasan b. Hamza. “Şerhu Kitâbi’t-Tenbîh”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Şerhu Kitâbi’t-Tenbih. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 10. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2014.
• Taberani, Meymun b. Kasım. “Kitabu’l-havî fî ilmi’l-fetavî”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Resailu’l-hikme’l-Alevîyye. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî, 3/45-116. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Tartusî, Şeyh Mûsâ, “Takdîm”. Silsiletu’t-Turasi’l-Alevi: Resailu’l-hikme’l-Aleviyye. Thk. Ebû Mûsâ el-Harîrî – Şeyh Mûsâ et-Tartusî. 1/5-21. Lubnan: Dar li’ecli’l-Marife, 2006.
• Tendler, Bella. Concealment and Revelation: A Study of Secrecy And Initiation among the Nuṣayrı-ʿAlawıs of Syria. New Jerrsey: The Faculty of Princeton University, Doctor of Philosophy, 2012.
• Türk, Hüseyin. Nusayrîlik İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2013.
• Yakar, Sumeyra, – Yakar, Emine Enise. “A Critical Comparison Between the Classical Divorce Types of Ḥ� anbalī and Ja‘farī Schools”. Darulfunun İlahiyat 31/2 (2020), 275-98.
• Yaşar, Hakime Reyyan. “ʿAqd Al-Nikāḥ� : Explaining the Nexus Between Marriage and Contract in Islamic Law”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63/1 (2022), 157-84. Yıldız, Harun. “Nusayrîler/Arap Alevîleri’nde Amcalık Kurumu”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 8/15 (2018) 1-12.
• Yoldaş, Mehmet Hanifi – Kubat, Mehmet. “Çağdaş Nusayrî Şeyhlerinin Eserlerinde Tanrı Tasavvuru ve Hz. Ali Algısı”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2024), 1-24