Vahdî ve Mevlidi: Vedîa-i İstişfâ

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 158 - 191, 24.04.2025

Seyfullah Koşmaz , Volkan Arslan

https://doi.org/10.20486/imad.1639939

Öz

Bilinen ilk örnekleri 15. yüzyılda görülen mevlid türünde klasik Türk edebiyatı kapsamında birçok şair kalem oynatmıştır. Bugüne değin yapılan akademik çalışmalar, mevlid türündeki eserleri türsel bağlamda ya da münferit olarak ele almış, böylece birçok mevlid metni neşredilmiştir. Bununla birlikte literatürde henüz yayımlanmamış ve akademik olarak incelenmemiş mevlid metinleri de bulunmaktadır. Bu bağlamda 19. yüzyıl şairlerinden Hacı Hâfız Mahmûd Vahdî Efendi’ye (1221/1806-1310/1892) ait olduğu tespit edilen ve hakkında herhangi bir akademik çalışmanın yapılmadığı anlaşılan Vedîa-i İstişfâ (Dürr-i Yetîm) adlı mevlid, bu çalışmada incelenmiştir. Evvela Vedîa-i İstişfâ’nın müellifine dair belirsizliği gidermek amacıyla biyografik ve bibliyografik kaynaklar taranarak Vahdî mahlasını taşıyan şairler tespit edilmiş ve eserin Hacı Hâfız Mahmûd Vahdî Efendi’ye ait olduğu yönünde karineler ortaya konmuştur. Ardından şairin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Satın Alınan Yazmalar Koleksiyonu 00954 numarada kayıtlı şu an için bilinen yegâne nüshası tanıtılmıştır. Mevlid geleneği içindeki yeri belirlenen eser, şekil ve muhteva açısından değerlendirilmiştir. Buna göre Vedîa-i İstişfâ’nın, Vesîletü’n-Necât’a nazire olarak kaleme alınmakla birlikte olay örgüsünde bazı farklılıklar barındırdığı görülmüştür. Makalede eserin tamamının transkripsiyonlu metni de araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Bu çalışmanın Türk mevlid edebiyatına dair yapılan araştırmalara katkı sunması ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı , Vahdî , Mevlid , Nazire , Vedîa-i İstişfâ , Dürr-i Yetîm , Vesîletü’n-Necât.

Teşekkür

Bu makalenin yazım aşamasında kıymetli destekleri ve rehberliği için Prof. Dr. Sadık YAZAR Hocamıza teşekkür ederiz. Ayrıca makalenin yayımlanma sürecinde sağladıkları değerli katkılar için editörlere ve hakem heyetine teşekkürü borç biliriz.

Vaḥdī and His Mawlid: Wedīʿa-i Istis̲h̲fā

Öz

Many works of the mawlid genre, the first known examples of which can be found in the 15th century, were written by many poets within the framework of classical Turkish literature. Academic studies have so far dealt with the works of the mawlid genre in a genre context or individually, and thus many mawlid texts have been published. However, there are also mawlid texts in the literature that have not yet been published and analyzed scientifically. In this context, this study analyses the mawlid entitled Wedīʿa-i Istis̲h̲fā (Durr-i Yatīm), which has been found to belong to Ḥacı Ḥāfıẓ Maḥmūd Vaḥdī Efendi (1221/1806-1310/1892), one of the 19th-century poets, and on which no academic study has been conducted. First of all, in order to remove the uncertainty about the author of Wedīʿa-i Istis̲h̲fā, biographical and bibliographical sources were scanned and poets who used the pseudonym Vaḥdī were identified and the presumptions that the work belongs to Ḥacı Ḥāfıẓ Maḥmūd Vaḥdī Efendi were revealed. Information on the poet’s life and work is then given, and the only copy of the work registered in the Süleymāniye Library, Purchased Manuscripts Collection, under number 00954, is presented. The work, whose place in the mawlid tradition is determined, is evaluated in form and content. It is found that the Wedīʿa-i Istis̲h̲fā was written as an addendum to the Wesīlet el-ned̲j̲āt, but it contains original narrative elements in places. In the article, the transcribed text of the entire work is also presented for the use of researchers. It is hoped that this study will contribute to the study of the mawlid genre in classical Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature , Vaḥdī , Mawlid , Naẓira , Wedīʿa-i Istis̲h̲fā , Durr-i Yatīm , Wesīlet el-ned̲j̲āt

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs ammâ İştehera mine’l-Ehâdis alâ Elsineti’n-Nâs I-II. nşr. Ahmed el-Kalâş. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Açıl, Berat vd. Tenkitli Neşir Kılavuzu-Osmanlı Türkçesi Metinleri İçin. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022.
• Aksoy, Hasan. “Mevlid”, TDV İslam Ansiklopedisi. 29/482-484. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ambros, G. Edith. “Nazîre, The will-o’-The Wisp of Otoman Dîvân Poetry”. Wiener Zeitschrift für die Kunde Des Morgen- lands, Band 79 (1989), 57-83.
• Ayçiçeği, Bünyamin. “Arap Şiirinde Bir Aruz Hususiyeti Olan ‘Tedvîr’in Klasik Türk Şiirindeki İzleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 28/2 (2024), 706-721. https://doi.org/10.18505/cuid.1516263
• Bülbül, Tuncay. “Vahdî, İbrâhîm Vahdî Efendi”. TEİS. Erişim Tarihi: 11.02.2025. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahdi-ibrahim-vahdi-efendi
• Çulfaz, Şevval Sena. “Mevlid Bibliyografyası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 31 (2023), 165-229.
• Demirel, Şener. “Osman Bedreddin-i Erzurûmî (İmam Efendi)’nin Mektuplarında Müritlerine Öğütler”. Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu. ed. Enver Çakar vd. 1/51-62. Elazığ: Fırat Üniversitesi, 2015.
• Durmuş, İsmail. “Vahdî Efendi”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ek-2/636-637. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Gönel, Hüseyin. “Vahdî, Şeyh Ahmed Vahdî Efendi”. TEİS. Erişim Tarihi: 11.02.2025. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahdi-seyh-ahmed-vahdi-efendi
• Gözün, Abdulvehhab. “Hadisler Işığında Kabir Sorgusu ve Soruları”. Dergiabant 9/1 (2021), 314-346.
• Gözitok, Mehmet Akif – Yavuz, Seyit “Mevlid Metinlerinde Yer Alan Tasliye Beyitleri”. Türk Kültüründe Mevlit Geleneği Uluslararası Sempozyumu. ed. Hakan Yekbaş. I/453-461. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Gür, Nagihan. Klasik Türk Edebiyatında Takriz Geleneği. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Gür, Nagihan. “Edebiyat Tarihi Yazımında Bir Kaynak Olarak Takrizler ve Sıra Dışı İki Örnek”. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 71-72. (2017), 91-116. https://doi.org/10.32704/erdem.536835
• İmam Nesâî, Hadislerle Hazreti Ali. trc. Naim Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1992.
• Kalpaklı, Mehmet. “Osmanlı Şiir Akademisi: Nazire”. Türk Edebiyatı Tarihi. ed. Talat Sait Halman. 133-137. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006.
• Kartal, Ahmet. Doğu’nun Uzun Hikâyesi-Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yaynları, 2013.
• Kemikli, Bilâl. Mevlid Külliyâtı-Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât ve Tercümeleri-I. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Köksal, M. Fatih. Sana Benzer Güzel Olmaz. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Köksal, M. Fatih. “Yeni Mevlid Metinleri ve Mevlidlerle İlgili Mevcut Malumata Dair Tashihler.” Journal of Turkish Studies 34/2 (2010), 253-283.
• Köksal, M. Fatih. Mevlid-nâme. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Köksal, M. Fatih “Vahdî”. TEİS. Erişim Tarihi: 11.02.2025. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahdi
• Köksal, M. Fatih. “Mevlid Edebiyatımızın Enleri İlkleri ve Tekleri”. Keşkül 26 (2013), 106-112.
• Köksal, M. Fatih. “Mevlid Türünün Son Örneklerinden: Rüşdî’nin Mevlidü’n-Nebîsi”. KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4 (2021), 71-108.
• Köksal, M. Fatih. “Vesîletü’n-Necât’a Yazılan Nazirelere Dair”. Vefatının 600. Yılında Süleyman Çelebi ve Mevlid Kültürü. ed. Bilal Kemikli. 153-172. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2023. https://doi.org/10.53478/TUBA.978-625-8352-50-4.ch07
• Kur’ân Yolu. (Erişim 11 Şubat 2025) https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2
• Küçük, Sabahattin. “19. Yüzyıl Fırat Havzası Divan Şairleri”. Fırat Havzası Folklor ve Etnografya Sempozyumu, komisyon. 231-238. Elazığ: Fırat Üniversitesi, 1992.
• Kütük, Rıfat. Türk Edebiyatında Mevlid ve Muslihî’nin Gül-Efşân İsimli Mevlidi (İnceleme-Metin-Ansiklopedik ve Fonksiyonel Sözlük-Tıpkıbasım. Erzurum: Ertual Akademi Yayıncılık, 2018.
• Mazıoğlu, Hasibe. Eski Türk Edebiyatı Makaleleri. Ankara: TDK Yayınları, 2017.
• Özel, Ahmet. “Mevlid”. TDV İslam Ansiklopedisi. 29/475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özkat, Mustafa. “Paris’te Yazılan Bir Mevlid: Misbâhü’s-Salâh”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 14 (2015), 93-166. https://doi.org/10.15247/dev.225
• Selçuk, Bahir. “Vahdî, Mahmûd Vahdî”. TEİS. Erişim Tarihi: 11.02.2025. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahdi-mahmud-vahdi
• Sunguroğlu, İshak. Harput Yollarında-1. Ankara: İşaret Yayınları, 2013.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. haz. Necla Pekolcay. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Taş, Mehtap Erdoğan. “Vahdî İbrâhîm Efendi’nin Terceme-i Hilye-i Şerîf Adlı Mensur Eseri”. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi 20 (2024), 1-28. https://doi.org/10.28981/hikmet.1439502
• Uzun, Mustafa İsmet - Arslan, Ahmet Turan. “Takrîz”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/472-474. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yavuz, Kemal. “Türk Şiirinde Nazire”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 10, (2013), 359-424.
• Yazar, İlyas. Kânî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Yazar, Sadık. “Cismî ve Mevlidi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2 (2008), 485-515.
• Yücel, Yusuf İbrahim. Harput Müftüsü Ömer Naimi Efendi ve Kaside-i Bürde Şerhi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.
• Zübeyiroğlu, Ruhsar. Mecmüatü’t-teracim Mehmed Tevfik Efendi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.