Tüketim Toplumunda Tüketime Sevk Etme Araçlarından Biri Olarak Planlı Eskitme Üzerine Sosyolojik Bir Tartışma

Yıl 2024, Sayı: 15, 1 - 26, 31.12.2024

Cengiz Yanıklar , Güler Dinçel Yanık

https://doi.org/10.53791/imgelem.1569657

Öz

Bu çalışmanın amacı, tüketim toplumunda malların daha hızlı üretilmesi, satın alınması ve tüketilmesi anlamında hızlı bir meta döngüsünü sağlamak için kullanılan bir strateji olarak planlı eskitmenin tüketim kültüründeki yerini ve beraberinde getirdiği bazı sorunları tartışmaktır. Çalışmada ileri sürüleceği gibi planlı eskitme, yalnızca bir üretim veya pazarlama tekniği değildir. Planlı eskitme, ürün ömürlerinin kasıtlı olarak kısaltılması yoluyla tüketicileri daha sık satın almaya yönlendiren bir uygulamadır ve yenilik ile geçiciliği özendiren değerleri yerleştirerek tüketim kapitalizmini güçlendirmektedir. Bu tema çerçevesinde, ilgili sosyolojik çalışmalardaki tartışmalar dikkate alınarak çalışmada ilk olarak planlı eskitme, Fordist ve post-Fordist üretim ve tüketim tarzı ile bağlantılı olarak tartışılmakta ve mevcut çalışmalarda genellikle ihmal edilen bir konu olarak, eskitmenin hem bir piyasa stratejisi hem de kültürel bir norm olarak nasıl evrildiği ele alınmaktadır. İkinci olarak, bu çalışmada, planlı eskitmenin etkili olduğu tüketim toplumunda en önemli ilkenin, kısa süre sonra eski hale getirilmesi gereken “yeni” kavramı üzerine kurulu olduğu argümanına yer verilecektir. Bu argüman çerçevesinde, yeni olanın yüceltilmesi ve geçiciliğin ön planda olmasının, tüketicileri sürekli bir tatminsizlik duygusu içinde bıraktığı ve bu durumun tüketim kapitalizminin istikrarı ve büyümesi için özel bir önem taşıdığı vurgulanacaktır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise planlı eskitmenin israfı beraberinde getirdiği ve çevre sorunlarına yol açacak derecede atık oluşumuna neden olduğu belirtilmektedir. Çalışmanın sonuç bölümünde, tüketim kapitalizminin sürekli tüketim ihtiyacı ve buna bağlı çevresel sonuçlar arasındaki ikili baskıya dikkat çekilerek hızlı tüketim döngüleri yerine sürdürülebilir uygulamaların önceliklendirilmesi gerektiği önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Planlı Eskitme, Tüketim, Tüketim toplumu, Fordizm, Post-Fordizm Atık.

A Sociological Discussion on Planned Obsolescence as a Tool of Induced Consumption in Consumer Society

Öz

The aim of this study is to discuss the role of planned obsolescence as a strategy used to enable a fast cycle of production, purchase, and consumption of goods in consumer society, as well as the issues it brings along. As will be argued in this study, planned obsolescence is not merely a production or marketing technique. Planned obsolescence is an approach that intentionally shortens the lifespan of products to encourage consumers to make more frequent purchases, thereby reinforcing consumption capitalism by embedding values that promote novelty and transience. In this context, the study first discusses planned obsolescence in connection with Fordist and post-Fordist modes of production and consumption, examining how obsolescence has evolved as both a market strategy and a cultural norm—an aspect often neglected in existing studies. Secondly, the study presents the argument that in a consumer society dominated by planned obsolescence, the primary principle is based on the notion of the “new” that is designed to become obsolete in a short time. Within this framework, it is emphasized that the glorification of the new and the emphasis on transience leave consumers in a state of perpetual dissatisfaction, a condition crucial to the stability and growth of consumption capitalism. In the third section, it is highlighted that planned obsolescence leads to waste and contributes to environmental problems by generating excessive amounts of waste. In the conclusion, the dual pressures between the need for constant consumption and the resulting environmental impacts are discussed, suggesting the prioritization of sustainable practices over rapid consumption cycles.

Anahtar Kelimeler

Planned Obsolescence, Consumption, Consumer Society, Fordism, Post-Fordizm Waste.

Kaynakça

• Aglietta, M. (1987). A Theory of Capitalist Regulation: The US Experience, Londra: Verso.
• Akyüz, A. Ö., Kumaş, K. (2022). Electrical and electronic wastes in the world and Türkiye: policies and practices in Türkiye and some recommendations, International Journal of Energy Applications and Technologies, 9(4), 71-80. Doi: https://doi.org/10.31593/ijeat.1134468
• Aldridge, A. (2003). Consumption, Cambridge: Polity.
• Allwood, J. M., Laursen, S. E., de Rodriguez, C. M. et al. (2006). Well Dressed? The Present and Future Sustainability of Clothing and Textiles in the United Kingdom. Cambridge: University of Cambridge Institute for Manufacturing, American Legacy Foundation.
• Aydın Kanlıtepe, M., Özgül, E. (2021). Tüketicilerin Planlı Eskitme Konusunda Bilgi ve Bilinç Düzeyleri: Nitel Bir Araştırma, İzmir İktisat Dergisi, 36(4), 961-979. Doi: https://doi.org/10.24988/ije.966496
• Baudrillard, J. (2004). Tüketim Toplumu, H. Deliceçaylı (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Barnet, R., Cavanagh, J. (1994). Global Dreams, New York: Simon and Schuster.
• Bauman, Z. (2005). Bireyselleşmiş Toplum, Y. Alogan (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
• Bauman, Z. (2004). Sosyolojik Düşünmek, A. Yılmaz (Çev), İstanbul Ayrıntı.
• Bauman, Z. (2023). Tüketici Hayat, K. Oğuz (Çev.), İstanbul: Tellekt.
• Bell, D. (1976). The Cultural Contradictions of Western Capitalism, Londra: Heineman.
• Berger, J. (2020). Görme Biçimleri, Y. Salman (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bilici, F., Özdemir, E. (2024). Consumer Perception of Planned Obsolescence: A Research on Smartphone Owners, Journal of Business Research-Turk, 16(1), 244-261.
• Bourdieu, P. (2021). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, A. G. Berkurt ve D. Fırat (Çev.), İstanbul: Nika Yayınevi.
• Birtwistle, G., Moore, C. M. (2007). Fashion Clothing—Where Does It All End Up?, International Journal of Retail & Distribution Management, 35(3), 210-216.
• Campbell, C. (1987). The Romanthic Ethic and The Spirit of Modern Consumerism, Oxford: Blackvell.
• Campbell, C. (2010). What is wrong with consumerism? Anuario Filosófico, XLIII(2), 279-296.
• Clapp, J. (2001). Toxic Exports: The Transfer of Hazardous Wastes from Rich to Poor Countries, Ithaca: Cornell University Press.
• Cooper, T. (2010). Longer Lasting Products: Alternatives To The Throwaway Society, Londra: Routledge.
• Çakmak, T., Yalçın, H. (2013). Üniversite Öğrencilerinin Mobil Teknoloji Kullanımı: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Örneği, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 47-61.
• Çerçi, M., Tosun, N. Z. (2021). Planlı Eskitme Kavramı Bağlamında Tüketici Tutumları, Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (37), 1-19. Doi: https:/doi.org/10.17829/turcom.869143
• Davies, A. R. (2008). The Geographies of Garbage Governance: Interventions, Interactions, and Outcomes, Geography Compass, 2(6), 1834-1856.
• Dawson, M. (2005). The Consumer Trap: Big Business Marketing in American Life, Chicago, IL: University of Illinois Press.
• Deleuze, G., Guattari, F. (1977). Anti-Oedipus. Capitalism and Schizophrenia, New York: Viking Press.
• Douglas, M., Isherwood, B. (1999). Tüketimin Antropolojisi, E. A. Aytekin (Çev.), Ankara: Dost Kitabevi.