ALEVİ ÇEPNİ TOPLULUĞUNDA KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ SAĞLAYAN TEMALAR: BALIKESİR KARAMANLAR KÖYÜNDE NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 33, 01.05.2020

Şeniz Anbarlı Bozatay

Öz

Balıkesir ili ve çevresi, konar göçer yaşam tarzını 19. yüzyılda bırakarak yerleşik yaşama geçen Çepnilere yurtluk yapmaktadır. Oğuzların yirmi dört boyundan biri olan Çepniler, düşmana karşı gösterdikleri cesaret ve mücadeleci yönleriyle bilinen bir Türk boyudur. Balıkesir ve çevresinde Çepni kimliğinin Alevi kimliği ile birleşerek, birlikte ifade edildiği dikkat çekmektedir. Çalışmanın örneklemini, bir Alevi Çepni köyü olan Karamanlar’da amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilen kadın ve erkek köy sakinleri oluşturmaktadır. Araştırmada, evliliğin grup içi-grup dışı gerçekleşmesi durumu, aile yapısı, evliliklerin gerçekleştirilmesindeki usuller, kimlik ve kökene ilişkin açıklamalar, törenler, kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasında hikâyelerin yeri ve toplumsal bütünleşme ve dayanışmanın sağlanmasında “musahiplik” kurumu bağlamında sorular sorulmuştur. Çalışmanın amacı, tamamı Alevi Çepni nüfustan oluşan Karamanlar köyünde, topluluğun kültürel sürekliliği sağlamada öncelediği mekanizmalara dikkat çekerek, toplumsal bütünleşmeyi sağlayan unsurların ve pratiklerin altının çizilmesidir. Çalışmanın yöntemi, sosyal olguları öncelikle bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana alan bir yaklaşımı temel alan, nitel araştırmadır. Araştırmada, görüşme yöntemi yanında, gözlem yönteminden de yararlanılmıştır. Çalışmada, nitel araştırma süreciyle uyumlu olarak, test edilmeye hazır bir hipotez bulunmamaktadır. Tümevarım ilkesinin hâkim olduğu bu araştırma, tanımlayıcı bilgilerden yola çıkarak, Alevi Çepni topluluğun kültürel süreklilik çerçevesinde ifade ettiği temaları, anlamlandırmak çabası içindedir

Anahtar Kelimeler

Çepniler, Alevilik, Musahiplik

Themes That Provide Cultural Continuity in The Alevi Chepni Community: A Qualitative Research in Balikesir Karamanlar Village

Öz

Balikesir proveince its environs provide homeland to the Chepnis who settled in the 19th century leaving their nomadic lifestyle. Chepnis one of the twenty-four tribes of the Oghuzes is a Turkish tribe known for their courage and combative aspects towards the enemy. It is noteworthy that the identity of Chepni in Balıkesir and vicinity is combined with the Alevi identity and expressed together. The sample of the study consists of male and female village residents who are selected by the purposeful sampling method in Karamanlar, an Alevi Chepni village. In the study, questions were asked within the context of the institution of “marriage”, in terms of the realization of marriage within and outside the group, the structure of the family, the procedures for the realization of marriages, the identity and origin, the ceremonies, the place of the stories in the transfer of culture from generation to generation, “musahiplik” the establishment of social integration and solidarity. The aim of this study is to emphasize the elements and practices that provide social integration by drawing attention to the mechanisms that the community prioritized in ensuring cultural continity in the village of Karamanlar which is entirely composed of Alevi Chepni population. The method of the study is a qualitative research based on an approach that prioritizes research and understanding in social environment. In this study, besides the interview method, observation method was also utilized. In accordance with the qualitative research process, there is no hypothesis ready to be tested. This research which is based on the principle of induction, tries to make sense of the themes that the Alevi Chepni community expresses hithin the framework of cultural continuty

Anahtar Kelimeler

Chepnis, Alevism, Musahiplik

Kaynakça

• Agacanov, S. G. (2004). Oğuzlar. İstanbul: Selenge.
• Albayrak, A. (2015). Alevi-Bektaşi ritüelleri ve temel kurumlarından hareketle sosyal bütünleşme.
• Sûfî Araştırmaları Dergisi. (12), 21-36. Aşkın, M. (2007). Kimlik ve giydirilmiş kimlikler, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (2), 213-220.
• Balkanlıoğlu, M.A. (2012). Alevi-Sünni evliliklerinin aile ilişkileri ile çocuk yetiştirme üzerine etkileri ve sosyal damgalama. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 62, 163-182.
• Baş, T. Akturan, U. (1999). Nitel Araştırma Yöntemleri Nvivo 7.0 İle Nitel Veri Analizi, Ankara: Seçkin.
• Caferoğlu, A. (1954). Pallack, tahtacı ve çepni dillerine dâir, Journal Of Turkology, 11, 41-56.
• Creswell, J.W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri, A. Budak, İ.Budak, Nitel çalışma tasarımı, 3.B.
• Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir, Çev .ed., Ankara. Coşkun, H. (2018). Alevi/Bektaşi geleneğinde dedelik kurumu sivas kangal türkmen alevileri örneği.
• Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 85, 43-62. Çatlı Özen, G. (2019). Günümüz alevi ve bektaşi topluluklarında isim kültürü üzerine bir anket çalışması: İstanbul örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yaz (90), 47-90.
• Çamuroğlu, R. (2008). Değişen Koşullarda Alevilik, İstanbul: Kapı.
• Dalkıran, S. (2002). Alevi Kimliği Ve Anadolu Aleviliği Üzerine Bir Deneme, EKEV Akademi Dergisi 6(10), .95-117.
• Demir, N. (2012). Orta ve doğu karadeniz bölgesinde çepni türkmenleri ile güvenç abdal ocağı’nın kuruluşu, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 63, 77-110.
• Geçgin, E. (2019). Kimlik yönelimleri açısından alevi gençlik. OPUS Uluslararası Toplum
• Araştırmaları Dergisi. 10 (17), 1030-1075.
• Gültekin, M. (2014), Sarılar köyü çıralık çepni alevi ziyareti ve türk ağaç kültüne bağlı bazı inanış ve uygulamalar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 70, 73-95.
• Hülür, H. Koluaçık, İ. (2014). Farklılık içinde birlik: alevi-bektaşi kültürü ve araçsal çerçevelemenin meydan okuyuşu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 71, 15-34.
• Kaşgarlı Mahmut, 2011, Divanu Lügat-İt Türk’ten Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayıncılık, İstanbul.
• Oğuz, K. (2010). Ege-Marmara’da Çepni Cemi Örf, Adet, Gelenek Ve Görenekleri, Balıkesir: Güneş.
• Metin, A. (2011). Kimliğin toplumsal inşâsı ve geleneksel kadın kimliğinin aktarımı. Çankırı
• Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2(1), 74-92. Mutlu, H.KK. (2011). Balıkesir ve batı anadolu yöresi tahtacı türkmenleri, Turkish Studies
• International Periodical For The Languages, Terature And History Of Turkish Or Turkic. 6(1). Winter, 1557-1566.
• Oğuz, M. (tya). Orta Asya’dan Anadolu’ya Çepniler. Yayınlanmamış Notlar. Oğuz, M. (tyb). Köse Süleyman Ocağı Ve Ege-Marmara Çepnileri. Yayınlanmamış Notlar. Özdemir, İ. (2014). Aleviliğin yazılmayan tarihi. 11. B., Ankara: Kripto.
• Özlük, H. (2013). Aleviliğin doğuşu gelenek görenekleri. Ankara: Alter.
• Merdanoğlu, H. (2014). Tarihi gerçekler ışığında 100 soruda Alevilik. Ankara: Tanyeri.
• Sami, K. (2014). Kırsal alevî kültüründe çevre, mekân ve insan etkileşimi - iki köy örneği. bilig, Güz, , 169-174.
• Sevinçli, E. (2009). Özel / gizli bir dil: çepni dili, Journal of Yasar University, 4(13), 1923-1949.
• Sümer, F. (1993). TDV İslâm ansiklopedisi, 269-270.
• Sümer, F. (1999a). Oğuzlar (Türkmenler), 5.B. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Sümer, F. (1999b), Safevi Devletinin Kuruluşu Ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Şahin, H.İ. (2006), Balıkesir çepnilerinde defin ve defin sonrası bazı inanış ve uygulamalar. Türk
• Kültürü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Dergisi. 39, 63-78. Şahin, H. İ. (2012). Batı anadolu çepnilerinin ocağı: köse süleyman ocağı ve günümüzdeki durumu.
• Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 63, 11-126. Şahin, H. İ. (2015), Ritüel ve kutsal anlatı ilişkisi bağlamında balıkesir çepnilerinin cem törenlerindeki
• “miraçlama”lar üzerine bir değerlendirme, Milli Folklor. 105, 100-110. Şimşek Umaç, Z. (2012). Balıkesir çepnilerinde göçebelik ve iskân izleri, Balıkesir Üniversitesi
• Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 15(28-1), Aralık, 177-188. Şimşek, S. (2002). Günümüzün kimlik sorunu ve bu sorunun yaşandığı temel çatışma eksenleri.
• Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(3), 29-39. Türkkan, Z. (2011). Kimliğin oluşumunda ve korunmasında dinîn rolü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Uysal, B. (2012). Alevi inanç sisteminde adlar ve dil-kimlik ilişkisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî
• Araştırma Dergisi. (62), 237-248.