BABURNÂME’DE TEMEL FİİLLER ÜZERİNE NOTLAR

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 117 - 128, 01.01.2018

Ezgi Sırtı

Öz

Gazi Zahîreddin Muhammed Babur dünya kültür tarihinin değerli bir parçası sayılan ve Baburnâme diye tanınan eserini ana dilinde yazmıştır. Bu mensur metin Türkolojide daha çok Çağatayca diye anılan Doğu Türkçesinin şaheserleri arasında yer almaktadır. Dünya kültür tarihinde, dillerin temel sözcüklerini belirleme gereği, çok daha eski çağlarda misyonerlerin hedef aldığı toplumların dilleri için yazılan ilkel ama pratik sözlükler ve konuşma kılavuzlarından beri vardır. Şüphesiz ki çağdaş dil biliminde söz varlığının lexicon tespiti çok daha ayrıntılı ve bilimsel bir düzeye ulaşmış hâldedir. Bir dilde kuşaktan kuşağa aktarılan ve insan yaşantısının en önemli kavramlarını karşılamak üzere kullanılagelen temel sözler tarihsel süreçte meydana gelen anlam değişmeleri bakımından önemli inceleme sahası yaratmıştır. Temel sözlerin eylem alanını karşılayan temel fiillerin incelendiği makalenin sınırı “hareket fiilleri” ile çizilmiştir. Burada Baburnâme’nin Harvard Üniversitesi yayınları arasında çıkan metin transkripsiyonunu New York-Oxford 1996 ve Çağatayca metni çok zengin notlarla Türkçeye kazandıran Ord. Prof. Dr. R. R. Arat’ın yayını Ankara 1987 esas alınarak temel fiiller söz varlığı örnekleme yoluyla tespit edilmiş ve bunların çok anlamlılık polysemy yapısı ele alınmıştır. Bu çok anlamlılık zenginliği, Orta Asya’da ve Hindistan’da XVI. asrın kültür dili olan Doğu Türkçesi Çağatayca için ve bu şaheserin hükümdar müellifi için dil bilim esaslı bir delildir

Anahtar Kelimeler

Baburnâme, söz varlığı, temel fiil, anlam bilim, çok anlamlılık

Notes On Basıc Verbs In Baburnâme

Öz

Ghazi Zahîreddin Muhammed Babur wrote his work in his mother tongue, known as Baburnâme, considered a valuable part of world cultural history. This prose text is among the masterpieces of the East Turkish which is generally called Chagatai language in Turcology. In the history of world culture, there has been a need to determine the basic words of languages since primitive but practical dictionaries and speech guides written for the languages of societies whose missionaries have been targeted by much earlier times. Undoubtedly in contemporary linguistics, the detection of the vocabulary lexicon has reached a more detailed and scientific level. The basic word that have been transmitted from one generation to the other and used to meet the most important concepts of human life have created an important field of investigation in terms of meaning changes in the historical process. The limit of the article, in which the basic verbs that meet the action field of the basic words are examined, is drawn with the “action verbs”

Anahtar Kelimeler

Baburnâme, vocabulary, basic verb, semantics, polysemy

Kaynakça

• Aksan D. (2009) Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi). Engin Yayın evi: Ankara.
• Arat R. R. (1943; 1987) Vekayi Babur’un Hâtıratı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Barutcu-Özönder F. S. (1996) Ali Şir Nevayi Muhakemetü’l-LuŞateyn, İki Dilin Muhakemesi. TDK 656: Ankara.
• Beveridge A. S. (1905) The Bâbur-Nâme being the autobiography of the emperor Bâbur, the founder of the moghul dynasty in India, written in chagatay türkish; now reproduced in facsimile from a manuscript belonging to the Sir Sâlâr Jang of Haydarâbâd, and edited with a preface and indexes, London-Leyden.
• Bréal M. (1897) Essai de Sémantique. Paris: Hachette.
• Bussmann H. (1996) Routledge Dictionary of language and Linguistics. London- New York: Routledge.
• Clauson G. (1972) An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Courteille P. (1870) Dictionnaire Turk-Oriental. Paris.
• DLT bk. Kâşgarlı Mahmud.
• Doğan L. (2005) “Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme -Ana ve Ara Temel Kelimeler-. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 6 S: 1, s. 141-163.
• Doerfer G. (1983) “Temel Sözcükler ve Altay Dilleri Sorunu”, TDAY-Belleten, s. 1-16.
• DTO bk. Courteille P.
• DTS bk. Nadalyaev V. EDPT bk. Clauson G.
• Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk. C.I-II-III-IV (2006) Kâşgarlı Mahmud (Çev. B. Atalay). TDK 521, 522, 523, 524: Ankara.
• Korkmaz Z. (2007) Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK 575: Ankara.
• Lyons J. (1977) Semantics, Volume 2, Cambridge University Press.
• Nadalyaev V. M.; Nasilov, D. M.; Tenişev, E. R.; Şçerbak, A. M. (1969) Drevnetyurkskiy slovar'. Leningrad.
• Schwarz M. - Chur Jeannette (2004) Semantik -Ein Arbeitsbuch-. Gunter Narr Verlag: Tübingen.
• Thackston (1993) Zahiruddin Muhammad Babur Mirza Bâburnâma. Chaghatay Turkish Text with Abdul-Rahim Khankhanan’s Persian Translation. (Turkish Transcription, Persian Edition and English Translation by W. M. Thackston, Jr) Harvard University: Sources of Oriental Languages and Literatures.
• Türkçe Sözlük (2011) Türk Dil Kurumu yayını 11. Baskı, Ankara.