OSMANLI-İRAN HUDUT BOYLARINDA AŞİRET, DEVLET VE SİYASET: CAF KÜRT AŞİRETİ VE REİSLERİ ASİ MAHMUT PAŞA MESELESİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 129 - 150, 01.01.2018

Fehminaz Çubuk

Öz

Osmanlı-İran hudut boylarındaki Kürt aşiretleri, üzerinde yaşadıkları stratejik topraklardan dolayı devletlerarası ilişkilerden hem etkilenmiş hem de bu ilişkileri etkilemişlerdir. Kürtleri tarihte bu denli önemli kılan da yine bu topraklardır. İki devlet arasında stratejik bir öneme sahip hudut topraklarından biri de Caf Kürt aşiretinin ikamet ettiği Süleymaniye Sancağı idi. Süleymaniye topraklarını hakimiyeti altına almak isteyen İran, Baban Emirliği üzerinde yürüttüğü siyasetin aynısını 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Caf Aşireti üzerinde yürütmeye çalışmıştır. İran hükümeti, bu iş için hususi olarak Sine hakimini ve İran memurlarını vazifelendirmiştir. İranlı mahalli yöneticiler, Caf reislerine çeşitli vaatlerde ve mükafatlarda bulunarak aşireti kendi taraflarına çekmeye çalışmışlardır. İran’ın Osmanlı tebaası olan bir aşirete böyle bir yaklaşımda bulunması iki devlet arasında diplomatik krizlere neden olmuştur. Osmanlı tebaası olan Caf Aşireti de hudutta rahat durmayıp sürekli İranlılarla iletişim halinde olmuşlardır. Caflılar, iki devlet arasında yıllarca süren toprak ve güç mücadelesinden kendi menfaatlerine uygun olarak istifade etmeyi çok iyi bilmişlerdir. Caf beyleri, tabi oldukları merkezi ve mahalli hükümetlerle anlaşmazlığa düştüklerinde diğer devletin topraklarına sığınarak tebaası oldukları devlete baş kaldırmaktan geri durmamışlardır. Bu beylerden biri de babasından sonra “Paşa” unvanıyla Gülanber kazasına kaymakam olarak atanmış olan Mahmut Paşa idi

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İran, Hudut Boyları, Kürtler, Caf Aşireti

Trıbe, State And Polıtıcs In The Ottoman-Iran Border: Caf Kurdısh Trıbe And Theır Chıef Rebel Mahmut Pasha Subject

Öz

Kurdish tribes in the Ottoman-Iranian border both it affected and influenced by interstate relations because of the strategic territories they lived on. These lands make the Kurds important in the history. One of the boundaries of the region, which has a strategic prescription between the two states, was Suleymaniye Sandjak, where Caf Kurdish tribe resided. Iran, who wanted to take Suleymaniye's lands under control, tried to carry out the same politics on the Baban Emirate on the Caf Tribe since the second half of the 19th century. The Iranian government, in particular, has appointed Sine ruler and Iranian officials for this work. Iranian's local administrators have tried to attract Caf's chiefs with various promises and rewards. Iran's such an approach to a tribe that was an under the domination of Ottoman led to diplomatic crisis between the two states. Caf tribe knew very well to take advantage of it in accordance with its own interests of their land and power struggle continuing for many years between in the two states. Caf leaders were not to hesitate to taken shelter in other state lands when they fall into disagreement with their central and local governments. One of these leaders was Mahmut Pasha, who was appointed as the District Governor to Gülanber's district with the title of "Pasha" after his father

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Iran, Border, Kurds, Caf Tribe

Kaynakça

• Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Yazışmalarına Ait Belgeler (A.}MKT.NZD.): 159/27, H.03 Zilhicce 1271 / M. 17 Ağustos 1855.
• Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayet (A.}MKT.UM..): 59/44, H. 14 Recep 1267 / M. 15 Mayıs 1851.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.): 443/33201, H. 24 Muharrem 1312 / M. 28 Temmuz 1894; 410/30724, H. 24 Zilkade 1311 / M. 29 Mayıs 1894; 598/44837, H.15 Şevval 1312 / M. 11 Nisan 1895; 389/29148, H. 16 Şevval 1311 / M. 22 Nisan 1894.
• Dahiliye Mektubi Kalemi, (DH.MKT.): 1968/24, H. 04 Zilhicce 1310 / M. 30 Haziran 1892; 1831/99, H. 27 Ramazan 1308 / M. 6 Mayıs 1891; 232/12, H. 04 Muharrem 1311 / M. 18 Temmuz 1893.
• İrade-i Dahiliye, (İ.DH.): 1253/98330, H. 29 Rebiülahir 1309 / M. 2 Aralık 1891; 1245/97505, H. 20 Safer 1309/ M. 25 Eylül 1891; 1245/97510, H. 20 Safer 1309/ M. 25 Eylül 1891.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 84/96, H.01 Zilhicce 1312 /M. 26 Mayıs 1895.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı, (Y..A…RES.): 75/67, H. 27 Zilkade 1312 /M. 22 Mayıs 1895.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Başkitabeti (Y.. PRK. BŞK.): 14/18, H. 01 Safer 1306 / M. 7 Ekim 1888; 24/7, H. 07 Rebiülahir 1309 / M.10 Kasım 1891.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Elçilik ve Şehbenderlik Tahriratı (Y.. PRK. EŞA.): 3/83, H. 29 Zilhicce 1300 / M. 31 Ekim 1883.
• B. Araştırma Eserler
• Asatrian, G. (2009). “ Prolegomena to the Study of the Kurds”. Yerevan State University, Iran an the Caucasus 13.
• Averyanov, P. İ. (2010). Osmanlı İran Rus Savaşlarında Kürtler (19. Yüzyıl). Çev
• İbrahim Kale, İstanbul: Avesta Yayınları.
• Celil, C. (1992). XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Kürtler. Ankara: Özge Yayınları.
• Çetinsaya, G. (1999). “II. Abdülhamit Döneminde Kuzey Irak'ta Tarikat, Aşiret ve Siyaset”. Divan, 2, 153–168.
• Derviş Paşa (1287 h.). Tâhdid-i İraniye’ye Memur Derviş Paşa Layihası, İstanbul: Matbaai Amire.
• Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları.
• Hut, D. (2006). “Musul Vilayeti’nin İdari, İktisadi ve Sosyal Yapısı (1864-1909)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. Mehmed Hurşid Paşa (1997). Seyahatname-i Hudud. Çev: Alaattin Eser, İstanbul.
• Minorsky, V., TH Bois & D.N Mac Kenzie. (2004). Kürtler & Kürdistan. İstanbul: Doz Yayınları.
• Musul-Kerkük ile İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), (1993). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Nikitine, B. (2010). Kürtler. Çev: E. Karahan, H. Akkuş ve N. Uğurlu, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul. (2012). Edit: Cengiz Eroğlu, Murat Babukçuoğlu & Orhan Özdil, Ankara: ORSAM Yayınları.
• Soane, E. B. (2008). Report on the Sulaımanıa dıstrıct of Kurdıstan. Revıse: Meena, Revıew: Dr. Andrew Hyde, Sulaimani: Kurdology Center.
• Vanly, İ. C. “The Kurds Under Imperial Russıa”, The Kurds in the Soviet Union, Chapter 10.
• Zeki Beg, M. E. (2012). Kürtler ve Kürdistan Tarihi. Çev: Vahdettin İnce, Mehmet Dağ, Reşat Adak & Şükrü Arslan, İstanbul: Nubihar Yayınları.