EVALUATIONS ON DOĞRUYOL (CALA/CALA) VILLAGE ON THE DECORATIONS OF THE MOSQUE

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 713 - 740, 29.06.2025

Yeşim Dalkılıç

Öz

Arpaçay District of Kars has many historical and archaeological centers that will shed light on the history of Northeastern Anatolia. In this study, the Doğruyol Village Mosque located in Doğruyol Village, Arpaçay District of Kars was examined in terms of plan and decorative features. It has been compared with other mosques in the region in terms of decoration. The mosque, which does not have a construction inscription, can be evaluated according to the date (H.1278 /M.1862) on the column in the harim place. The mosque, which has an approximate square plan, has a flat wooden ceiling on the inside; it is covered with a hipped roof on the outside. The most important feature of the mosque is the decorations that can be found to this day. The pulpit, columns, sermon pulpit, chamber and the decorations on the ceiling core of the building are remarkable. Herbal, geometric and objective motifs were preferred in the decorations. Scraping, embossing, carving and openwork painting techniques were used as decoration techniques. Such mosques, the number of which is decreasing day by day, should be protected and passed on to future generations.

Anahtar Kelimeler

mosque , decoration , Arpaçay , Doğruyol Village , herbal , geometric

MİMARİ VE SÜSLEME ÖZELLİKLERİYLE DOĞRUYOL (CALA/ÇALA) KÖYÜ CAMİİ

Öz

Kars’ın Arpaçay İlçe’si, Kuzeydoğu Anadolu’nun tarihine ışık tutacak birçok tarihi ve arkeolojik merkeze sahiptir. Bu çalışmada Kars’ın Arpaçay İlçe’si, Doğruyol Köyü’nde bulunan Doğruyol Köyü Camii plan ve süsleme özellikleri açısından incelenmiştir. Bölgedeki diğer camiler ile süsleme açısından karşılaştırılmıştır. İnşa kitabesi bulunmayan cami harim mekânındaki sütun üzerindeki tarihe göre (H.1278/M.1862) değerlendirilebilir. Yaklaşık kare planlı olan cami içten düz ahşap tavan; dıştan kırma çatı ile örtülüdür. Caminin en önemli özelliği günümüze kadar gelebilen bezemeleridir. Yapının minberi, sütunları, vaaz kürsüsü, mahfili ve tavan göbeğindeki süslemeler dikkat çekicidir. Süslemelerde bitkisel, geometrik ve nesnel motifler tercih edilmiştir. Süsleme tekniği olarak kazıma, kabartma, oyma, ajur ve boyama teknikleri kullanılmıştır. Sayıları gün geçtikçe azalan bu tür camilerin korunarak gelecek kuşaklara aktarılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

cami , süsleme , Arpaçay , Doğruyol Köyü , mimari

Destekleyen Kurum

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü

Teşekkür

Doğruyol (Cala/Çala) Köyü Camii isimli çalışmayı hazırlarken araştırma iznini vererek gerekli bilgi, belgeleri benimle paylaşan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğüne ve Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğüne teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aktemur, A. (2018). “Posof ve Çevresindeki Tarihi Camiler”, The Journal of Academic Social Science Studies (JASS), Number: 68 , Summer I, p. 235-255.
• Arslan, M. (2020). “Kars’ın Ahşap Destekli Köy Camileri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sonbahar 2020, S.26, ss. 577-614.
• Aslanapa, O. (2017). Türk Sanatı, Remzi Kitapevi, s. 8.
• Bingöl, A. (2008). “Arpaçay’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, C:1, S.1., ss.57-71.
• Butasım, N. (2018). “Hemşin-Bilen (Tepan) Köyü’nde Bulunan Ahşap Camii”, BÜİFD, Sayı: 12, ss. 165-187.
• Coşkun, R., Çelebioğlu, B. (2020) “Artvin Borçka’daki yığma ahşap camiler”, Bāb Mimarlık ve Tasarım Dergisi (Bab Journal of FSMVU Faculty of Architecture and Design), 1 (2), Temmuz 2020, ss. 142-160.
• Cömertler Aktuğ, E., Pektaş, K. (2016). “Geç Dönem Kalem İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii”. Medeniyet Sanat Dergisi, 2(2), ss. 9-25.
• Çetin, H., (2018). Ardahan ve ilçelerinde Orta Çağ ve sonrası Türk İslam Mimarisi, Van, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, ss.20-22.
• Çiğdem, Önal, R. (2021). “Trabzon Of İlçesinde Ahşap Vaaz Kürsüleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (71), ss. 441-478.
• Dalkılıç, Y. (2023). Denizli Cami ve Mescitleri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 3682.
• Delen, M. (2005). Kars İli ve İlçelerindeki Türk Dönemi Mimari Eserleri, Van, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, s. 173.
• Ekmekci, A. (2014). Muğla Cami ve Mescitleri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, ss. 19-25.
• Gökler, B. M., Köşklü, Z. (2023). ““Belgeler Işığında Rize İkizdere Şimşirli (Komes) Köyü Camii”, Sanat Tarihi Dergisi, 32, S. 1 (Eylül 2023), ss.361-91.
• Gökler, B. M. (2022). Rize’de Osmanlı Dönemi Camileri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk İslam Sanatları Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi s. 1857.
• Karakoyun Y., Parlak, Biçer, Z.Ö. (2024). “Osmanlı’nın Son Dönemi Ardahan’da İnşa Edilen Camilerde Ekolojik Mimari Tasarım Ölçütlerinin Değerlendirilmesi”, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 40, Sayı 2, s. 347.
• Koçyiğit, F. (2019). “Amasya’da Ahşap Tavanlı İki Cami Örneği: Şıhlar ve Kızılkışlacık Köyü Camiileri” Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, (8) 2, ss. 1641-1658.
• Okuyucu, Ş. E., Çoban, G. (2019). “Afyonkarahisar Dinar Bademli Köyü Cami Röleve Projesinin Lazer Tarama Yöntemiyle Hazırlanması”, Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 9(2), ss. 249-262.
• Özen, H., Aksakal, Z. (2012). “Trabzon Kenti Kırsal Camilerinde Süsleme Programlarının İncelenmesi”, I. Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 2 - 05 Ekim 2012.
• Özkurt, M. (2020). Rize Ahşap Camilerinde Süsleme, Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Sağır, G. (2016). “Kars İli ve Çevresinde Yer Alan Ortaçağ Ermeni Kiliseleri (Ani Hariç) Yüzey Araştırması 2015 Yılı Çalışmaları”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C:2, 23-27 Mayıs, Edirne, ss. 137-159.
• Sarı, Y. (2021). “Geleneksel Trabzon Cami Mimarisinin Son Temsilcilerinden İki Örnek; Arsin Güneyce Mahallesi Orta Camii Ve Elmaalan Mahallesi Merkez Camii”, Tokat İlmiyat Dergisi, 9/1 (Haziran 2021), ss. 375-406.
• Sevindi, C. (2015), “Tarihi Ani Şehri’nin (Kars) Kuruluş ve Gelişim Süreciyle İlgili Coğrafi Bir Analiz”, Zaman, S., Çoşkun, O. (Ed.), Coğrafya’ya adanmış bir ömür: Prof. Dr. Hayati Doğanay, ss. 571-597.
• Tay, L. (2017). “Kırşehir/Mucur Camileri”, Art-e Sanat Dergisi, 10 (20), Aralık 2017, ss. 691-729.
• Tekin, A. (2021). “Konya İli Bozkır İlçesindeki Bir Grup Ahşap Direkli Cami”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 45, ss. 209-234.
• Temel, F. (2011). Ortaçağ Boyunca Kars ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, ss.61-62.
• Tunçay, H., Yavuz, E. (2023), Gelenekten Geleceğe Ahşap Camiler, T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Tunçay Yayıncılık, 1. Baskı, ss.28-35.
• Tunçay, H. (2018). Anadolunun Ahşap Camileri, Haziran 2018, Birinci baskı. Yazar, T., Çelemoğlu Ş. (2020). “Sivas -Ulaş Acıyurt Camisi ve Bezemeleri, STD., Kasım 2020, 29(2), ss. 635-677.
• Yıldız, F. H. (2021). Artvin Şavşat ilçesi camilerinde ahşap süslemeler, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisas Tezi, ss. 9-165. Yurttaş, H., Özkan, H., Köşklü, Z., Tali, Ş., Okuyucu, D., Geyik, G. & Kındığılı, M. (2020), Yolların, suların ve sanatın buluştuğu şehir Erzurum, Erzurum:Atatürk Üniversitesi Yayınları, 26; ss. 577-614.