Türkiye’de Konut Hakkının Gerçekleştirilmesinde Yenilikçi Bir Çözüm: Yeşil Konutlar

Yıl 2025, , 91 - 110, 04.01.2025

Çiğdem Tuğaç

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.1550388

Öz

Türkiye’deki imar ve afet mevzuatı incelendiğinde deprem odaklı bir yaklaşım benimsendiği görülmektedir. Oysa iklim değişikliğiyle ilişkili afetler de Türkiye’de önemli olumsuz sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. İklim değişikliğiyle ilişkili aşırı hava olayları ve afetlere bağlı kayıp ve zararlar, yerleşimlere ve konutlara zarar vermekte, konut hakkının sağlanmasında sorunlar oluşturmaktadır. İklim değişikliğinin etkileriyle mücadelede ve bu etkilere uyum sağlanmasında yeşil konutlar, tüm dünyada yenilikçi bir çözüm olarak uygulanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de konut hakkının gerçekleştirilmesinde yeşil konutların katkısını değerlendirmek ve geleceğe yönelik politika önerileri sunmaktır. Çalışmada Türkiye’deki kentsel dönüşüm projelerinde konutların, yeşil konutlar olarak inşasının insana yakışır yaşam alanlarının oluşturulmasını ve konut hakkının gerçekleştirilmesini destekleyeceği sonucu elde edilmiştir. Böylelikle yerleşimlerin iklim ve afet dirençliliğinin sağlanması, Türkiye’nin küresel iklim değişikliğiyle mücadele için ortaya koyduğu sera gazı azaltım taahhütlerinin yerine getirilmesi ve kaynakların etkin ve verimli şekilde kullanılması da sağlanabilecektir. Yeşil konut uygulamalarıyla konut hakkının gerçekleştirilebilmesi için Türkiye’de idari, yasal ve beşerî kapasitelerin geliştirilmesi gerektiği çalışmada ulaşılan bir diğer sonuçtur.

Anahtar Kelimeler

Konut hakkı, Yeşil konut, İklim değişikliği, Uyum, Azaltım

An Innovative Solution for the Realization of the Right to Housing in Türkiye: Green Housing

Öz

A review of the zoning and disaster legislation in Türkiye reveals an earthquake-oriented approach. However, disasters related to climate change also result in considerable negative outcomes in Türkiye. Losses and damages caused by extreme weather events and climate change-related disasters affect settlements and housing, creating challenges in ensuring the right to adequate housing. Around the world, green housing is being implemented as an innovative solution to combat and adapt to the effects of climate change. This study aims to evaluate the contribution of green housing to the realization of the right to adequate housing in Türkiye and to offer policy recommendations for the future. The study concludes that the construction of green housing within urban transformation projects in Türkiye will support the creation of decent living environments and the realization of the right to housing. This approach will also contribute to achieving climate and disaster resilience for settlements, fulfilling Türkiye's greenhouse gas reduction commitments in the global fight against climate change, and promoting the effective and efficient use of resources. Another conclusion of the study is that administrative, legal, and human capacities in Türkiye need to be improved in order to realize the right to adequate housing through green housing practices.

Anahtar Kelimeler

Right to housing, Green housing, Climate change, Adaptation, Mitigation

Kaynakça

• AFAD. (2023). Cumhurbaşkanı Erdoğan, AFAD-DSİ sel ve taşkın risk azaltma protokol töreninde konuştu. https://www.afad.gov.tr/cumhurbaskani-erdogan-afad-dsi-sel-ve-taskin-risk-azaltma-protokol-toreninde-konustu
• Aktaş, A. (2021, Mart-Nisan). Bursa Büyükşehir Belediyesi “Yeşil bina sertifikası” aldı. İller ve Belediyeler. https://www.tbb.gov.tr/storage/catalogs/0384291001623851309.pdf
• Anadolu Ajansı. (2024, Haziran 7). Arçelik'ten konutlarda yeşil enerji atılımı. https://www.aa.com.tr/tr/isdunyasi/sanayi/arcelikten-konutlarda-yesil-enerji-atilimi/688178
• Ata, B. (2023, Eylül 6). Türkiye’de Yeşil Konut Projesi’ne 100 Milyon Euro’luk yatırım. Yeşil Haber. https://yesilhaber.net/turkiyede-yesil-konut-projesine-100-milyon-euroluk-yatirim/
• Aydın, M. B. S., Erdin, H. E., ve Kahraman, E. D. (2017). Mekânsal yapı özellikleri açısından iklim değişikliğine karşı risk taşıyan bölgelerin saptanması. Planlama Dergisi, 27(3), 274-285. https://doi.org/10.14744/planlama.2017.61587
• Bashir, S. A. (2002). Home is where the harm is: Inadequate housing as a public health crisis. American Journal of Public Health, 92(5), 733-738. https://doi.org/10.2105/ajph.92.5.733
• BM Habitat. (2024a). Housing rights. https://unhabitat.org/programme/housing-rights
• BM Habitat. (2024b). Housing. https://unhabitat.org/topic/housing
• Center for Research on the Epidemiology of Disasters, UCLouvain & USAID. (2024). 2023 Disasters in numbers. CRED.
• ÇEDBİK. (2023). Yeşil binalar. https://www.cedbik.org/yesilbina
• Çelik, M. R ve Makine. https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/015_6.pdf . (2023). Kentsel ısı adası etkisi. Mühendis
• ÇŞB ve İTÜ. (2020). Konut araştırma raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/meslekihizmetler/menu/rapor-ozeti_20210531050213.pdf
• ÇŞB. (2021). Yeşil sertifika-bina değerlendirme kılavuzu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/meslekihizmetler/menu/yesilbina-degerlendirme-kilavuzu_20210611120321.pdf
• ÇŞİDB . (2024c). Dünya Bankası ile imzalanan “İklim ve Afetlere Dayanıklı Şehirler Projesi”nin Lansmanı. https://kentseldirenclilik.csb.gov.tr/dunya-bankasi-ile-imzalanan-iklim-ve-afetlere-dayanikli-sehirler-projesi-nin-lansmani-bakanimiz-sayin-mehmet-ozhaseki-nin-katilimiyla-ilk-pilot-sehrimiz-izmirde-gerceklestirildi.-haber-286682
• ÇŞİDB. (2022). Binalar ve yerleşmeler için yeşil sertifika yönetmeliği. https://meslekihizmetler.csb.gov.tr/binalar-ile-yerlesmeler-icin-yesil-sertifika-yonetmeligi-haber-272022
• ÇŞİDB. (2023). İstanbul’un dönüşümü için her bir konuta 1,5 Milyon TL destek verilecek. https://csb.gov.tr/istanbul-un-donusumu-icin-her-bir-konuta-1-5-milyon-tl-destek-verilecek-bakan-mehmet-ozhaseki-simdi-yeniden-istanbul-zamani-bakanlik-faaliyetleri-39926
• ÇŞİDB. (2024a). Sektörlere göre nihai enerji tüketimi. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/sektorlere-gore-nihai-enerji-tuketimi-i-85804#:~:text
• ÇŞİDB. (2024b). Kentsel dönüşüm başkanlığı kuruldu. https://csb.gov.tr/kentsel-donusum-baskanligi-kuruldu-bakanlik-faaliyetleri-38848
• Deniz, Ç. ve Güler, E. (2020). Gayrimenkul geliştirme sürecinde yeşil bina sertifika sistemleri ve Türkiye pratiği. İşletme Akademisi Dergisi, 1(4), 324-343. https://doi.org/10.26677/TR1010.2020.628
• EkoIQ. (2024, Nisan 2). İnşaat sektörünü yeşil projeler şekillendiriyor. https://www.ekoiq.com/insaat-sektorunu-yesil-projeler-sekillendiriyor/
• ETKB. (2024). Enerji verimliliği 2030 stratejisi ve II. ulusal enerji verimliliği eylem planı (2024-2030). ETKB.
• European Commission. (2024). The European green deal. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
• Habitat for Humanity. (2021). Housing and the sustainable development goals. https://www.habitat.org/sites/default/files/documents/Housing-and-Sustainable-Development-Goals.pdf
• Hannula, E. (2012). Going green: A handbook of sustainable housing practices. UN Habitat. https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n22/442/77/pdf/n2244277.pdf?Open
• Huynh, C. (2021, March 1). How green buildings can help fight climate change. USGBC. https://www.usgbc.org/articles/how-green-buildings-can-help-fight-climate-change
• Ilıcalı, E. (2021, Haziran 30). Kentsel dönüşüm ve sıfır enerjili yapılar. Eko Yapı. https://www.ekoyapidergisi.org/kentsel-donusum-ve-sifir-enerjili-yapilar
• Ilıcalı, E. (2024, Temmuz 12). Yeşil bina sertifika sistemlerinin önemi ve Türkiye’deki durumu. Eko Yapı. https://www.ekoyapidergisi.org/yesil-bina-sertifika-sistemlerinin-onemi-ve-turkiye-deki-durumu
• Internal Displacement Monitoring Centre. (2024). Grid 2024: Global report on internal displacement. IDMC.
• IPCC. (2022). Climate change 2022: Impacts, adaptation, and vulnerability. H.-O. Pörtner, D. C. Roberts, M. Tignor, E. S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (Eds.). Cambridge University Press.
• İDB. (2023a). İklim değişikliğine uyum stratejisi ve eylem planı (2024-2030). İDB.
• İDB. (2023b). Türkiye Cumhuriyeti güncellenmiş birinci ulusal katkı beyanı. İDB.
• İDB. (2023c). İklim değişikliği azaltım stratejisi ve eylem planı (2024-2030). İDB.
• İnce, N., Kanlı, İ. B. ve Eryiğit, B. H. (2017). İnsan hakkı olarak konut hakkı. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 21-36. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/599064
• Katmerci, M. Ü. (2021, Kasım 24). Türkiye’de sosyal konut olarak üretilen toplu konutlar. Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği. https://www.skb.gov.tr/turkiyede-sosyal-konut-olarak-uretilen-toplu-konutlar/
• Keleş, R. (2016). Kentleşme politikası. İmge Kitabevi.
• Küçükil, Ö. (2020, Nisan 28). Türkiye’de yeşil bina sertifikası ve örnek uygulamalar. Kalkınma Güncesi. https://kalkinmaguncesi.izka.org.tr/index.php/2020/04/28/turkiyede-yesil-bina-sertifikasi-ve-ornek-uygulamalar/
• Masterson, V. (2022, June 16). What has caused the global housing crisis and how can we fix it? World Economic Forum. https://www.weforum.org/agenda/2022/06/how-to-fix-global-housing-crisis/
• MGM. (2024). 2023 yılı iklim değerlendirmesi. MGM.
• Morrison, R. (2023a, August 23). Exploring the economic and social benefits of sustainable buildings. Earth.org. https://earth.org/exploring-the-economic-and-social-benefits-of-sustainable-buildings/
• Morrison, R. (2023b, February 11). Are manufactured homes a good investment? Renovated. https://renovated.com/are-manufactured-homes-a-good-investment-9-pros-and-cons/
• Nigungui, J. (2016). Build green: 100 ways to save Money and environment. UN Habitat.
• Rampasad, R. (2023, July 11). Built areas and infrastructure. Earth.org. https://earth.org/built-areas-and-infrastructure-stretching-the-boundaries-of-sustainability/
• Resmî Gazete. (1983, Ağustos 11). Çevre kanunu. R.G. Sayısı: 18132. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Resmî Gazete. (2014, Haziran14). Mekânsal planlar yapım yönetmeliği. R.G. Sayısı: 29030. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/06/20140614-2.htm
• Resmî Gazete. (2017, Temmuz 3). Planlı alanlar imar yönetmeliği. R.G. Sayısı: 30113. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=23722&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Resmî Gazete. (2021, Temmuz 11). Planlı alanlar imar yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair yönetmelik. R.G. Sayısı: 31538. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/07/20210711-1.htm
• Resmî Gazete. (2022a, Şubat 19). Binalarda enerji performansı yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair yönetmelik. R.G. Sayısı: 31755. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220219-2.htm
• Resmî Gazete. (2022b, Haziran 12). Binalar ile yerleşmeler için yeşil sertifika yönetmeliği. R.G. Sayısı: 31864. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/06/20220612-1.htm
• Resmî Gazete. (2023a, Ekim 16). 153 numaralı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi. R.G. Sayısı: 32341. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/10/20231016-4.pdf
• Resmî Gazete. (2023b, Kasım 9). Afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkında kanun ile bazı kanunlarda ve 375 sayılı kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılmasına dair kanun. R.G. Sayısı: 32364. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/11/20231109-5.pdf
• Resmî Gazete. (2024, Şubat 6). Kentsel dönüşüm başkanlığının görev ve yetkileri ile taşra teşkilatının çalışma usul ve esasları hakkında yönetmelik. R.G. Sayısı: 32452. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/02/20240206-1.htm
• SBB. (2023). On ikinci kalkınma Planı (2024-2028). SBB.
• Sipahioğlu, Ö. (2014, Mart 25). Kentsel dönüşümde enerji verimliliği fırsatının değerlendirilmesi. Eko Yapı. https://www.ekoyapidergisi.org/kentsel-donusumde-enerji-verimliligi-firsatinin-degerlendirilmesi
• Şentürk, S.H. (2014). Yeşil bina vergi teşvikleri: Amerika örneği ve Türkiye için çıkarılabilecek sonuçlar. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (10), 89-102. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/69481
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2023). Değişen iklime uyum çerçevesinde su verimliliği strateji belgesi ve eylem planı (2023-2033). TOB.
• Tuğaç Ç. ve Dalır, B. M. (2023). Kentlerde iklim değişikliğiyle mücadelede kentsel dönüşümün rolü ve Türkiye için yaklaşımlar. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(Özel), 21-42. https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1363627
• TÜİK. (2023). Kent-kır nüfus istatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755
• TÜİK. (2024a). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684
• TÜİK. (2024b). Yoksulluk ve yaşam koşulları istatistikleri, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2023-53713
• TÜİK. (2024c). Hanehalkı nihai enerji tüketim istatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Nihai-Enerji-Tuketim-Istatistikleri-2022-53805#:~:text
• TÜİK. (2024d). Sera gazı emisyon istatistikleri, 1990-2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sera-Gazi-Emisyon-Istatistikleri-1990-2022-53701
• Türkiye Çevre Ajansı. (2024). Yeşil sertifika nasıl alınır? https://tuca.csb.gov.tr/yesil-sertifika-nasil-alinir-i-111736
• UN Development Programme. (2024). Sürdürülebilir kalkınma amaçları. https://www.kureselamaclar.org/
• UN Environment Programme. (2023). Building materials and the climate: Constructing a New Future. https://wedocs.unep.org/handle/20.500.11822/43293;jsessionid=E7446CF94055C5B246D35DD629EA0944
• UN. (1966, December 16). International covenant on economic, social and cultural rights. Resolution 2200A (XXI). https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-economic-social-and-cultural-rights
• UN. (2017). New urban agenda. UN.
• UN. (2019). Guidelines for the implementation of the right to adequate housing. A/HRC/43/43. https://documents.un.org/doc/undoc/gen/g19/353/90/pdf/g1935390.pdf
• UN. (2022a, December 22). Towards a just transformation: climate crisis and the right to housing. A/HRC/52/28. https://documents.un.org/doc/undoc/gen/g22/612/32/pdf/g2261232.pdf
• UN. (2022b, August 1). The human right to a clean, healthy and sustainable environment. A/RES/76/300.
• UNFCCC. (2023). Eighth national communication and fifth biennial report of Türkiye. https://unfccc.int/sites/default/files/resource/8NC-5BR%20T%C3%BCrkiye.pdf
• UNOHCHR. (2016, October 25). "Right to life & right to housing: interconnected and indivisible". https://www.ohchr.org/en/statements/2016/11/statement-general-assembly-presenting-report-right-life-right-housing
• UNOHCHR. (2024a). The human right to adequate housing. https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-housing/human-right-adequate-housing
• UNOHCHR. (2024b). Universal declaration of human rights. https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/english?LangID=eng
• UNOHCHR. (2024c). International standards. https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-housing/international-standards#political
• US Environmental Protection Agency. (2024). Green building standarts. https://www.epa.gov/smartgrowth/green-building-standards
• US Green Building Council. (2018). LEED v4 reference guide. https://www.usgbc.org/guide/bdc
• US Green Building Council. (2024). LEED v5. https://www.usgbc.org/leed/v5
• WorldGBC. (2023). Sustainable and affordable housing. WorldGBC.