Yapısallaşmış Toplumsal Eşitsizlikleri Tarif Etme ve Yorumlamada Bir Araç Olarak Toplumsal Hareketlilik Oranlarını Hesaplama Yöntemleri

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 4, 41 - 75, 15.12.2020

Abdulkerim Sonmez

Öz

Bu çalışma, yapısallaşmış toplumsal eşitsizliklerin seyrini ve miktarını tarif etme, izleme ve yorumlamada bir araç olarak toplumsal hareketlilik oranlarının hangi yordamlarla nasıl hesaplandığı, bu yordamların tam olarak neyin hesaplanmasına izin verdikleri ve dolayısıyla da tabakalaşma sistemlerinin nesi hakkında bir hüküm vermeye imkân tanıdıkları hakkındadır. Çalışmanın birbiri ile eklemleşmiş üç temel iddiası bulunmakta olup, oranların yorumlanması sorunu somut örnekler vasıtasıyla tartışılmaktadır. İlk olarak, eşitsizliklerin ifade edilmesinde ve yorumlanmasında hareketlilik oranlarının kendisinden daha fazla şeyin bilinmesine ihtiyaç vardır. İkinci olarak, tabakalaşma sisteminin açıklığı-kapalılığı hakkında bir hüküm verilmek istendiğinde farklı hareketlilik oranları eşitsizliklerin farklı yönlerine atıfta bulunmakta olup, birinin işlevi diğeri tarafından yerine getirilmemektedir. Son olarak, hukuki, siyasi veya kurumsal düzenlemelerin açık veya örtük bir şekilde vatandaşlar arasında ayrımcılık yaptığı ve/veya hareketlilik güzergâhları üstünde kısıtlamalar uyguladığı bir durumda, hareketlilik oranları vasıtasıyla tabakalaşma sistemini açıklık-kapalılık yönünden değil katılık-esneklik yönünden değerlendirmek ve yorumlamak daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal tabakalaşma, toplumsal kapanma, toplumsal akışkanlık, toplumsal hareketlilik, yapısal hareketlilik, mutlak toplumsal hareketlilik oranları, izafi toplumsal hareketlilik oranları

Calculation of Rates of Social Mobility as a Means for the Description and Interpretation of Structured Social Inequalities

Öz

This study assesses the relevance of the methods of calculating mobility rates as a means describing and interpreting the nature and degree of structured social inequalities in a given system of social stratification. It shows how these calculations are made and what kind of interpretations can be warranted, on the basis of these rates, about the nature and degree of social closure and rigidity of a given stratification system. The basic argument of the paper is threefold, each part being presented and discussed on the basis of concrete examples. Firstly, it is argued that, mobility rates alone are not sufficient to warrant any interpretation about the degree of social closure or fluidity. Secondly, absolute and relative mobility rates capture different aspects of inequalities and thus they serve to different ends. Finally, when there are legal, political and institutional arrangements that overtly or covertly discriminate individuals and groups and/or put restrictions on their routes of mobility, it would be more appropriate, on the basis of the same rates, to assess the stratification system not in terms of openness but in terms of its rigidity and flexibility.

Anahtar Kelimeler

Social stratification, social closure, social fluidity, social mobility, structural mobility, absolute mobility rates, relative mobility rate

Kaynakça

• Bilton, T., Bonnett, K., Lawson, T., Skinner, D., Stanworth, M. ve Webster, A. (2002). Introductory sociology. Hampshire & New York: Palgrave MacMillan.
• Bourdieu, P. (1984). Distinction. A social critique of the judgement of taste. R. Nice (Çev.). Cambridge & Massachusetts: Harvard University Press.
• Breen, R. (2005). Foundations of a neo-Weberian class analysis. E. O. Wright (Der.). Approaches to Class Analysis içinde (ss. 31-50). New York: Cambridge University Press.
• Bulutay, T., Timur, S. ve Ersel, H. (1971). Türkiye’de gelir dağılmı-1968. Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 325.
• Devlet İstatistik Enstitüsü-DİE. (2003). İstatistik göstergeler 1923-2002. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü. Goldthorpe, J. H. (1987). Social mobility and class structure in modern Britain. New York: Clarendon (Oxford University) Press.
• Grusky, D. B ve Galescu, G. (2005). Faoundations of a neo-Durkheimian class analysis. E. O. Wright (Der.). Approaches to Class Analysis içinde (ss. 51-81). New York: Cambridge University Press.
• Grusky, D. B. (2001). Introduction. D. B.Grusky (Der.). Social stratification. Class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 1-54). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Grusky, D. B. ve Sorensen J. B. (2001). Are there big social classes. D. B.Grusky (Der.). Social stratification. class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 183-194). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Gottschalk, P. (2001) Inequality, income growth, and mobility: The basic facts. D. B.Grusky (Der.). Social stratification. class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 373-77). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Kalaycıoğlu, S., Çelik, K., Çelen, Ü. ve Türkyılmaz, S. (2010). Temsili bir örneklemde sosyo-ekonomik statü (SES) ölçüm aracı geliştirilmesi: Ankara kent merkezi örneği. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13(1), 183-220.
• Karpat, K. H. (2016). Türkiye’de toplumsal dönüşüm. Kırsal göç, gecekondu ve kentleşme. İstanbul: Timaş Yayınları. Mare, R. D. (2001). Observations on the study of mobility. D. B.Grusky (Der.). Social stratification. class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 477-488). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Marx, K. (1998). On class. R. F. Levine (Der.). Social class and stratification. Classic statements and theoretical debates içinde (ss. 41-42). Lanham and Oxford: Rowman and Littlefield Publishers, Inc.
• Marx, K. (2001). Alienation and social classes. D. B.Grusky (Der.). Social stratification. class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 87-91). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Payne, G. (2017). The new social mobility. How the politicians got it wrong. Bristol: Policy Press.
• Pakulski, J. (2005). Foundations of a post-class analysis. E. O. Wright (Der.). Approaches to class analysis içinde (ss. 152-179). New York: Cambridge University Press.
• Saunders, P. (1990). Social class and stratification. London: Routledge.
• Savage, M., Cunningham, N., Devine, F., Friedman, S., Laurison, D., McKnenzie, L., Miles, A., Snee, H. ve Wakeling, P. (2015). Social class in the 21st century. Pelican Books.
• Sharma, K. L. (1994). Social stratification and mobility. Jaipur, New Delhi, Bangalore, Hyderabad & Guwahati: Rawat Publications.
• Sorensen, A. B. (2005). Foundations of a rent based class analysis. E. O. Wright (Der.). Approaches to class analysis içinde (ss. 119-151). New York: Cambridge University Press.
• Sorensen, A. B. (2001). The basic concepts of stratification research: Class, status, and power. D. B. Grusky (Der.).
• Social stratification: Class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 387-300). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Sorokin, P. A. (2001). Social and cultural mobility. D.B. Grusky (Der.), Social stratification: Class, race and gender in sociological perspective içinde (ss. 303-308). Boulder, Colorado & Oxford: Westview Press.
• Sönmez, A. (2007). The transformation of occupational structure and chances for mobility in Turkey in the context of studies on social-class mobility. Bilig, 41, 175-204.
• Sunar, L., Kaya, Y. ve Otrar, M. (2016) Türkiye sosyo-ekonomik statü endeksi geliştirme projesi. Ankara: TÜBİTAK Proje No: 113K506.
• Weber, M. (1964 [1947]). The theory of social and economic organization. A. M. Anderson ve T. Parsons (Çev.). New York & Londra: The Free Press.
• Weber, M. (1996). Sosyoloji yazıları. H. H. Gerth ve C. W. Mills (Der.). T. Parla (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Weininger, E. B. (2005). Foundations of Pierre Bourdieu’s class analysis. E.O. Wright (Der.). Approaches to class analysis içinde (ss. 82-118). New York: Cambridge University Press.
• Wright, E. O. (2005). Foundations of a neo-Marxist class analysis. E.O. Wright (Der.). Approaches to class analysis içinde (ss. 4-30). New York: Cambridge University Press.
• Xie, Y ve Zhang, C. (2019) The long-term impact of the communist revolution on social stratification in contemporary China. www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1904283116 adresinden erişilmiştir.