Alevi Kimlik Talepleri: Yasal ve Algısal Boyutları ile Tanınma Mücadelesi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 97 - 127, 15.06.2021

Talha Köse , Nigar Tuğsuz

Öz

Bu çalışma, Alevi toplumunun kimlik ve inanç temelli taleplerini Alevi kanaat önderlerinin ifadeleri ile ortaya koymaktadır. Cemevlerinin hukuki statüsü, zorunlu din eğitimi ve Alevi dedelerinin durumu gibi konular, Alevi toplumunun üzerinde mutabık kaldıkları temel beklentilerdir. Bu çalışmada bütün bu beklentilerin, özünde bir varoluş mücadelesi ve asimilasyona dair kaygılar eşliğinde, yasal ve algısal boyutları olan bir tanınma mücadelesine dönüştüğü görülmektedir. Alevi toplumunun ayrımcılığa uğradığına dair eleştiriler ve ayrımcılığın giderilmesine dair somut beklentiler, diğer bütün somut taleplerle doğrudan ilişkilidir. Son 10 yılda siyasi iktidarla yaşanan güveninşası konusundaki aksaklıklar, talepler konusundaki beklentilerin karşılanamamasına ve sözü edilen asimilasyon kaygılarının artmasına neden olmuştur. Bu çalışmanın bulguları, Türkiye’nin dört şehrinde, Alevi kanaat önderleri olan dedelerin ve Alevi kurumlarının temsilcilerinin katılımıyla gerçekleşen dört büyük çalıştaydan elde edilen verilere dayanmaktadır. Alevi kanaat önderlerinin konu ile ilgili yaklaşımlarına bakıldığında, taleplerin kalıcı olarak karşılanmasının ve kaygılarının giderilmesinin tek yolunun, yasal ve algısal boyutları hesaba katacak bütüncül bir perspektif ve politikalar olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alevi kimliği, Alevi talepleri, Alevi açılımları, tanınma talebi ve asimilasyon kaygısı.

Alevi Identity Demands: The Legal and Perceptual Dimensions of the Struggle for Recognition

Öz

This study examines the identity-related demands of the Alevi community in Turkey with the statementsof Alevi leaders. There is a set of issues almost all Alevis reach a consensus such as the need for legal status forcemevis, improvement of the status of Alevi dedes, and the abolishing of the mandatory religious education in the primary schools. In this study, it is seen that the main concern and underlying cause of many demands are demands for recognition, accompanied by a struggle for existence and concerns about assimilation. The criticisms that the Alevi society has been discriminated against and the expectations regarding the elimination of discrimination are directly related to all other demands discussed in this study. Despite the AK Party government’s efforts to address the Alevi identity-related requests, the main concerns are still unaddressed. The original data is collected in four separate workshops conducted in four cities of Turkey. Leading figures, especially the Alevi dedes and some of the executives of Alevi foundations and associations participated in the workshops. This study argues that the best approach to address the identity-related requests of Alevis is to increase the stakeholders, incorporate the grassroots level civilian actors and integrate social and political efforts in order to find a lasting solution.

Anahtar Kelimeler

Alevi Identity, Alevi Demands, Alevi Openings, demand for recognition and concern about assimilation.

Kaynakça

• Ata, K. (2007). Alevilerin ilk siyasal denemesi (Türkiye) Birlik Partisi (1966-1980). İstanbul: Kelime Yayınevi.
• Ateş, K. (2006). Ulusal kimlik içinde Alevi-yurttaş ve merkez-çevre eksenini yeniden düşünmek. Toplum ve Bilim, 107, 259-275.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (9 Ekim 2007). Hasan ve Eylem Zengin-Türkiye Davası. Başvuru No. 1448/04. Strazburg.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2 Aralık 2014). Cumhuriyetçi Eğitim ve Kültür Merkezi Vakfı/Türkiye Davası. Başvuru No: 32093/10. Strazburg.
• Beck, L. C., Trombetta, W. L. ve Share, S. (1986). Using focus group sessions before decisions are made. North Carolina Medical Journal, 47(2), 73.
• Bilici, F. (1998). The function of Alevi-Bektashi theology in modern Turkey. T. Olsson, E. Özdalga ve C. Raudvere (Ed.). Alevi identity: Cultural, religious and social perspectives içinde (ss. 51-62). London: Routledge Curzon.
• Burch, J. (22 Ekim 2012). “On Turkey’s Syria frontier, fears of a sectaian spillover.” Reuters. Erişim adresi: https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-turkey-alawites/on-turkeys-syrian-frontier-fears-of-a-sectarian-spillover-idUSBRE89L0MM20121022
• Carey, M. A. (1994). The group effect in focus groups: Planning, implementing, and interpreting focus group research. J. Morse (Ed.). Critical issues in qualitative research methods içinde (ss. 225-251). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Çarkoğlu, A. (2005). Political preferences of the Turkish electorate: Reflections of an Alevi-Sunni cleavage. Turkish Studies, 6(2), 273-292.
• Çarkoğlu, A. ve Bilgili, N. Ç. (2011). A precarious relationship: The Alevi minority, the Turkish State and the EU. South European Society and Politics, 16(2), 351-364.
• Çalışlar, O. (16 Kasım 2008). “Avrupa›daki Aleviler, inançlarını yaşayabilen şanslı bir topluluk.” Radikal. Erişim adresi: http://www.radikal.com.tr/dizi/avrupadaki-aleviler-inanclarini-yasayabilen-sansli-bir-topluluk-908547/
• Dinç, Ş. (23 Mart 2015). “Hacı Bektaş Veli Lisesi’nin temeli atıldı.” Habertürk. Erişim adresi: http://www. haberturk.com/gundem/haber/1053663-haci-bektasi-veli-lisesinin-temeli-atildi
• Dressler, M. (2008). Religio-secular matamorphose: Re-making of Turkish Alevism. Journal of the American Academy of Religion, 76(2), 280-311.
• Dressler, M. (2013). Writing religion: The making of Turkish Alevi Islam. New York: Oxford University Press. Erman, T. ve Göker, E. (2000). Alevi politics in contemporary Turkey. Middle Eastern Studies, 36(4), 99–118.
• Gurr, T. R. (1993) Why minorities rebel: A global analysis of communal mobilization and conflict since 1945. International Political Science Review, 6, 161-201.
• Gurr, T. R. (2007). Minorities, nationalists, and Islamists. Managing communal conflict in the twenty-first century. C. A. Crocker vd. (Ed.). Leashing the dogs of war: Conflict management in a divided world içinde (ss. 131-160). The United States of America: United States Institute of Peace Press.
• Habertürk. (25 Kasım 2014). “Alevilerden Başbakan’a 12 maddelik talep listesi!” Erişim adresi: https://www. haberturk.com/gundem/haber/1012598-alevilerden-basbakana-12-maddelik-talep-listesi
• Hürriyet. (12 Ocak 2008). “Alevi iftarında AKP’li Koç hüngür hüngür ağladı.” Erişim adresi: https://www. hurriyet.com.tr/gundem/alevi-iftarinda-akpli-koc-hungur-hungur-agladi-8012368.
• Işık, T. (28 Kasım 2014). “Alevi açılımında 4 seçenek”. Sabah. Erişim adresi: https://www.sabah.com.tr/gundem/2014/11/28/alevi-aciliminda-secenek
• İnternethaber. (29 Mayıs 2013). “Köprünün adı Alevileri ayaklandırdı.” Erişim adresi: https://www.internethaber.com/koprunun-adi-alevileri-ayaklandirdi-540864h.htm
• İnternethaber. (28 Mayıs 2014). “Alevilerin Cemevi talebine çok net yanıt!” Erişim adresi: https://www.internethaber.com/alevilerin-cemevi-talebine-cok-net-yanit-678118h.htm Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı. (2013). Sessiz devrim: Türkiye’nin demokratik değişim ve dönüşüm envanteri 2002-2012. Ankara: Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı Yayını.
• Kaya, A. (1998). Multicultural clientelism and Alevi resurgence in the Turkish diaspora: Berlin Alevis. New Perspectives on Turkey, 18, 23-49.
• Kaya, A. ve Tiftikçi, İ. (9 Şubat 2015). “Kadıköy’de büyük Alevi mitingi.” Hürriyet. Erişim adresi: http://www. hurriyet.com.tr/gundem/28151140.asp
• Kieser, H. L. (2003). Alevis, Armenians and Kurds in Unionist-Kemalist Turkey (1908-1938). P. J. White ve J.
• Jongerden (Ed.). Turkey’s Alevi enigma: A comprehensive overview içinde (ss. 177-196). The Netherlands: Brill.
• Kolcu, G. (6 Ocak 2015). “Alevilerden güç birliği.” Hürriyet. Erişim adresi: http://www.hurriyet.com.tr/gundem/27900627.asp
• Köse, T. (2009). Re-negotiating Alevi identity: Values, emotions and the contending visions on future. Doktora tezi. George Mason University.
• Köse, T. (2010). The AKP and the “Alevi Opening”: Understanding the dynamics of the rapprochement. Insight Turkey-12, 2, 143-164.
• Köse, T. (2012). Ideological or religious? Contending visions on the future of Alevi identity. Identities: Global Studies on Culture and Power, 5(19), 576-596.
• Lord, C. (2018). Religious politics in Turkey: From the birth of the republic to the AKP. Cambridge: Cambridge University Press.
• Massicard, E. (2015) Alevism in the 1960s: Social change and mobilisation. H. I. Markussen (Ed.). Alevis and Alevism: Transformed identities içinde (ss. 109-135). Istanbul: ISIS Press.
• Massicard, E. (2013). The Alevis in Turkey and Europe: Identity and managing territorial diversity. London: Routledge.
• Milliyet. (24 Aralık 2008). “Bakan Günay’dan Aleviler için tarihi çıkış.” Erişim adresi: https://www.milliyet. com.tr/pembenar/bakan-gunay-dan-aleviler-icin-tarihi-cikis-1031932
• Milliyet. (10 Temmuz 2013). “Suriye’deki ‘mezhebi nefreti’ Türkiye’ye yayılıyor.” Erişim adresi: https://www. milliyet.com.tr/dunya/suriyedeki-mezhebi-nefreti-turkiyeye-yayiliyor-1773971
• Milliyet. (16 Mart 2015). “Seçim öncesi sürpriz zirve.” Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/siyaset/ secim-oncesi-surpriz-zirve-2028752
• Mutluer, N. (18 Mart 2015). “Eski AKP’li Çamuroğlu: AK Partililer Alevileri aldattılar, aşağıladılar, alay ettiler!” T24. Erişim adresi: https://t24.com.tr/yazarlar/nil-mutluer/eski-akpli-camuroglu-ak-partililer-alevileri-aldattilar-asagiladilar-alay-ettiler,11495
• Özdalga, E., Raudvere, C. ve Olsson, T. (1999) Alevi kimliği. İstanbul: Alevi Kimliği, Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Parmaksızoğlu, K. (21 Temmuz 2012). “Grup Yorum: ‘Suriye’deki Yönetimi destekliyoruz.’” Habertürk. Erişim adresi: https://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/760702-grup-yorum-suriyedeki-yonetimi-destekliyoruz
• Rittersberger-Tiliç, H. (1998). Development and reformulation of a returnee identity as Alevi. T. Olsson, E. Ozdalga ve C. Raudvere (Ed.). Alevi identity: Cultural, religious, and social perspectives içinde (ss. 69-87). Istanbul: Swedish Research Institute.
• Radikal. (23 Aralık 2008). “Bakan Günay Alevilerden devlet adına özür diledi.” Erişim adresi: http://www. radikal.com.tr/turkiye/bakan-gunay-alevilerden-devlet-adina-ozur-diledi-914013/
• Robson, C. ve McCartan, K. (2016). Real world research. John Wiley & Sons.
• Sabah. (9 Kasım 2008). “Ankara’da Alevi Bektaşi mitingi.” Erişim adresi: http://arsiv.sabah.com.tr/2008/11/09/ haber,E8D72EB2E5164F5D888A6A9FD7DEAEBA.html
• Sabah. (8 Şubat 2010). “Alevi çalıştayı sonrası yazılan ön rapor Erdoğan’a sunuldu.” Erişim adresi: http:// www.sabah.com.tr/gundem/2010/02/08/alevi_calistayi_sonrasi_yazilan_on_rapor_erdogana_sunuldu
• Schüler, H. (2002) Türkiye’de sosyal demokrasi: Particilik, hemşerilik, Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları. T24. (25 Kasım 2013). “Emniyete göre Gezi Parkı şüphelilerinin %78’i Alevi.” Erişim adresi: https://t24.com. tr/haber/gezide-kac-eylem-gerceklesti-kac-kisi-goz-altina-alindi,244706
• T.C. Devlet Bakanlığı. (2010). Alevi çalıştayları nihai raporu. Ankara: T.C. Devlet Bakanlığı.
• Tuğsuz, N. (18 Ağustos 2014). “Madımak raporu ve devletin değişen refleksleri.” SETA. Erişim adresi: http:// setav.org/tr/madimak-raporu-ve-devletin-degisen-refleksleri/perspektif/16309
• Ulusoy, K. (2011). The European impact on state-religion relations in Turkey: Political Islam, Alevis and Non-Muslim minorities. Australian Journal of Political Science, 46(3), 407-423.
• Utku, M. (26 Mayıs 2014). “Almanya’nın Alevi ve Sünnilere bakışı.” AljazeeraTurk. Erişim adresi: http://www. aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/almanyanin-alevi-ve-sunnilere-bakisi
• Vorhoff, K. (1998). Academic and journalistic publications on the Alevi and Bektashi of Turkey. T. Olsson, E.
• Ozdalga ve C. Raudvere (Ed.). Alevi identity: Cultural, religious and social perspectives içinde (ss. 23-50). Istanbul: Swedish Research Institute.
• Wilkinson, S. (1998). Focus group methodology: A review. International Journal of Social Research Methodology, 1(3), 181-203.
• Yaman, A., Yükleyen, A., Köse, T. ve Acar, Y. G. (2014). Kürt Alevileri ve çözüm süreci. Süreç Araştırma Merkezi.
• Yıldırım, R. (19 Ekim 2013). “Cemevi neden önemli.” Star-Açık Görüş. Erişim adresi: https://www.star.com. tr/acik-gorus/cemevi-neden-onemli-haber-798652/
• Yılmaz, N. ve Bayram, A. K. (2016). Taksim Gezi Parkı Olayları ve bir muhalefet ögesi olarak Aleviler. Siyasal Bilimler Dergisi, 4(1), 1-21.