Hegel’in Tarih Felsefesinin Goldziher’in Hadisleri Değerlendirme Yöntemine Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 3, 215 - 248, 15.09.2021

Rahile Kızılkaya Yılmaz

Öz

XVIII. yüzyıl ve sonrasında Batı’da İslam Dini’ne yönelik oluşan ilgi ve bu ilgi çerçevesinde dinin kaynaklarını inceleme konusunda geliştirilen yöntemlerin İslam araştırmaları üzerindeki dönüştürücü etkisi bilinmektedir. İslami ilimler alanında çalışan oryantalistleri bu alana sevk eden akademik birikim ile tarihî, ideolojik, psikolojik, dinî, siyasi ve sosyokültürel faktörlerin ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu çalışmada, oryantalistlerin içinden çıktıkları kültür ve medeniyetten nasıl etkilendikleri ve bu etkilerin İslam hakkındaki çalışmalarına nasıl yön verdiği, Ignaz Goldziher özelinde ortaya konulacaktır. Goldziher’in hadisleri değerlendirmede sahip olduğu yöntemin, Hegel’in tarih felsefesinden esinlenerek hadislere uyarlandığına dikkat çeken çalışmalar, bu makalenin yazılmasındaki fikrî arka planı hazırlamıştır. Öncelikle Goldziher’in şarkiyat geleneği içerisindeki yerine işaret edilecek ardından hadise dair en önemli çalışması kabul edilen Muhammedanische Studien esas alınarak hadisleri tarihlendirme metodu ortaya konulacaktır. Konuya bakan yönüyle Hegel’in tarih felsefesi açıklanacak ardından Hegel’in tarih felsefesinin etkileri Goldziher’in hadis değerlendirmesinde aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hegel, tarih felsefesi, Ignaz Goldziher, hadisleri tarihlendirme, tarihî tenkit metodu.

The Effect of Hegel’s Philosophy of History on Goldziher’s Method for Evaluating Hadiths

Öz

The West is known to have had interest in Islam since the 18th century through the transformative effect of the methods developed to examine religious sources within the framework of this interest in Islamic studies. Revealing the academic background and historical, ideological, psychological, religious, political and socio-cultural factors that have led orientalists working in the field of Islamic sciences is important for this field. This study will reveal in the context of Goldziher’s method for evaluating hadiths how Orientalists had been influenced by the culture and civilization they emerged from and how these influences directed their studies on Islam. Studies that have drawn attention to how Goldziher adopted his method for evaluating hadiths and took inspiration from Hegel’s philosophy of history prepared the intellectual background for the writing of this article. The study will first point out Goldziher’s postition within the Orientalist tradition and then present his method for dating hadiths alongside his Muhammedanische Studien, which is considered the most important work upon which Goldhizer based his method. Hegel’s philosophy of history will be explained in terms of the subject of the study, followed by a look into how Hegel’s philosophy of history affected Goldziher’s method for evaluating hadiths.

Anahtar Kelimeler

Hegel, philosophy of history, Ignaz Goldziher, hadith dating, historical-critical method

Kaynakça

• Akgün, H. (2019). Goldziher ve hadis. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Akın, N. (2008). Hadislerin yazılı kaydı ve literatür esaslı bir disiplin olma süreci: A. Sprenger, I. Goldziher ve G. Schoeler’in yaklaşımları. Hadis Tetkikleri Dergisi, 6(1), 47-70.
• Akpınar, S. (2018). Oryantalist düşüncede hakîkat-i muhammediyye algısı -Ignaz Goldziher ve Annemarie Schimmel örneği-. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(32), 279-309.
• Aksu, Ş. (2006). Hegel ve tarih felsefesi. Ankara: Anı Yayınları. Altıntaş, F. B. (2020). Tarihsel eleştiri yöntemlerinin tenkidi ve İslami rivayetlere uygulanması sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Barton, J. (2007). The nature of biblical criticism. Louisville: Westminster John Knox Press.
• Bayar, I. (2004). Tarih anlayışları bakımından G. W. F. Hegel, F. Nietzsche ve M. Foucault. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21(2), 245-252.
• Beiser, F. C. (2019). Hegel. S. Bayazıt (Çev.). İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Bıçak, A. (2004). Tarih düşüncesi: Tarih felsefesinin oluşumu. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Canikli, İ. (2020). Ignaz Goldziher’in ‘İslam kültürü ve araştırmaları I-II’ eseri bağlamında Hz. Peygamber ve hadisler hakkındaki görüşlerine yeniden bakış. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 339-364.
• Cevizci, A. (2010). Felsefe tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• Ceyhan, M. A. (2006). Alman müsteşriki Ignaz Goldziher’in İslâm hukukunun kaynakları hakkındaki görüşleri ve bu görüşlerin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dabashi, H. (2009). Post-orientalism: Knowledge and power in a time of terror. New Brunswick: Transaction Publishers.
• Dere, A. (1999). Oryantalistlerin hadise yaklaşımları -eleştirel bir inceleme-. Ankara: Kitâbiyât.
• Doğanay, S. (2013). Oryantalistlerin hadisleri tarihlendirme yaklaşımları. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Efron, J. M. (2004). From mitteleuropa to the Middle East: Orientalism through a Jewish Lens. The Jewish Quarterly Review, 94(3), 490-520.
• Fraisse, O. (2013). From Geiger to Goldziher: Historical method and its impact on shaping Islam. Wissenschaft des Judentums between East and West: The Hungarian Connection in Modern Jewish Scholarship, Berlin.
• Goldziher, I. (2019). İslam kültürü araştırmaları II. M. S. Hatiboğlu ve C. Tunç (Çev.). Ankara: Otto.
• Görgün, H. (2013). “Wellhausen, Julius”. DİA, 43, 155-157.
• Görgün, T. (1996). “Goldziher”. DİA, 14, 105-111.
• Görmez, M. (2000). Sünnet ve hadisin anlaşılması ve yorumlanmasında metodoloji sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hallaq, W. B. (2002-2003). Quest for origins of doctrine? Islamic legal studies as colonialist discourse. UCLA Journal of Islamic and Near Eastern Law, 2(1), 1-31.
• Hallaq, W. B. (2006). Nebevî hadislerin güvenirliliği: Sahte bir problem. Hadis Tetkikleri Dergisi, 4(2), 147-161.
• Hallaq, W. B. (2018). Restating orientalism: A critique of modern knowledge. Columbia University Press.
• Hatiboğlu, İ. (2002). Yakın Doğu seyahati ve eserleri bağlamında Ignaz Goldziher ve İslâm dünyası ile fikrî etkileşimi. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], 2(3), 107-121.
• Hatiboğlu, İ. (2003). Goldziher ve kullandığı metodun hadise yaklaşımına etkisi. A. Yücel (Ed.). Oryantalistlerin gözüyle İslâm: Yaklaşımlar-örnek metinler içinde (ss. 27-50 ). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Hatiboğlu, M. S. (1996). “Goldziher”. DİA, 14, 102-105.
• Haynes, S. R. ve McKenzie, S. L. (1993). To each its own meaning: An ıntroduction to biblical Criticisms and their application. Louisville: Westminster John Knox Press.
• Hegel, G. W. F. (1986). Tinin görüngübilimi. A. Yardımlı (Çev.). İstanbul: İdea Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2003). Tarihte akıl (2. Baskı). Ö. Sözer (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Hourani, A. (2010). Batı düşüncesinde İslam. C. A. Kanat (Çev). İstanbul: Doruk Yayınları.
• İnan, S. (2020). Modern tefsir tarihi yazımında Ignaz Goldziher ve Muhammed Hüseyin ez-Zehebî’nin etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalın, İ. (1993). Medeniyet tahlili: Oryantalizmin iki aşaması. Dergâh, 4(45), 17-18.
• Kayan, G. (2019). F. Nietzsche’nin, G. W. F Hegel’in tarih anlayışı eleştirisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızıl, F. (2005). Oryantalistlerin hadislerin menşeini tespite yönelik yöntemleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızıl, F. (2009). Goldziher’den Schacht’a oryantalist literatürde hadis ve sünnet: Bir okulun yaşayan geleneği. Hadis Tetkikleri Dergisi, 7(2), 45-62.
• Kızıl, F. (2013). Müşterek ravi teorisi ve tenkidi. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Kızılkaya Yılmaz, R. (2020). Çağdaş hadis tartışmaları ve Muvatta’. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Koçyiğit, T. (1967). I. Goldziher’in hadisle ilgili bazı görüşlerinin tahlil ve tenkidi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 43-55.
• Kurt, A. O. (2010). Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. Milel ve Nihal, 7(1), 33-59.
• Law, D. R. (2012). The historical-critical method: A guide for the perplexed. London: Bloomsbury Publishing.
• Motzki, H. (2004). Hadith: Origins and developments. Aldershot: Ashgate.
• Motzki, H. (2006). Batıda hadis çalışmalarının tarihi seyri. B. Uçar (Ed.). İstanbul: Hadisevi.
• Okcu, A. (2002). Ignace Goldziher’in Taberi’den aktarımda bulunarak bazı kırâatleri tenkidi ve meselenin arka plânı. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 137-151.
• Özdemir, M. (2013). İbn Haldun ve Hegel’in tarih felsefelerinin Türkiye bağlamında anlamı. Turkish Studies-Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(7), 415-428.
• Özlem, D. (1992). Tarih felsefesi. İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Özlem, D. (1999). Felsefî hermeneutiğe geçiş yolu olarak tarihselcilik. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(1), 127–45.
• Soykan, Ö. N. (1999). Hegel sisteminde tarih felsefesi: Betimleyici-eleştirel bir giriş. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(1), 271-289.
• Şahin, N. (2000). Din felsefesi açısından Hegel’in İslam’a ve İslam’ın Tanrı’sına genel bir bakışı. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], 10(10), 279-297.
• Şan, L. (2017). Goldziher’e göre kırâatlerin kaynağı, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı], 53(4), 11-34.
• Şulul, K. (2002). Ana hatlarıyla Batı tarih felsefesinin ortaya çıkışı ve gelişimi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(4), 107-144.
• Tuğlu, N. (2006). Hegel’in refleksiyonlu tarih yazıcılığı teorisi bağlamında bazı hadis rivâyetlerinin analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(17), 69-88.
• Yücel, A. (2003). Oryantalistlerin gözüyle İslâm. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Yücel, A. (2020). Hadis sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.