Sınıf, Aile, Gelir ve Servet: Türkiye’de Çiftçilik Yapan ve Yapmayan Toprak Sahiplerinin Meslekî ve Toplumsal Sınıf Düzenindeki Mevkiler

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 84 - 159, 20.06.2023

Abdulkerim Sönmez

https://doi.org/10.12658/M0694

Öz

Bu çalışma 1990’ların ortasından beri Türkiye’de toprak sahipliği, toprak kullanımı ve çiftçilikle uğraşan ve uğraşmayan toprak sahibi hane halklarının yıllık kullanılabilir ortalama gelirleri (ve servetleri) arasında gözlemlenen farklılıkların seyri hakkındadır. Çalışmada TUİK tarafından yapılmış olan 1994, 2002, 2005, 2010, 2015 ve 2017 Hane Halkı Bütçe Araştırması verileri kullanılmakta olup, bunlar dört ana tema ile ilişkili olarak analiz edilmektedir. Bunlar: (i) toprak sahipliği ve kullanımındaki yapısal değişme örüntüleri, (ii) toprak sahibi olup, çiftçilik yapan ve yapmayan hane halklarının mesleki ve toplumsal sınıf mevkilerinde meydana gelen değişme örüntüleri, (iii) toprak sahibi olup, farklı toplumsal sınıf konumlarında bulunan çiftçilik yapan ve yapmayan hane halklarının yıllık kullanılabilir ortalama gelir ve servet miktarı ve farklılıkları ile ilgili örüntülerde gözlemlenen değişmeler ve (iv) aile biçiminin bu farklılıklar üzerindeki etkisi. Analiz sonuçları, Türkiye’deki tarımsal yapıların geçen son çeyrek yüzyılda önemli yapısal değişmeler geçirmiş olduklarını ve hem ulusal düzeyde toplumsal sınıflar arasında hem de toprak sahibi olup tarımsal geliri olan ve olmayan hane halkları arasında önemli ve devamlılık gösteren gelir ve servet farklılıkları olduğunu göstermektedir. Ancak, analiz sonuçları, bu iki toplumsal kategori arasında sahip olunan toprak miktarı bakımından aynı türden anlamlı ve önemli farklılıklar olmadığını, aksine bu farklılıklar ile aile biçimi arasında önemli bir birlikte değişme ilişkisi olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Toprak sahipliği, toprak kullanımı, toprağı terk etme, toprak sahipleri arasında gelir farklılıkları, toprak sahipleri arasında servet farklılıkları, köylü fakirliği, toplumsal sınıf

Class, Family, Income and Wealth: Farming and Non-Farming Landowners in the Occupational and Social Class Orders in Turkey

Öz

This study presents the trajectory of changes in land ownership and land use and of the differences observed since the mid-1990s in the average amount of annual disposable income (and of wealth) within and between farming and non-farming landowning households in Turkey. The study makes use of the data sets of the Household Budget Surveys conducted by the Turkish Institute of Statistics (TUIK) in 1994, 2002, 2005, 2010, 2015 and 2017. The data sets have been analysed in connection with four main themes: (i) the patterns of structural change in landownership and land use, (ii) the patterns of structural change in the locations of farming and non-farming landowners in the occupational and social class orders, (iii) the patterns of changes and the persistence of differences in the average amounts of annual disposable incomes and wealth within and between the social classes of farming and non-farming landowners and (iv) the effect of family type on the differences of income and wealth. The results indicate that Turkish agrarian structures have undergone significant structural changes in the last quarter of a century, and there are persisting and significant differences of income (and of wealth) at the national level as well as among farming and non-farming landowning households. However, the same kind of differences do not hold true for differences in the average amount of farm land owned. On the contrary, these differences have strong associations with family type among farming as well as non-farming households.

Anahtar Kelimeler

Landownership, land use, land abandonment, income differences among landowners, differences of wealth among landowners, peasant poverty, social class

Kaynakça

• Atasoy, Y. (2017). Repossession, re-informalization and dispossession: The "Muddy Terrain" of land commodification in Turkey. Journal of Agrarian Change, 17(4), 657-679.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de toprak meselesi. Toplu eserler 1. Gözlem Yayınları.
• Beyaz, C. (2020). Son Durağı olmayan hayatlar: kırsal göçmen, geriye göç ve çoklu mekân pratiği. İnsan ve Toplum, 10 (1), 145-175.
• Beyaz, C. (2022). Göç ve aidiyet. Kırsal göçmenin memleketine bağlılığını sürdürme mücadelesi. Matbu Kitap.
• Boltvinik, J. & Mann, S. A., (Eds.), (2016). Peasant poverty and persistence in the twenty-first century: Theories, debates, realities and policies. Zed Books.
• Bulutay, T., Timur, S. & Ersel, H. (1971). Türkiye’de gelir dağılmı-1968. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Dalton, C. (2021). Metephor as useful jump from sense-making to meaning making in management education. Academia Letters, Article 348. https://doi.org/10.20935/AL348.
• Goldthorpe, J. H. (1987). Social Mobility and Class Structure in Modern Britain. Oxford University, Clarendon Press.
• Goldthorpe, J. H. (2007). On sociology, volume II: Illustration and retrospect. (2nd ed.), Stanford University Press.
• Hebinck, P. (2018). De-/re-agrarianisation: Global perspectives. Journal of Rural Studies, 61, 227-235.
• Karpat, K. H. (2016). Türkiye’de toplumsal dönüşüm. Kırsal göç, gecekondu ve kentleşme (The Gecekondu: Rural migration and urbanization). A. Sönmez (Trans.), Timaş Yayınları.
• Kartal, B. (2019). 6537 sayılı kanun ile 5403 sayılı toprak koruma ve arazi kullanımı kanunu’na getirilen değişikliklerin medenî usûl hukuku bakımından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 27(3), 845-884.
• Kavasoğlu, İ. İ. & Sayın, C. (2018), Tarımsal arazilerin miras ve satış yoluyla devrinde anlaşmazlık durumları ve çözüm önerileri. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, 21 (Special Issue), 133-145.
• Kaya, S. Y. (2014). Land use, peasants and the republic: Debates on land reform in Turkey, 1923-1945. [Doctoral dissertation], The Middle East Technical University.
• Keyder, Ç. (1983). Paths of rural transformation in Turkey. Journal of Peasant Studies, 11(1), 34-49.
• Keyder, Ç., & Yenal, Z. (2011). Agrarian change under globalization: Markets and insecurity in Turkish agriculture. Journal of Agrarian Change, 11(1), 60-86.
• Lasanta, T., Arnaez, J., Pascual, N., Ruiz-Flano, P., Errea, M. P., & Lana-Renault, N. (2017). Space-time process and drivers of land abandonment in Europe. Catena, 149, 810-823.
• Mann, S. A. (2018). (Book review) Peasant Poverty and persistence in the twenty-first century: Theories, debates, realities and policies. Journal of Agrarian Change, 18, 214-224.
• Murataj, O. (2020). Toplumsal cinsiyet rolleri üzerine kurulmuş kültürlerarası evlilikler: Sırbistan'da yaşayan Arnavut-Sırp çiftlerin evlilikleri üzerine bir vak'a çalışması [Doctoral dissertation]. Hacettepe University.
• Öztürk, M. (2012). Agriculture, peasantry and poverty in Turkey in the neo-liberal age. Wageningen Academic Publishers.
• Öztürk, M., Hilton, A., & Jongerden, J. (2014). Migration as movement and multiplace life: Some recent developments in rural living structures in Turkey. Population, Space and Place, 20, 370-388.
• Öztürk, M., Jongerden, J., & Hilton, A. (2018a). The (re)production of the new peasantry in Turkey. Journal of Rural Studies, 61, 244-254.
• Öztürk, M., Topaloğlu, B., Hilton, A. & Jongerden, J. (2018b). Rural-urban mobilities in Turkey: Socio-spatial perspectives on migration and return movements. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 20 (5), 513-530.
• Peel, D., Berry, H. L., & Schirmer, J. (2016). Farm exit intention and wellbeing: A study of Australian farmers. Journal of Rural Studies, 47, 41-51.
• 6, P., & Bellamy, C. (2012). Principles of methodology. Research design in social science. Sage Publications.
• Renwick, A., Jansson, T., Verburg, P. H., Revoredo-Giha, C., Britz, W., Gocht, A., & McCracken, D. (2013). Policy reform and agricultural land abandonment in the EU. Land Use Policy, 30, 446-457.
• Sevgili, E., (2022). Aile çiftçiliğinde beka stratejileri: Nazilli’de incir üreticiliği örneği [Doctoral dissertation]. Hacettepe University.
• State Institute of Statistics (SIS). (1937). Tarım istatistikleri 1928-36. (Yayın no: 93), Devlet İstatistik Enstitüsü.
• State Institute of Statistics (SIS). (1956). 1950 Tarım sayımı sonuçları. (Yayın no: 371), Devlet İstatistik Enstitüsü.
• State Institute of Statistics (SIS). (1965). 1963 Genel tarım sayımı örnekleme sonuçları. (Yayın no: 477), Devlet İstatistik Enstitüsü.
• State Institute of Statistics (SIS). (no date). 1980 Genel tarım sayımı hanehalkı anketi sonuçları. (Yayın no: 1028), Devlet İstatistik Enstitüsü.
• State Institute of Statistics (SIS). (1994). 1991 Genel Tarım sayımı tarımsal işletmeler (hanehalkı) araştırma sonuçları. (Yayın no: 1691), Devlet İstatistik Enstitüsü.
• State Institute of Statistics (SIS). (2003a). İstatistik göstergeler 1923-2002. Devlet İstatistik Enstitüsü,
• State Institute of Statistics (SIS). (2003b). 2000 Genel nüfus sayımı. Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri. (Yayın no: 2759), Devlet İstatistik Enstitüsü.
• State Institute of Statistics (SIS). (2004). 2001 Genel tarım sayımı. Tarımsal işletmeler (hanehalkı). (Yayın no: 2924) Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Sönmez, A. (1993). Peasant household survival strategies: Rural transformation in the heartland of Turkey's hazelnut production belt [Doctoral dissertation]. The University of Durham (UK).
• Sönmez, A. (2000). Aile dayanışması ve kırsal ekonomi: Orta Karadeniz bölgesinde fındık üretimiyle bağlantılı aile dayanışması üzerine niteliksel bir inceleme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 61-88.
• Sönmez, A. (2001). Doğu Karadeniz Bölgesi fındık üretim kuşağında toprak ağalığı, köylülük ve kırsal dönüşüm. Toplum ve Bilim, 88, 69-104.
• Sönmez, A. (2007). Türkiye tarımında yapısal değişme örüntüleri, terör ve yerinden olmuş nüfusun yeniden kırsal alana dönüş koşulları. Kebikeç, 23, 263-317.
• Sönmez, A. (2008). The effects of violence and internal displacement on rural-agrarian change in Turkey. Rural Sociology, 73 (3), 370-413.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2014). Tanzimat sonrası arazi ve tapu. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü. (2018). Bitkisel üretim verileri, (https://www.tarim.gov.tr/sgb/Belgeler/SagmenuVeriler/BUGEM.pdf, accessed on 03.08.2018).
• Taraklı, D. (1976). Çiftçiyi topraklandırma kanunu ve uygulama sonuçları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Terres, J.-M., Scacchiafichi, L. N., Wania, A., Ambar, M., Anguiano, E., Buckwell, A., & Zobena, A. (2015). Farmland abandonment in Europe: Identification of drivers and indicators, and development of a composite indicator of risk. Land Use Policy, 49, 20-34.
• Timur, S. (1972). Türkiye’de aile yapısı. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
• Wolf, E. R. (2000). Köylüler (Peasants). A. Sönmez (Trans.), İmge Kitabevi.