Kırgız Toplumunda Bir Kurum Olarak Aksakallar

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 24 - 45, 08.03.2024

Ertan Özensel

Öz

Tarih boyunca Orta Asya Türk toplumlarında, resmi olmayan “aksakal” kurumu sürekli olarak varlığını sürdürmüştür. Kırgızistan’da, ortak geçmiş deneyimine sahip, belirli bir yaş sınırında olan bir grup erkek aksakal olur ve söz konusu topluluk aksakal kurumunu temsil ederler. Aksakal olmada sadece yaş belirleyici unsur değildir; hayat tecrübesi esas alınarak, halk tarafından seçimle belirlenir aksakallar. Aksakal, değerler, gelenekler konusunda bilgili, akıllı, ihtiyatlı, tarafsız, adil ve dürüst adamdır. Aksakal, sadece toplumsal sorunları çözmede bir uzlaştırıcı olarak değil, aynı zamanda yönetimde etkin bir konuma da sahiptir. Diğer topluluklarla yaşanan sorunlarda da aksakallar aktif rol oynarlar. Bu bağlamda, kişiler ve topluluklar arası sorunların giderilmesinde, savaş ve barış zamanlarında sürekli etkin roller almışlardır. Aksakallar, sadece devlet otoritesinin zayıf olduğu dönemlerde değil, Çarlık Rusya’sı ve Sovyetler Birliği döneminde de güçlü kısıtlamalara rağmen varlıklarını ve işlevlerini sınırlı da olsa sürdürmüşlerdir. Kırgızistan’da bu kurum, günümüzde de toplumsal saygınlığını korurken yerine getirdiği işlevlerle de güçlü bir şekilde varlığını sürdürmektedir. Bağımsızlık öncesi Kırgızistan’da resmi olmayan bir kurum olarak varlığını sürdüren aksakal kurumu, bağımsızlık sonrası “aksakal mahkemelerinin” kurulmasıyla resmi bir kurum haline dönüşmüştür. Bugün aksakallar, Kırgız toplumunda geleneksel olarak yerine getirdikleri işlevlerin yanı sıra, bağımsızlık sonrası, Kırgız aidiyeti oluşturmada ve bir ulus inşa etmede önemli roller üslenmeye devam etmektedirler. Bu çalışmada, Kırgızistan’da saygın ve önemli işlevlere sahip bir kurum olan aksakalların toplumdaki yeri, önemi, tarihsel süreç içindeki rolleri ve bağımsız Kırgızistan’daki konumları üzerine, alandaki mevcut literatür temelli metin analizi yöntemi kullanarak sosyolojik bir değerlendirilme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

aksakal, Kırgızistan, kurum, aksakal kurumu, aksakal mahkemeleri, gelenek

Kaynakça

• Gretchen & Steven L. (2004). Informal institutions and comparative politics: A research agenda. Perspectives on Politics, 2(4), 728.
• Helmke, G. & Levitsky, S. (2004). Informal institutions and comparative politics: A research agenda, Perspe- ctives on Politics, 2. 4. 725-740
• İsakov, A. & Murzakulova G. (2009). Bir değer müessesesi olarak aksakallık (Kırgızistan örneği), Değerler ve Eğitimi Dergisi. II. 575-489.
• İsakov, B. (2009). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Kırgızların sosyal ve ekonomik tarihi: Sayak Uruusu (Boyu) örneği. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.