Öz
The valley located between the rivers of Amu-darya (Oxus) and Syr-darya (Jaxartes) is called Mawaraunnahr (“beyond the river”) in Arabic and now is located within the borders of Uzbekistan. It formed a basis for many civilizations. Mawaraunnahr has an important place due to the scientific and cultural activities it carried out and the scientists it raised. It represents a great intellectual development took place in middle ages within the area of Islamic civilization. The term of Mawaraunnahr is used since 9th century in Persian resources. The region is also called as Çay-Ardı by some Turkish writers along with difference terms used with reference to it in Arabic and Western sources such as Mawarau’l-Jeyhûn or Haytal and Transoxania respectively. The term of Transoxania is used, in modern period, to refer to the geographical area covering approximately 660.000 square kms between Oxus and Jaxartes. The intellectual developments in Transoxania are started in 8th century, have been interrupted by the Mongols’ invasion between 13th and 14th centuries and reinitialized between 14th and 15th centuries during Timurid era.
Events that took place between 9th and 10th centuries in all areas have important place within the history of world civilization. Many Islamic scholars and philosophers carrying the identity of Middle Asia like Khwarazmi, Farghānī, Fārābī, Avicenna, Sagunī, Bīrūnī, Bukhārī, Māturīdī, Tirmizī and Samarqandī have been raised during this period. The “Khwarezm Ma’mūn Academy” which is built in Khwarezm at the beginning of 11th century (1004) and chaired by Bīrūnī takes an important place within the proliferation of intellectual activities in Transoxania.
It is aimed, in this article, to give an outline of the proliferation of the philosophical thought within aforesaid period.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alper, Ö.M. (2010). İbn Sina, İSAM, İstanbul, 9-22.
- Bayrakdar, M. (2003). İslam Felsefesine Giriş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 193-209.
- Bayrakdar, M. (2012). İslam Bilim Adamları, İnkilâb Yayınları Araştırma Dizisi 62, İstanbul, 34-35.
- Celal, V. (2013). Kafkasya Üniversiteler Birliği Uluslararası Ağrı Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. 25-27 Eylül 2013-Ağrı, 355-359.
- İslam Ansiklopedisi, (2003). TDV Yayınları, 28.cilt, 177.
- Manaviyat Yulduzlari, (2011). O’zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, Toshkent, 3-44.
- Абдухалимов Б. (2010). Байт ал-Ҳикма ва Марказий Осиё Олимларининг Бағдоддаги Имлий Фаолияти, O’zbekiston Yayınları, 4-6.
- Комилов,Н. (2009). Тасаввуф, Movarounnahr Нашриёти, Тошкент, 9-20.
- Зиёдов, Ш. (2009) Абу Мансур ал-Мотуридий ва Унинг Китоб ат-Та’вилот Асари, Тошкент, 10-15.
- Фалсафа Қомусий Луғат, (2004). Ўзбекистон Файласуфлари Миллий Жамияти Нашриёти, Тошкент, 450.
- Гаибов, Н. (2009). Научно-Духовные Мысли Центральной Азии: Некоторые Направления и Вклад в Мировую Цивилизацию, Изд. Узбекистан, Ташкент, 122-123.
- Беруний Билан Ибн Синонинг Савол-Жавоблари, (1950). ЎзССР Фанлар Академияси Нашриёти, Тошкент, 2-4.
Öz
Amuderya (Ceyhun) ile Sırderya (Seyhun) arasındaki bu vadiye Arapça olarak nehrin ötesi
anlamına gelen “Maveraünnehir”, bugün Özbekistan sınırları içerisindedir ve birçok
medeniyete zemin olmuştur. Bilim, kültür ve yetiştirdiği bilim adamları ile önemli yer tutan
Maveraünnehir, Ortaçağda İslam Medeniyeti alanında büyük bir gelişme göstermiştir.
Mâverâünnehir tabiri IX. yüzyıldan itibaren Farsça kaynaklarda kullanılmaya başlanmıştır.
Arapça metinlerde Mâverâü’l-Ceyhun ya da Haytal, Batı kaynaklarında “Transoxiana” diye
anılan bölgeye bazı Türk müellifleri Çay-Ardı adını vermişlerdir. Modern dönemde
Mâverâünnehir, Ceyhun ile Seyhun nehirleri arasında kalan yaklaşık 660.000 km2
lik coğrafî
bölgeyi ifade etmek için kullanılmaktadır. Mâverâünnehir’deki söz konusu gelişmeler VIII.
yüzyıldan itibaren başlamış Moğol istilası sebebiyle XIII.-XIV.yüzyıllarda kesintiye uğramış,
sonra Timur döneminde XIV-XV.yüzyıllarda tekrar devam ettirilmiştir.
IX-X.yüzyıllarda tüm alanlarda yaşanan gelişmeler dünya medeniyet tarihinde önemli yere
sahiptir. Bu dönemde Harezmi, Fergani, Saguni, Farabi, İbn Sina, Biruni, Maturidi, Buhari,
Tirmizi, Semerkandi gibi Orta Asya şerhlerinin künyelerini taşıyan birçok meşhur İslam
alimleri ve filozofları yetişmiştir. Entelektüel faaliyetlerin yaygınlaşmasında XI. yüzyılın
başında 1004 yılında Harezm’de inşa edilen ve Biruni’nin başkanlık ettiği “Harezm Memun
Akademisi”nin önemli yer tutmuştur.
Bu makalede bu dönemde felsefî düşüncenin yaygınlaşması hakkında ana hatlarıyla bilgi
verilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alper, Ö.M. (2010). İbn Sina, İSAM, İstanbul, 9-22.
- Bayrakdar, M. (2003). İslam Felsefesine Giriş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 193-209.
- Bayrakdar, M. (2012). İslam Bilim Adamları, İnkilâb Yayınları Araştırma Dizisi 62, İstanbul, 34-35.
- Celal, V. (2013). Kafkasya Üniversiteler Birliği Uluslararası Ağrı Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. 25-27 Eylül 2013-Ağrı, 355-359.
- İslam Ansiklopedisi, (2003). TDV Yayınları, 28.cilt, 177.
- Manaviyat Yulduzlari, (2011). O’zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, Toshkent, 3-44.
- Абдухалимов Б. (2010). Байт ал-Ҳикма ва Марказий Осиё Олимларининг Бағдоддаги Имлий Фаолияти, O’zbekiston Yayınları, 4-6.
- Комилов,Н. (2009). Тасаввуф, Movarounnahr Нашриёти, Тошкент, 9-20.
- Зиёдов, Ш. (2009) Абу Мансур ал-Мотуридий ва Унинг Китоб ат-Та’вилот Асари, Тошкент, 10-15.
- Фалсафа Қомусий Луғат, (2004). Ўзбекистон Файласуфлари Миллий Жамияти Нашриёти, Тошкент, 450.
- Гаибов, Н. (2009). Научно-Духовные Мысли Центральной Азии: Некоторые Направления и Вклад в Мировую Цивилизацию, Изд. Узбекистан, Ташкент, 122-123.
- Беруний Билан Ибн Синонинг Савол-Жавоблари, (1950). ЎзССР Фанлар Академияси Нашриёти, Тошкент, 2-4.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 22 Mart 2016 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt 2 (Özel Sayı 1) |
