Cemâl-i Halvetî’nin Esrâr-ı Garîbe Adlı Mesnevisinin Halvetiyye’deki Etvâr-ı Seb’a Yazma Geleneği Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2019, Sayı: 34, 421 - 436, 31.12.2019

Şerife Ağarı

https://doi.org/10.31591/istem.613318

Öz

Türkler arasında en yaygın tarikatlardan biri olan Halvetiyye,
nefsin kötülükten ve günahtan arındırılmasını esas almaktadır. Bunun için de
etvâr-ı seb’a denilen metot kullanılmaktadır. Özellikle Halvetî tarikatına
mensup çoğu mutasavvıf nefsin yedi mertebesine işaret eden bu yedi tavır
üzerine pek çok eser kaleme almıştır. Bu tarikatın önemli isimlerinden olan
Cemâl-i Halvetî’nin de konuyla ilgili birkaç risâlesi olduğu bilinmektedir.
Ayrıca son dönemde yayımlanmış olan Esrâr-ı Garîbe adlı mesnevisinde de bu
konuyu ele aldığı tespit edilmiştir.

Esrâr-ı Garîbe klasik mesnevi tertibine uygun olarak yazılmıştır.
Tevhidle başlayan eser sırasıyla Hz. Peygamber (sav), Hz. Ebubekir, Hz. Ömer,
Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hüseyin için yazılan na’tlerle devam
etmektedir. Ardından eseri kaleme alma sebebinden bahseden şair Âgâz-ı Kitâb
başlığıyla asıl konuya geçmiştir. Bu bölümde önce tasavvufî olarak kalbin yedi
tavrına sonra her tavrın arkasından o tavırla ilgili bir hikâyeye yer
vermiştir. Bölümün sonuna doğru kalplerin tavırlarının temsillerini tek tek ele
almış, yedi peygamberi yedi tavrın temsili olarak belirlemiştir. Şair her tavrı
Kur’an’dan ayetlerle de desteklemiştir.

Bu çalışmada Cemâl-i Halvetî’nin Esrâr-ı Garîbe adlı mesnevisi
Halvetiyye’deki etvâr-ı seb’a yazma geleneği açısından değerlendirilmiş ve bu
gelenek içerisindeki önemi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Etvâr-ı Seb’a, Cemâl-i Halvetî

Kaynakça

• Ağarı, Şerife. Cemâl-i Halvetî, Esrâr-ı Garîbe. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
• Alptekin Sarıoğlu, Leyla. “XV. Yüzyıl Mutasavvıflarından Cemâl-i Halvetî’nin Mesnevîlerinde Mesnevî Kaynaklı Hikayeler”. Türkiyat Mecmuası 24 (Güz 2014): 213-233.
• Alptekin Sarıoğlu, Leyla. “Yedi Tavır Hakkında Yazılmış Bir Risale Tercümesi: Tercüme-i Risâle-i Etvâr-ı Seb’a”. MUTAD 4/1 (Haziran 2017): 143-158.
• Çelik, İsa-Yıldırım, Birol. “Halvetiyye Geleneğinde Etvâr-ı Seba/Nefsin Mertebeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Dergisi 86 (Haziran 2018): 21-44.
• Gür, Süleyman. “Cemâl-i Halvetî Aksarayî’nin Envâru’l-Kulûb/El-Merâtib Mine’t-Te’vilâti’l-Kur’âniyye Adlı Eseri”. I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu Kültür, Tarih, Din, Medeniyet (27-29 Ekim 2016 Aksaray). 852-869. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2017.
• Işıtan, İbrahim. “Cemal Halveti (ö. 899/1494)’nin Etvâr-ı Seb’a Anlayışının Sûfî Psikolojisi Açısından Tahlili”. Journal of History Culture and Art Research 6/4 (Eylül 2017): 680-696.
• Kayaokay, İlyas. “Bir Edebî Tür Olarak Atvâr-ı Seb’a ve Manzum İki Örneği”. İslâmî İlimler Dergisi 14/2 (Güz 2019): 115-140.
• Muslu, Ramazan. “Halvetiler’de Atvâr-ı Seb’a Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Atvâr-ı Seb’a Risalesi”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 18 (Ocak-Haziran 2007): 43-63.
• Öztürk Ali. XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
• Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 16: 393-395. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ, Süleyman. “Nefs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 32:526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Usta, Muhiddin. Tasavvuf Eğitiminde Etvâr-ı Seb’a Metodu, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2015.