IX. Yüzyıl Abbâsî Dönemi Hanedan Üyesi Mûsikîşinasların Kitâbü’l-Egânî’deki Anlatımları

Yıl 2020, Sayı: 36, 361 - 388, 31.12.2020

Sema Dinç

https://doi.org/10.31591/istem.848758

Cited By: 2

Öz

İslâm’ın ilk yıllarından bugüne fıtrî bir olgusallık taşıyan mûsikî sanatı, hayatın tüm mecralarında varlığını göstermiştir. Râşid halifelerle beraber İslam Devleti sınırlarını genişletmiş, yeni kültürlerle tanışılmış ve ictimâî hayatta ilmî faaliyetler artmıştır. Mûsikî sanatı da ilk halifelerle birlikte ibtidâî olarak icra edilmekten ziyade bahsettiğimiz vesilelerle profesyonelliğe doğru evrilmeye başlamıştır. Emevîler döneminde bir sanat dalı olarak beliren ve devlet erkânı tarafından da ilgi gören ve dahi himaye edilen bir uğraşı halini almıştır. Ancak, Abbâsî devletinin geniş kapsamlı kültürel faaliyetleri ile birlikte mûsikî sanatı, ilimler sınıflandırmasında yer almış ve bu sanatın kâideleri belirlenerek nazariyesi oluşturulmaya başlanmıştır. Mûsikîşinaslık ise bir meslek olarak kabul edilmiş, mûsikî icracıları bu manada yaşam sürdürme kaygısı duymadan sanatını geliştirmeye teşvik edilmiştir. Abbasi döneminde önemli oranda gelişme gösteren mûsikî sanatı, devletin halifeleri ve halife çocukları tarafından da ilgi görmüştür. Hükmî ve siyasi bazı engellerin hanedan üyeleri üzerinde etkisi görülmüş olsa da, mûsikîye olan kabiliyetleri, onların bu sanatta faaliyet göstermelerine mani olamamıştır. IX. yüzyıldan günümüze ulaşan eserlerin en önemlilerinden kabul edilen Kitâbü’l-Egânî bağlamında ve tarihsel müzikoloji yöntemi kullanılarak ilk dönem Abbâsî hanedan üyelerinin mûsikî yaşantılarına, icra hayatlarına ve bestekârlıklarına dair rivayetlere yer verilecek olan bu çalışmada, 12 mûsikîşinas/bestekâr hanedan üyesi konu edinilecektir. Yine kaynak tarama yönteminin de temel alındığı bu makalede, Kitâbü’l-Egânî’de yer alan bu isimlerin örnek birer bestesinin güfteleri, usulü ve eserle ilgili var olan diğer bilgilere değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Mûsikîsi, Kitâbü’l-Egânî, Abbâsî Dönemi, Bestekârlık, İbrahim b. el-Mehdî.

The Expressions of the Musicians of the 9th Century Abbasid Period House in the Kitâb al-Agânî

Öz

The art of music, which has an inherent reality since the first years of Islam, has shown its presence in all areas of life. In the preiod of the Caliphs of Rashid' reign, the boundaries of the Islamic State expanded, new cultures were met with and scientific activities increased in the social life. While the art of music was performed primitively with the first caliphs, it started to evolve towards professionalism with the aforementioned developments. The Music emerged as a branch of art during the Umayyad period, attracted attention by state officials and became a protected. However, with the extensive cultural activities of the Abbasid state, the art of music was included in the classification of sciences and the rules of this art were determined and the theory started to be formed. Music-lover was accepted as a occupation, and music performers were encouraged to develop their art without worrying about living. The art of music, which developed significantly during the Abbasid period, was also attracted by the caliphs of the state and their children. Even though some legal and political obstacles had an effect on the members of the dynasty, their skills in this art did not prevent them from operating in this art. In the context of Kitâb al-Agânî, which is considered one of the most important works from the 9th century to the present day, and using the historical musicology method, in this paper, which will include rumors about the musical life, performance and composition of the first period members of the Abbasid dynasty, twelve music-lovers / composers will be the subject of the house. Also, which is also based on the source scanning method, in this paper, the lyrics, rhythms of their composition and other information about the book will be given.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Kitâb al-Agânî, Abbasid Period, Composition, Ibrahim b. al-Mahdî.

Kaynakça

• Aktan, Ali. “Mu‘temid-Alellâh”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 17 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mutemid-alellah-ahmed-b-cafer
• Aktan, Ali. “Mu’tez-Billâh”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mutez-billah
• Aktan, Ali. “Mu’tazıd-Billâh”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 17 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mutazid-billah
• Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam Tarihi (4) Abbasiler Dönemi. İstanbul: Ensar Vakfı Yayınları, 2011.
• Aycan, İrfan. Emeviler Dönemi Bilim Kültür ve Sanat Hayatı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Aykaç, Mehmet vd. İslam Tarihi ve Medeniyeti -6- Abbasiler (II). ed. Nahide Bozkurt- Mustafa Demirci. 13-351. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Benlioğlu, Selman. İlk Dönem Abbâsî Sarayında Mûsikî. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Bozkurt, Nahide. “Abbâsîler”. İslâm Tarihi. ed. Eyüp Baş. 547-525. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. Kitâbü’t-Tâc fî Ahlâki’l-Mülûk. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: y.y, 1914.
• Çakır, Ahmet. Alişah b. Hacı Büke (? - 1500)' nin Mukaddimetü`l - Usûl Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çetin, Nihad M. “Ahbar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahbar--tarih
• Durmuş, İsmail. “İbnü’l-Mu’tez”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 17 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-mutez
• el-Fârukî, Luis Lamie. İslâm’a Göre Müzik ve Müzisyenler. trc. Taha Yardım. İstanbul: Akabe Yayınları, 1985.
• el-Isfahânî, Ebu’l-Ferec. Kitâbü’l-Egânî. nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 24 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-Âmme, 1992.
• eş-Şeyh Musa, Muhammed Hayr. “Müellifatu Ebi’l-Ferec el-Isfahânî ve Âsâruhû”, et-Turâsü’l-Arabî 8/7. 173-193. 1982.
• et-Tevhîdî, Ebû Hayyân. el-Beṣâʾir. nşr. İbrâhim el-Kîlânî. 2 Cilt. Dımaşk: Mektebetü’l-atlasî, ts.
• ez-Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyerü Aʿlâmü’n-nübelâʾ. nşr. Şuayb Arnavut. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• Farmer, Henry George. A History of Arabian Music: to the XIIIth century. Londra: Luzac & Co., 1929.
• Güzel, Ahmet. “Erken Dönem Abbâsî Toplumunda Mûsikînin Oluşum ve Gelişim Süreci”. İslam ve Sanat Tartışmalı İlmî Toplantı. (İstanbul: y.y., 2015), 607-630. http://isamveri.org/pdfdrg/D00001/1966_C14/1966_c14_UCOKB.pdf
• Hasan, İbrahim Hasan. Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, I-IV. trc. İsmail Yiğit- Sadreddin Gümüs, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1985.
• Hitti, Philip K. Siyasî Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: İFAV, 1980.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân. nşr. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1972.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid. İnbâhü’r-ruvât. nşr. Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1986.
• İbnü’l-Mu‘tez. Dîvân. nşr. M. Bedî‘ Şerîf. 2 Cilt. Kahire: y.y.,1977-78.
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist fî aḫbâri’l-ʿulemâʾi’l-muṣannifîn mine’l-ḳudemâʾ ve’l-muḥdes̱în ve esmâʾi kütûbihim. nşr. Mustafa eş-Şüveymî. Tunus: y.y,1405/1985.
• İbnü’t-Tiktaka, Muhammed b. Alî b. Tabâtabâ. el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultaniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• Kan, Kadir. Abbasilerin Birinci Asrında Bağdat (145-232/762-847). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Kan, Kadir. “Vâsik-Billâh”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/vasik-billah
• Kılıç, Hulusi. “Ebü’l-Ferec el-Isfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-ferec-el-isfahani
• Nallino, M. “Abu’l-Farad̲j̲ al-Iṣbahānī”. Encyclopaedia of Islam. 1/118. Leiden: Brill, 1986.
• Niane, Ballé. Le Muğanni Dans La LitteratureArabeduıx et du x. siecles: Kitab el- EğaniCommeExemple (Kitab el- Eğani Örneği). Strasbourg: Strasbourg Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Öncel, Mehmet. Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib’in Kemâlü Edebi’l-Ğınâ Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özaydın, Abdülkerim. “Müntasır-Billâh”, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/muntasir-billah
• Sarıçam, İbrâhim – Erşahin, Seyfettin. İslâm Medeniyeti Tarihi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Sarıçam, İbrahim. “İbrâhim b. Mehdî”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim-b-mehdi
• Sula, Murat. “Ebü’l- Ferec el- İsfehani’nin el- Eğani Adlı Kitabının Kaynakları”. Ekev Akademi Dergisi, 11/31 (Bahar 2007). 161-170. http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2007_31/2007_31_SULAM.pdf
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir (ö. 911/1505). Târîhu’l-Hulefâ. nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kahire: Ötüken Neşriyat, 1969.
• Turabi A. Hakkı. “İshak el-Mevsılî”. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 16 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ishak-el-mevsili
• Turabi, A. Hakkı. “İslam Ülkelerinde İlk Nazarî Mûsikî Çalışmaları”. Makamlarla Türk Din Mûsikîsi. ed. Ubeydullah Sezikli. 18-45. İstanbul: Mavi Ofset, 2012.
• Üçok, Bahriye. “İslâm’da Mûsikî Üzerine”. AÜİFD 17 (Ankara 1966). 83-93. http://isamveri.org/pdfdrg/D00001/1966_C14/1966_c14_UCOKB.pdf
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16.Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/abbasiler#1
• Zehrânî, Dayfullah Yahyâ. en-Nefekât ve İdâratühâ fi’d-Devleti’l-‘Abbâsîyye. Mekke: Mektebetü’t-tâlibi’l-câmi‘î, 1986.
• Zeydan, Corci. İslâm Medeniyeti Tarihi. çev. Zeki Meğâmiz. 5 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1971.
• Zolondek, Leon. “An Approach to the Problem of the Sources of the Kitāb al-Aġāni”. Journal of Near Eastern Studies 19/3 (Temmuz 1960), 217-234. https://www.jstor.org/stable/543778