Examining Islamic Economic Thought in the Context of Comparative Historical Economic Sociology

Yıl 2022, Cilt: 72 Sayı: 2, 473 - 505, 18.01.2023

Onur Dündar

https://doi.org/10.26650/ISTJECON2021-1183133

Öz

This paper discusses Islamic economic thought in the context of economic sociology. To do so, it utilizes the comparative historical method, which holds central importance for theorists of economic sociology. The comparative historical research design, one of the most frequently used qualitative research methods, also helped to test the conceptual framework adopted in the paper. The literature on sociology of institutions and its discussions on economic behavior in social contexts play a central importance in the conceptual framework used in the article. Emphasizing the effects of religious thought on the economic structure, this article examines in which periods Islamic economic thought was compatible with the concepts schematized as secularization and stagnation of this school. In this direction, it uses a categorical-systematic content analysis. The analyzed data were obtained from primary and secondary sources accessed through document analysis. Stagnation and secularization periods in Islamic economic thought are classified. Also, the concepts of secularization and stagnation were examined in relational dimension. Consequently, a positive relationship has been determined between the periods of stagnation and secularization in Islamic economic thought and the level of domination of the state power in the economy.

Anahtar Kelimeler

Economic Thought,, Economic Sociology, Islamic Economic Thought

Karşılaştırmalı Tarihsel İktisat Sosyolojisi Bağlamında İslam İktisadı Düşüncesinin İncelenmesi

Öz

Bu çalışmada İslam İktisat Düşüncesi iktisat sosyolojisi bağlamında ele alınmıştır. İktisat sosyolojisi kuramcılarının merkezi bir önem atfettikleri karşılaştırmalı tarihsel yöntem bu incelemede kullanılmıştır. Nitel araştırma yöntemleri arasında sıkça başvurulan karşılaştırmalı tarihsel araştırma deseni çalışmada benimsenen teorik çerçevenin doğrulanmasına da fayda sağlamıştır. Benimsenen teoride kurumlar sosyolojisinin iktisadi davranışı sosyal bağlamlarda arayan refleksi merkezi bir öneme sahip olmuştur. Dini düşüncenin iktisadi yapıya etkilerinin altını önemle çizen bu ekolün dünyevileşme ve durağanlaşma şeklinde şematize ettiği kavramlara İslam İktisadı Düşüncesinin hangi dönemlerde uyumluluk gösterdiği incelenmiştir. Bu doğrultuda nitel araştırmalarda kullanılan veri analiz yöntemlerinden biri olan içerik analizinden faydalanılmıştır. Kategorik-sistematik bir içerik analizi yapılmıştır. Analizi yapılan verilere doküman tarama incelemesi yoluyla erişilen birincil ve ikincil kaynaklardan ulaşılmıştır. İslam İktisat Düşüncesindeki durağanlaşma ve dünyevileşme dönemleri sınıflandırılmıştır. Daha sonra dünyevileşme ve durağanlaşma kavramları ilişkisel boyutta incelenmiştir. Yapılan analizler sonucunda İslam İktisat Düşüncesindeki durağanlaşma ve dünyevileşme dönemleriyle ekonomideki devlet gücünün tahakküm seviyesi arasında paralel bir ilişki tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İktisadi Düşünce, İktisat Sosyolojisi, İslam İktisadı Düşüncesi

Kaynakça

• Akdağ, M. (1945). Tımar rejiminin bozuluşu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3(4), 419-431. google scholar
• Akdağ, M. (2014). Türkiye’nin İktisadi ve içtimai tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Awn, P.J. (1987). “Sufism”, The Encyclopedia of Religion, (ed.M. Eliade), New York: Macmillan, pp.313- 340. google scholar
• Baeck, L. (1991). The economic thought of classical Islam. Diogenes. 39(154), 99-115. google scholar
• Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Berl, E. (1999). Atilla’dan Timur’a Avrupa ve Asya, (D. Devrim, Çev.), İstanbul: Doğan Kitap. google scholar
• Brumett, P. (2009). Osmanlı denizgücü: Keşifler çağında Osmanlı denizgücü ve Doğu Akdeniz’de diplomasi, (N. Pişkin, Çev.), İstanbul: Timaş Yayınları. google scholar
• Dey, I. (1993). Qualitative dayta analysis: A user-friendly guide for social scientists. London: Routledge Publications. google scholar
• Dobb, M., Sweezy, P., v.d. (2006). Transition from feudalism to capitalism (Ed. R. Hilton), Delhi: Aakar Books. google scholar
• Dobbin, F. (2013). İktisat Sosyolojisine karşılaştırmalı ve tarihsel yaklaşımlar (U.Omay, Çev.). İktisat sosyolojisi (E. Gültivin, G. Omay, Çev.), (ed.:N. J. Smelser, R. Swedberg) Bursa: Sentez Yayıncılık. google scholar
• Dunn, M. (2007). Asceticism and monasticism, II: Western. In A. Casiday & F. Norris (Eds.). The cambridge history of Christianity. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 669-690. google scholar
• Dündar, O. (2017). Osmanlı Devleti’nin klasik devri özelinde toplumsal yapı ve sermaye birikimi ilişkisinin asketizm ve mistisizm yönünden incelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Ergin, O.N. (1922). Mecelle-i umûr-ı belediye ı, İstanbul: Matba-i Osmaniye. google scholar
• Figueras, P. (2014). The origin and development of christian monasticism. An Introduction to Early Christianity, Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press, pp. 203-242. google scholar
• Genç, M. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Ghanzanfar, S.M. Ghanzanfar- Islahi, A.A. (2003). Medieval islamic economic thought: Filling the great gap in european economics, London: Routledge Islamic Studies Series. google scholar
• Grice-Hutchinson, M. (2016). Early economic thought in Spain. Carmel: Liberty Fund. google scholar
• Gökçe, E.U. (2022). Uluslararası ilişkiler çalışmalarında açıklamaya ve anlamaya dayalı nitel araştırma süreci, yöntemler ve bilgisayar destekli veri analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51(1), 38-53. google scholar
• Gölpınarlı, A. (1985). Tasavvuf, İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
• Gölpınalrlı, A. (1990). Vilayet-name menakib-i hünkar Hacı Bektaşi Veli. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
• Görgülü, H.A. (2010). İmam Muhammed eş-Şeybani’nin “kitabu’l-kesb”i ve kazanç hakkındaki görüşleri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 16(1), 403-432. google scholar
• Hanbel, A.B. (1993). Kitabu’z- zühd (M. E. İhsanoğlu, Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
• İbn-i Haldun. (1988). Mukaddime (S. Uludağ, Tah.), İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Ahmad, I. (1961). Ibn Taimiyah on islamic economics. Voice of Islam. 9(11), 57-69. google scholar
• İnalcık, H. (2001). The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600, Baltimore: Phoenix Press. google scholar
• İnalcık, H. (2016). Osmanlı tarihi’nde islamiyet ve devlet, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• İslam Ansiklopedisi. (2022).”Md.:Gaylan ed-Dımaşki”, (Müellif: C. Tunç), çevrimiçi: https:// islamansiklopedisi.org.tr/gaylan-ed-dimaski. google scholar
• İslam Ansiklopedisi. (2022). “Md.: Serahsi, Şemsüleimme”, (Müellif: M. Hamidullah), çevrimiçi: (https://islamansiklopedisi.org.tr/serahsi-semsuleimme ) google scholar
• Judge, E. A. (2010). The earliest use of monachos for ‘monk’ (p.coll.youtie 77) and the origins of monasticism. Jerusalem and Athens, pp.156-177. google scholar
• Kallek, C. (1997). Ebu Yusuf’un iktisadi görüşleri. İslam Araştırmaları Dergisi, 1, 1-18. google scholar
• Kallek, C. (1997). Asrı saadette yönetim piyasa ilişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
• Karamursal, Z. (1989). Osmanlı mali tarihi hakkında tetkikler. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• MacMullen, R. (1984). Christianizing the Roman Empire. New Haven: Yale University Press. google scholar
• Mahmud, A. (2005). Muhasibi, hayatı, eserleri ve fikirleri. (B. Eryarsoy, Çev.), İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
• Massignon, L. (1997). Essay on the origins of the technical language of islamic mysticism. (B.Clark, trans.by), Indiana: University of Notre Dame Press. google scholar
• Maverdi. (1982). Edebü’d-dünya ve’d-din, (A. Akın, Çev.). İstanbul: Temel Neşriyat. google scholar
• Melchert, C. (1996). The transition from asceticism to mysticism at the middle of the ninth century c.e., Studia İslamica, 83(1), 51-70. google scholar
• Meyer, J.- Rowan, B. (1977). Institutionalized organizations: Formal structure as myth and ceromony. American Journal of Sociology. 83(1), 340-363. google scholar
• Naima. (2017). Tarih-i naima, (Z. Danışman, Çev.), İstanbul: Yeni Zamanlar Sahaf. google scholar
• Nevevi, E.Z. (2000). Riyazüs salihin. İstanbul: Erkam Yayınları. google scholar
• Orman, S. (1992). İlm-i tedbir-i menzil oikonomia ve iktisat. SosyoKültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, (I), Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. google scholar
• Orman, S. (2018). Gazâlî, adalet ve sosyal adalet. İstanbul: İktisat Yayınları. google scholar
• Önsoy, R. (1999). Mali tutsaklığa giden yol: Osmanlı borçları (1854-1914). Ankara: Turhan Kitabevi. google scholar
• Özköse, K. (2002). Zühd ve sûfîlerin zühde yükledikleri anlam tasavvufta dünyevileşmeye tepkisel yaklaşım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6(1), 175-194. google scholar
• Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda paranın tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Paya, M. (2007). Para teorisi ve politikası, İstanbul: Filiz Kitabevi. google scholar
• Powell, W.- Paul, J.D. (1991). The new ınstitutionalism in organizational analysis, Chicago: University of Chicago Press google scholar
• Rosenthal, E. (1996). Orta çağ’da İslam siyaset düşüncesi, (A. Çaksu, Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
• Sayar, A.G. (2009). Osmanlı iİktisat düşüncesinin çağdaşlaşması. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Schumpeter, J.A. (2006). History of economic analysis. London: Routledge. google scholar
• Skocpol, T.- Somers, M. (1980). The uses of comparative history in macrosocial inquiry, Comparative Studies İn Society and History, 22(2), 174-197. google scholar
• Smith, A. (1976). The theory of moral sentiments. Indianapolis: Liberty Classics. google scholar
• Swanson, G. E. (1967). Religion and regime: A sociological account of the reformation. Ann Arbor: The University of Michigan Press, google scholar
• Taeschner, F. (1967). Türk Ahiliği ve ahilik müessesesinin mevlevilikle olan münasebetine dair. Çağrı, 113(1), 1-240. google scholar
• Tek, A. (2017). Tarihi süreçte tasavvuf ve tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi. google scholar
• Timur, T. (1996). Osmanlı çalışmaları: Ilkel feodalizm ‘den yarı sömürge ekonomisine. İstanbul: İmge Kitabevi. google scholar
• Togan, Z.V. (1950). Tarihte usul, İstanbul: Enderun Kitabevi. google scholar
• Tritton, A.S. (2019). İslam kelamı (M. Dağ, Çev.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları. google scholar
• Scott, W.R. (1995). Institutions and organizations. Thousand Oaks: Sage Publications. google scholar
• Sıddıqı, M. N. (1992). Islamic economic thought: Foundations, evolution and needed direction. Readings in Islamic Thought. (ed.: A. M. Sadeq, A. Ghazali, London: Longman. google scholar
• Solmaz, E. (2022). Palyatif toplumarda acı kavramını Byung Chul Han’ın perspektifinden okumak. Toplumsal Politika Dergisi. 3 (1), 118-128. google scholar
• Ülgener, S. H. (2006). İktisadi çözülmenin ahlak ve zihniyet dünyası. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. H. (2006). Zihniyet ve din: Tasavvuf ve çözülme devri iktisat ahlakı. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. F. (2006). Makaleler. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülken, H. Z. (2016). Türk tefekkür tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Waardenburg, J. (1968). L. massignon’s study of religion and Islam: An essay a propos of his opera minora. Oriens, 21(22), 136-158. google scholar
• Watt, M. (2020). İslam düşüncesinin teşekkül devri (E.R. Fığlalı, Çev.), İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları. google scholar
• Weber, M. (1993). Sociology of religion (E. Fischoff, Trans. by). Boston: Beacon Press. google scholar
• Weber, M. (2001). The protestant ethic and the spirit of capitalism (T. Parsons, Trans.by). London: Routledge & CRC Press. google scholar
• Weber, M. (2019). Economy and society (K. Tribe, Trans. by), Cambridge: Harvard University Press. google scholar
• Wittek, P. (2015). The rise of the Ottoman Empire: Studies in the history of Turkey, thirteenth- fifteenth centuries (Ed. C. Heywood), London: Routledge & CRC Press. google scholar
• Yazır, H. (2011). Kur’an türkçe meal, İstanbul: Diyanet Yayınları. google scholar