Öğretmenlerin Örgütsel Stres ile İşe Yabancılaşma Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 93 - 112, 16.07.2023

Halil Karadaş , Nizamedin Özgün

https://doi.org/10.46628/itbhssj.1249621

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmanın amacı, öğretmenlerin örgütsel stres ile işe yabancılaşma düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesidir. Araştırma, nicel araştırma metotlarından ilişkisel tarama modeliyle tasarlanmıştır. Araştırmanın katılımcıları, 2022-2023 öğretim yılında Mardin’de kamuya ait ilkokul ve ortaokullarda tabakalı örnekleme metoduyla belirlenen 408 öğretmenden oluşmaktadır. İncelemede veri toplama aracı olarak Yıldırım, Taşmektepligil ve Üzüm’ün (2011) Türkçe ’ye uyarlanan “Örgütsel Stres Ölçeği”, Elma’nın (2003) geliştirdiği “İşe Yabancılaşma Ölçeği” ile katılımcılara ait demografik bilgiler formu kullanılmıştır. Ulaşılan bilgiler doğrultusunda, SPSS programı ile yüzde, frekans, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. İki kategorili değişkenler arasında anlamlı farkın olup olmadığını tespit etmek için Bağımsız Gruplar t-Testi, ikiden fazla kategorili değişkenleri karşılaştırmak için Anova, yapılmıştır. Anlamlı fark olan grupların belirlenebilmesi için Post-Hoc (Tukey- LSD) testi, değişkenler arasındaki ilişkinin ortaya konması için de pearson korelasyon analizi ve Regresyon analizi yapılmıştır. İncelemeden elde edilen verilere göre öğretmenlerin örgütsel stres düzeyleri, iş yükü, beceri, karar verme ve sosyal destek boyutlarında alt boyutlarında yüksek seviyededir. Örgütsel stres algı düzeyleri yüksek seviyededir. Örgütsel stresin cinsiyet, branş, öğretmenlik Hizmet süresi değişkenlerine göre anlamlı değişiklikler göstermediği saptanmıştır. İnceleme sonucuna göre öğretmenlerin işe yabancılaşmaları güçsüzlük, anlamsızlık ve yalıtılmışlık alt boyutlarında düşük, okula yabancılaşma alt boyutunda yüksek düzeyedir. Öğretmenlerin toplam işe yabancılaşmaları ise düşük düzeydedir. İşe yabancılaşma düzeyinin; cinsiyet, branş, öğretmenlik Hizmet süresine göre anlamlı bir değişiklik göstermediği tespit edilmiştir. Örgütsel stres ile işe yabancılaşma arasında negatif doğrultuda anlamlı bir korelasyon ilişkisi saptanmıştır. Bulgulara göre öğretmenlerin işe yabancılaşmasının %24’ü örgütsel stresin boyutları tarafından açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, Stres, Örgütsel Stres, Yabancılaşma, İşe Yabancılaşma

Kaynakça

• Abaslı, K. (2018). Örgütsel dışlanma, işe yabancılaşma ve örgütsel sinizm ilişkisine yönelik öğretmen görüşleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Açıkel, S. (2013). İlköğretim öğretmenlerinin örgütsel kültürleri ile işe yabancılaşmaları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Akdoğan, A. A. & Aydemir, C. (2018). Pozitif psikolojik sermayenin işe yabancılaşma üzerindeki etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi (UİK Özel Sayısı), 17, 307-318.
• Akpınar, B. (2008). Eğitim sürecinde öğretmenlerde strese yol açan nedenlere yönelik öğretmen görüşleri. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 16(2), 359-366. Fakültesi Dergisi, 11(3), 947-997.
• Aldemir, C. M. (1983). Yöneticilerin güç tipleri ile işe yabancılaşma ve iş doyumu arasındaki ilişkiler. Amme İdaresi Dergisi, 16, (1), 61-77.
• Altan, S. (2018). Örgütsel yapıya bağlı stres kaynakları ve örgütsel stresin neden olduğu başlıca sorunlar. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(3), 137-158.
• Altınok, V. (2009). İş stresinin ortaöğretim öğretmenleri üzerindeki etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 513-532.
• Anıl, Ş. (2017). Örgütsel stres ve yabancılaşma ile örgütsel özdeşleşme ilişkisi: Hastane örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Gelişim Üniveristesi, İstanbul.
• Arıcan, K. (2011). Örgütsel stres kaynakları: kavramsal bir çözümleme. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 4, 55-76.
• Arıcı, N. (2020). Ortaokul öğretmenlerinin örgütsel stres kaynakları ile iş doyumları arasındaki ilişkisinin incelenmesi (Pamukkale ilçe örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Arikewuyo, M. O. (2004). Stress management strategies of secondary school teachers in Nigeria. Educational Research, 46(2), 195–207.
• Aslan, M. (1995). Öğretmenlerin örgütsel stres kaynakları (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya. Aslan, M., & Bakır, A. A. (2018). Sınıf öğretmenlerinin yaşadıkları örgütsel stres kaynakları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 7(4), 349-365.
• Ateş, A. S. (2016). Örgütsel stresin örgütsel yabancılaşma üzerine etkisi Kocaeli’nde özel bir hastanede, hastane çalışanları üzerine yapılan bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Ayaydın İ. Ç. (2012). İşyerinde psikolojik şiddetin iş tatmini, işe yabancılaşma ve işten ayrılma niyeti ile ilişkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gümüşhane Üniversitesi, Gümüşhane.
• Aybek, B. (2007). Eleştirel düşünmenin öğretiminde öğretmenin rolü. Bilim Eğitim ve Düşünce Dergisi, 7(2),1-12. Bahadır, M. (2017). Sağlık çalışanlarında iş stresi ve yabancılaşma (Bir eğitim ve araştırma hastanesi örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Bulut Bozkurt, N. (2005). İlköğretim öğretmenlerinde, stres yaratan yaşam olayları ve stresle başa çıkma tarzlarının çeşitli değişkenlerle ilişkisi. Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 13(2), 467-478.
• Baltaş, A., & Baltaş, Z. (2021). Stres ve başa çıkma yolları (38. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Baltaş Z. (2007). Sağlık psikolojisi. 3. Basım. Remzi Kitabevi.
• Balcı, A. (2000). Öğretim elemanının iş stresi kuram ve uygulama. Nobel Yayıncılık.
• Barlı, Ö. (2008). Davranış bilimleri ve örgütlerde davranış (3. Baskı). Aktif Yayınevi.
• Blauner, R. (1964). Alienation and fredoom: the factory worker and his industry. The University of Chicago Press.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2019). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Çankaya, İ. H., & Tan, Ç. (2010). Öğretmenlerin algılarına göre okul temelli sosyal destek ve stres arasındaki ilişki. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 211-221.
• Chan, D. W. (2003). Hardiness and its role in the stress–burnout relationship among prospective Chinese teachers in Hong Kong. Teaching and teacher Education, 19(4), 381-395.
• Celep, B. (2008). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin İşe Yabancılaşması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Ceylan, A., & Sulu, S. (2010). Work alienation as a mediator of the relationship of procedural injustice to job stress. South East European Journal of Economics and Business, 5(2), 65.
• Çetinkaya, M. Y. (2020). Eğitim örgütlerinde örgütsel psikolojik sermaye ile örgütsel stres yönetimi arasındaki ilişki (Yayımlanmamış doktora tezi). Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.
• Çevik, R. (2009). Ortaöğretim kurumlarında yönetici davranışlarının öğretmenlerin mesleklerine yabancılaşmasına etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Dak, G. (2019). Milli eğitim bakanlığı taşra örgütündeki üst düzey yöneticilerin algılarına göre kadın yöneticilerin liderlik davranışları ve öğretmenlerin örgütsel stres algı düzeyleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Davis, K. (1982). Işletmede insan davranışı, çev. (Kemal tosun ve komisyon) İ. Ü. İşletme Fakültesi Yayın No: İstanbul, 1982
• Dick, R. V., & Wagner, U. (2001). Stress and strain in teaching: a structural equation approach. British Journal of Educational Psychology, 71, 243–259.
• Doğan, F. (2008). Sınıf öğretmenlerinin stres kaynakları ve baş etme yoları (Kilis ili örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Doğruyürür, G. (2021). Örgütsel stres ve iş motivasyonunun iş performansına etkisi ve bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Elma, C. (2003). İlköğretim okulu öğretmenlerinin işe yabancılaşması (Ankara ili örneği) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi.
• Eren, E. (2020). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi (17. Baskı). Beta Yayıncılık.
• Erjem, Y. (2005). Eğitimde yabancılaşma olgusu ve öğretmen: lise öğretmenleri üzerine sosyolojik bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(4), 395-417.
• Erol, Z. (2015). Sosyal çalışmacıların işe yabancılaşması ile iş stresi arasındaki ilişki: İstanbul il örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Erkılıç, E. (2012). Örgütsel stresin örgütsel yabancılaşma üzerine etkisi: beş yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Eryılmaz, A ve Burgaz, B. (2011). Özel ve resmi lise öğretmenlerinin örgütsel yabancılaşma düzeyleri. Eğitim ve Bilim, 36(161), 271-286.
• Eroğlu, F. (2010). Davranış bilimleri (10. Baskı). Beta Yayıncılık.
• Farooqi, Y. A. (2014). Effect of work overload on job satisfaction, effect of job satisfaction on employee performance and employee engagement (a case of public sector university of gujranwala division). International Journal of Multidisciplinary Sciences and Engineering, 5(8), 23-30.
• George, D., & Mallery, M. (2003). Using spss for windows step by step: a simple guide and reference. https://doi.org/10.4324/9780429056765
• Güler, S. B., Demiralay, T., ve Minaslı, A. V. (2019). Örgüt kültürünün örgütsel yabancılaşma davranışlarına etkisi. Social Sciences Research Journal, 8(1), 209-222.
• Güney, S. (2011). Örgütsel davranış. Nobel Yayıncılık.
• Kalkan, R. (2018). Okul yöneticileri ile öğretmenlerin stres algı düzeyinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (Scientific research method). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kendiroğlu Özen, P. (2022). Örgütsel stresin örgütsel sessizlik ve sanal kaytarma üzerine etkileri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Antalya.
• Kılçık, F. (2011). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin işe yabancılaşma düzeylerine ilişkin Algıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Kıralp, F. S. S., & Bolkan, A. (2017). Relationship between candidate teacher's attitude towards teaching profession and their life satisfaction levels. The Anthropologist, 23(1-2), 11 20.
• Kurtulmuş, M., & Karabıyık, H. (2016). Algılanan örgütsel adaletin öğretmenlerin işe yabancılaşma düzeylerine etkisi. Bartın University Journal of Faculty of Education, 5(2), 459-477.
• Kanungo, R. N. (1983). Work alienation: A pancultural perspective. International Studies of Management & Organization, 13(1-2), 119-138.
• Kyriacou, C. (2001). Teacher stress: directions for future research. Educational Review, 53(1), 27–35. Mercan M. (2006). Öğretmenlerde örgütsel bağlılık örgütsel yabancılaşma ve örgütsel vatandaşlık (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Omolara, B. E. (2008). Influence of work related stress on organizational commitment at Olabisi onabanjo University Ago Iwoye Ogun State Nigeria. In EABR and TLC conferences proceedings rothenburg, Germany.
• Ömeroğlu, M. (2015). Anaokulu öğretmenlerinin okuldaki stres belirtileri, stres kaynakları, bu stres kaynakları ile başa çıkma yolları ve yaşadıkları örgütsel stresin performanslarına etkisi nedir? (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Örnek, A ve Aydın, Ş. (2008). Kriz ve stres yönetimi, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2019). Örgütsel davranış (14. Basımdan çeviri). (İ. Erdem, Çev.). Nobel Yayıncılık.
• Santas, G., Isik, O., & Demir, A. (2016). The effect of loneliness at work; work stress on work alienation and work alienation on employees’ performance in Turkish health care institution. South Asian Journal of Management Sciences, 10(2), 30-38.
• Satılmış, A., Öznacar, B., Uzunboylu, H., & Yılmaz, E. (2017). The life satisfaction of teachers at work place, research of structural equation modelling regarding general and organized cynicism. Quality & Quantity, 51(4)1-10.
• Sirke, Ç. (2016). Özel okul öğretmenlerinde örgütsel stres ve örgütsel özdeşleşme (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Seeman, M. (1959). On the meaning of alienation. American sociological review, 783-791.
• Stoeber, J., & Rennert, D. (2008). Perfectionism in school teachers: relations with stress appraisals, coping styles, and burnout. Anxiety, Stress, & Coping, 21(1), 37–53.
• Şahinler, Y., Acet, M., Yeniçeri, B., & Şimşek, H. (2019). Bayan sporcuların spor ortamından etkilenerek örgütselstres ile örgütsel ilişik düzeylerin arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Sport Science Student Studies, 1(1), 8-14.
• Şimşek, M. Ş., Akgemci, T., & Çelik, A. (2011). Davranış bilimlerine giriş ve örgütlerde davranış (7. Baskı). Gazi Kitabevi.
• Şimşek, Ö. (2022). Öğretmenlerin örgütsel stres ile işe yabancılaşma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Şimşek, Ö. & Can, N. (2022). Örgütsel stresin sınıf öğretmenlerinin işe yabancılaşma düzeylerine etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 575-589.
• Şimşek, M.Ş., Çelik, A., Akgemci, T. ve Fettahlıoğlu, T. (2006). Örgütlerde yabancılaşmanın yönetimi araştırması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 569- 587.
• Theorell, T., Perski, A., Åkerstedt, T., Sigala, F., Ahlberg-Hultén, G., Svensson, J., & Eneroth, P. (1988). Changes in job strain in relation to changes in physiological state: a longitudinal study. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 189-196.
• Turhan E. (2007). Anadolu üniversitesi eğitim fakültesi öğretim elemanlarının işe yabancılaşma düzeyleri. 16. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. 5-7 Eylül. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Tutar, H. (2011). Kriz ve stres yönetimi (3. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yadav, G. K., & Nagle, Y. K. (2018). Work alienation and occupational stress. Social Science International, 28(2), 333-344.
• Yıldırım, M. (2009). İlköğretim okullarında öğretmen algılarına göre yöneticilerin, yöneticilik becerilerinin örgüt iklimine katkısı (İstanbul ili Bahçelievler 109 ilçesi örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldırım, Y., Taşmektepligil, M. Y., Üzüm, H. (2011). Kısa versiyon örgütsel stres ölçeğinin türkçeye uyarlanması: geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 13(1), 103-108.
• Ward, C. Douglas. (2000). The impacts of quality improvement training on fear-anxiety in organizations. Journal of Industrial Technology, 16 (4).