Abu Zekeriyah Ibn Mende and the Place of Hadith (ö. 512/1119)

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 2058 - 2077, 15.09.2017

Muhammed Akdoğan

Öz

The reason why it was chosen as a subject is that Abu
Zekeriyah Ibn Manda and hadithism have not been studied. In this study, Ibn
Mende (ö. 512/1119)’s scientific personality and hadithism, the last member of the Ibn Mende dynasty, which has more than four
hundred events in Isfahan, has been studied. Since the person can not think
independently of the time frame he lived, he talked about the general political
situation at the time of the introduction. Later on, he talked about topics
such as his life, works, scientific personality, hadithism.

Ibn
Mende, who collected Islamic sciences from many scholars of his time, helped
educate important scholars in addition to giving very useful works. Ibn Mende
was evaluated as sika and sadûk by cerh and ta'dîl scholars. One of his
important practices is to revive imla sessions which have come to the end. This
situation can be regarded as a sign of the value he gives to the hadith. This
article will reveal the position and signifiance of İbn Mende in hadith.

Anahtar Kelimeler

Abu Zekeriyah Ibn Manda, Isfahan, Seljuks, Hadith, Hadithism

Ebû Zekeriyâ İbn Mende ve Hadis İlmindeki Yeri (ö. 512/1119)

Öz

Konu olarak seçilmesinin sebebi Ebû
Zekeriyâ İbn Mende (ö. 512/1119) ve hadisçiliği hakkında Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopesi haricinde Türkiye’de herhangi bir çalışma yapılmamasıdır. Bu
çalışmada, etkinliği İsfahan’da dört yüzyıla yakın devam eden İbn Mende
sülalesinin bilinen en son halkası Ebû Zekeriyâ İbn Mende'nin ilmî kişiliği ve
hadisçiliği ele alınacaktır. Kişi yaşadığı zaman diliminden bağımsız olarak
düşünülemeyeceğinden konuya giriş sadedinde yaşadığı zamandaki İsfahan’ın genel
siyasi durumu hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Daha sonra hayatı, eserleri,
ilmî kişiliği, hadisçiliği gibi konulardan bahsedilmiştir.

Zamanının pek çok âliminden İslamî
ilimleri tahsil eden İbn Mende, çok faydalı eserler vermenin yanında önemli
ilim adamlarının yetişmesine yardımcı olmuştur. İbn Mende cerh ve ta’dîl
uleması tarafından sika ve sadûk olarak değerlendirilmiştir. Onun önemli
uygulamalarından birisi de sona ermeye yüz tutmuş olan imlâ meclislerini
diriltmesidir. Bu durum onun hadis ilmine verdiği değerin göstergesi olarak
kabul edilebilir.           Bu makale ile İbn Mende’nin hadis ilmindeki konumu ve
önemi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Zekeriyâ İbn Mende, İsfahan, Selçuklular, Hadis, Hadisçilik

Kaynakça

• Abdullah b. Abdurrahmân el-Muallimî, Mu'cemu Müellifi Mahtutati Mektebeti'l-Harami'l-Mekki eş-Şerif, Riyâd, Mektebetü'l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1996/1416.
• Aşıkkutlu, Emin, “Tahvîl”, DİA, 39. Cilt, Ankara; 2010. s. 440.
• Babanzade Bağdâdlı İsmâîl Paşa (ö. 1338/1920), Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• __________ (ö. 1338/1920), Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi’l-Fünûn, I-II, Dâru Turâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Cûzekânî, Hüseyn b. Abdullah (ö. 543/1148), el-Ebâtîl ve’l-Menâkîr ve’s-Sıhâh ve’l-Meşâhîr(thk ve tlk. Abdurrahmân b. Abdülcabbâr el-Feryevâî), Dâru’s-Sumayî, 1422/2002, 4. Bs.
• Ebû Zekeriyâ İbn Mende (ö. 512/1119), Cüz’ün Fîhi Men Âşe mine’s-Sahâbe miete ve İşrîn(tlk. Ve thç. Meşhûr Hasan Süleymân), Beyrût, Müessesetü’r-Reyyân, 1992.
• __________, Cüz’un fihi Zikri Ebi’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî(thk. Hamdî abdülmecîd es-Silefî), Mektebetü İbn Teymiyye, Kâhire, ty.
• __________, Kitâbu fîhi Ma’rifetu Esâmî Erdâfi’n-Nebî (itina: Yahyâ Muhtâr Gazzâvî), el-Medînetu li’t-Tevzî’, Beyrût, 1410/1990, 1. Bs.
• Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed (ö. 597/1201), Menâkibu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel(thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî), Daru Hicr, 1409, 2. Bs.
• __________, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem(thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ ve Muhammed Abdülkâdir Atâ), Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995/1415, 2. Bs.
• Ebu’l-Kâsım İbn Mende, Abdurrahmân b. Muhammed b. İshâk el-İsfahanî (ö. 470/1078), er-Redd alâ Men Yekûlü Elif Lâm Mîm Harfun li Yenfiye’l-Elif ve’l-Lâm ve’l-Mîm an Kelâmi’l-Lâhi Azze ve Celle (thk. Abdullah b. Yûsuf el-Cüdey’), Riyâd, Dâru’l-Âsıme, 1409.
• __________, el-Müstahrec min Kütübi’n-Nâs li’t-Tezkire ve’l-Müstatrafe min Ahvâli’n-Nâs li’l-Ma’rife(thk. Âmir Hasan Sabrî et-Temîmî), I-III, Vizâretu’l-Adl ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyyeti’l-Bahreyn, Bahreyn, (t.y).
• Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn (ö. 1914/1999), Fihrisu Mahtûtâti’l-Dâri’l-Kütübi’z-Zâhiriyye (el-Müntehâb min Mahtûtâti’l-Hadîs), Riyâd, Mektebetü’l-Meârif, 2001.
• Franz Rosenthal, “İbn Manda”, EL2, III, 863.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn (ö. 817/1415), el-Bülga fî Terâcimi Eimmeti’n-Nahv ve’l-Luğât(thk. Muhammed el-Mısrî), Dımaşk, Dâru Sa’deddîn, 2000, 1. Bs.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-Selâm(thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), I-XVII, Beyrût, Dâru Garbi’-İslâmî, 2001/1422, 1. Bs.
• İbn Abdülhâdî, Ebû Abdullah Muhammed ed-Dımaşkî, Tabakâtu’l-Ulemâi’l-Hadîs (thk. Ekrem el-Bûşî-İbrâhîm ez-Zeybek), Beyrut, Müessesetü'r-Risâle, 1996/1472, 2. Bs.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Sikatüddîn Alî b. Hasan b. Hibetullah (ö. 571/1176), Târîhu Medîneti Dımaşk(thk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri), Beyrut, Dârü'l-Fikr, 1997.
• İbn Ebî Ya’lâ, Ebu’l-Hüseyn İbnu’l-Ferrâ Muhammed b. Muhammed b. Hüseyn el-Bağdâdî el-Hanbelî (ö. 526/1131), Tabakâtu’l-Hanâbile (thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymin), I-III, Riyâd, el-Emânetü’l-Amme li’l-İhtifâl, 1999.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282), Vefayatu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân(thk. İhsân Abbâs), I-VIII, Beyrût, Dâru Sâdır, 1978/1398.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâîl b. Ömer (ö. 774/1373), Tabakâtu’ş- Şafiiyye (thk. Abdülhafîz Mansûr), Beyrût, Dâru’l-Medâri’l-İslâmî, 2004, 1. Bs.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449), Lisânu’l-Mîzân (İ’tina bih Abdülfettah Ebu Gudde ve İ’tina bi İhracihi ve Tıbaatihi Selman Abdülfettah Ebû Gudde) I-X, Beyrut, Mektebetü’l-Matbuati’l-İslamiyye, 2002, 1. Bs.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebu’s-Sıdk Takıyyuddîn Ebû Bekr B. Ahmed (ö. 851/1447), Tabakâtu’ş-Şâfiiyye, I-V, Haydarâbâd, Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1978/1398, 1. Bs.
• İbn Kutluboğa, Ebu’l-Adl Zeynuddîn Kâsım b. Kutluboğa b. Abdullah (ö. 879/1474), es-Sikât mimmen Lem Yeka’ fî Kütübi’s-Sitte(thk. Şa’dî b. Muhammed b. Sâlim Âl-i Nu’mân), I-IX, Semnud, Mektebetu İbn Abbas, Merkezü’n-Nu’man li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslamiyye ve Tahkîki’t-Türâs ve’t-Terceme, 2011/1432.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed (ö. 884/1479), el-Maksadü'l-Erşed fî Zikri Ashabi'l-İmam Ahmed(thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymin), I-III, Riyâd, Mektebetü’r-Rüşd, 1990.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muînuddîn Muhammed b. Abdülganî b. Ebî Bekr el-Bağdâdî (ö. 629/1232), Kitâbu’t-Takyîd li Ma’rifeti’r-Ruvât ve’s-Sünen ve’l-Mesânîd, I-II, Hindistan, Vizâretu’l-Meârif ve Şuûni’s-Sekafiyye, 1983/1403.
• __________, Tekmiletü’l-İkmâl (thk. Abdulkayyûm Abdurabinnebî), I-VI, Mekke, Câmiatu Ümmi’l-Kurâ 1991.
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed (ö. 795/1393), ez-Zeyl alâ Tabakâti’l-Hanâbile (thk. Dr Abfurrahmân b. Süleymân el-Useymin), Riyâd, Mektebetü’l-Ubeykan, 2005/1425.
• İbn Tağriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf b. Tağriberdî (ö. 874/1469), en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhire (takdim ve ta’lik Muhammed Hüseyn Şemsüddin), I-XVI, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992/1413, 1. Bs.
• İbnü’l-Cevzî, el-Mevdûât (thk. Nûreddîn b. Şükrî b. Alî Boyacılar), Advau’s-Selef, 1418 / 1997, 1. Bs.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr, Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed (ö. 833/1429), Gâyetu’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ(neşr. Gotthelf Bergstraesser), I-II, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2008, 1. Bs.
• İzzeddîn İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Abdülkerîm (ö. 630/1233), el-Kâmil fi’t-Târîh(thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî), I-XI, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987/1407, 1. Bs. __________, el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, I-III, Beyrût, Dâru Sâdır, 1980/1400.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed (ö. 1089/1679) Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb(thk. Abdülkâdir el-Arnâût ve Mahmûd el-Arnâût) I-X, Beyrût, Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnu’l-Kıftî, Ebu’l-Hasan Cemâleddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm (ö. 646/1248), İnbâhu’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nuhât (thk. Muhammed Ebû Fazl İbrâhîm), I-IV, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kâhire, 1986/1406.
• İbnü’l-Müstevfî, Mübarek b. Ahmed el-Lahmî (ö. 637/1239), Târîhu Erbil (thk. ve tlk. Sâmî b. es-Seyyid Hammâs es-Sakkâr), Bağdâd, el-Mektebetü’l-Vataniyye, 1980.
• İbnu’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynuddîn Ömer b. Muzaffer b. Ömer (ö. 749/1349), Târîhu İbni’l-Verdî, Bulak, Matbaatu Bulak, 1285.
• İbnu’s-Salah, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhuddîn Abdurrahmân b. Mûsâ (ö. 643/1245), Ulumü'l-Hadis (tlk: Muhammed Ragıb et-Tabbah el-Halebi), Haleb, el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1931/1350, 1. Bs.
• Kâtip Çelebi, Hâcî Halîfe Mustafa b. Abdullah (ö. 1067/1657), Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Funûn, beyrût, Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî.
• Kehhâle, Ömer Rızâ (ö. 1905/1987), Mu’cemu’l-Müellifîn, Beyrût, Mektebetü’l-Müsennâ, 1957.
• Kettânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ca’fer b. İdrîs (ö. 1345/1927), er-Risâle (trc. Yusuf Özbek), İstanbul, İz Yayıncılık, 1994.
• Kütübî, Salâhuddîn Muhammed b. Şâkir ed-Dârânî (ö. 764/1363), Fevâtü’l-Vefeyât (thk. İhsân Abbâs) I-V, Beyrût, Dâru Sâdır, 1973.
• M. Yaşar Kandemir, “Teymî”, DİA, XXXXI, 55.
• Mustafa Fayda, “Abdülkays (Benû Abdülkays)”, DİA, I, 249.
• Nuri Topaloğlu, “Ebu’l-Kâsım İbn Mende”, DİA, XX, 181.
• Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Cemil Akpınar, Fihrisu mahtutati Mektebeti Köprülî, İstanbul, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi; Research Centre for Islamic History Art & Culture (IRCICA), 1986.
• Safedî, Ebu’s-Safâ Selâhaddîn Halîl b. İzzuddîn Aybeg b. Abdullah, el-Vâfî bi’l-Vefeyât(thk. ve i’tina Ahmed el-Arnâût ve Türkî Mustafâ), I-XXIX Beyrût, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000/1420, 1. Bs.
• Sarîfînî, İbrâhîm b. Muhammed b. Ezher, el-Müntehab mine’s-Siyâk li Târîhi Nîsâbûr(thk. Muhammed Ahmed Abdülazîz), Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989, 1. Bs. Selmân Başaran, “Ebû Zekeriyâ İbn Mende”, DİA, XX, 180-1.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî (ö. 562/1167), el-Ensâb (ta’lîk Abdullah Ömer el-Bârûdî), I-V,Beyrût, Dâru’l-Cinân, 1988.
• __________,el-Ensâb(thk. eş-Şeyh Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî), I-XII, Beyrût, 1980/1400.
• Subhi Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları (trc: M. Yaşar Kandemir), İFAV, İstanbul, 7. Bs. Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), Tabakâtu’l-Huffâz, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403, 1. Bs.
• __________, Buğyetu’l-Vuât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât (Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), I-II, Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964, 1. Bs.
• __________, el-Leâlî el-Masnûa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevdûa, Beyrût, Dâru’l-Ma’rife, 1395 / 1975. Sübkî, Abdülvehhâb b. Alî b. Abdülkâfî (771/1370), Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ(thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfattâh Muhammed el-Hulv), I-X, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1964/1383.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971), el-Mu’cemu’l-Kebîr (Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), Beyrût, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Teymî, Ebü’l-Kâsım Kıvâmü’s-Sünne İsmâîl b. Muhammed b. Fazl et-Talhî el-İsfahanî (ö. 535/1141), Siyerü's-Selefi’s-Salihin (Ta’lîk Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâîl ve Târık Fethî es-Seyyid), Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004, 1. Bs.
• Tuba Yüksel, Selçuklu Başkenti İsfahan (Kuruluşundan Moğol İstilasıan Kadar), (yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2013.
• Yâfiî, Afîdüddîn Abdullah b. Es’ad b. Alî el-Yemânî (ö. 768/1366), Mir’âtu’l-Cenân ve İbretü’l-Yakzân fî Ma’rifeti Havâdisi’z-Zamân, I-IV, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997/1417, 1. Bs.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah Şehâbeddîn Yâkût b. Abdullah (ö. 626/1229), Mu’cemu’l-Üdebâ(thk. İhsân Abbâs), Beyrût, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993, 1. Bs.
• __________, Mu’cemu’l-Büldân, Beyrût, Dâru Sâdır, 1977/1397.
• Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 748/1348), Düvelü’l-İslâm(thk. Hasan İsmâîl Merve), I-II, Beyrût, Dâru Sâdır, 1999, 1. Bs.
• __________, el-Muğnî fi’d-Duafâ(thk. Nureddîn Itr), Haleb, Dâru’l-Meârif, 1971.
• __________, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ(thk. Şuayb el-Arnâût ve Ekrem el-Bûşî), I-XXV, Beyrût, Müessesetü’r-Risâle, 1982/1402, 2. Bs.
• __________, Ma’rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr ale’t-Tabakât ve’l-A‘sâr(thk. Tayyâr Altıkulaç), I-IV, İstanbul, 1995/1416.
• __________, Târîhu’l-İslâm(thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî), I_XXXXXIII, Beyrût, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1988.
• __________, Tezkiratu’l-Huffâz, I-IV, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, (t.y).
• __________, el-İber fî Haberi Men Gaber(thk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl), I-IV, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985/1408, 1. Bs.
• __________, Zikru Men Men Yu’temedu kavluhu fi’l-Cerh ve’t-Tadil (İtina Abdülfettah Ebu Gudde), Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Halep, 1990, 5. Bs.
• __________, Mizanu’l-İ’tidal fi Nakdi’r-Ricâl(thk. Ali Muhammed el-Bicavi),I-IV, Beyrut, Dârü'l-Ma'rife, 1963.
• Ziriklî, Hayruddîn, (ö. 1976) el-A’lâm, Beyrût, Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 2002, 15. Bs.
• Zekeriya Güler, İlk Yedi Asırda Hadis İlimleri Literatürü, Konya, Adal – Ofset, 2002.