Hicretin Kur’an’î Hedefleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 255 - 274, 31.03.2024

Abdussamet Varlı

https://doi.org/10.15869/itobiad.1210729

Öz

İnsanlık tarihinin en eski toplumsal hareketlerinden bir tanesinin göç olduğu söylenebilir. Kişinin doğup büyüdüğü ortamı terk etmesi bazı durumlarda tercihe bağlı olsa da çeşitli gerekçelerle farklı zamanlarda zaruret olmuştur. Bu mecburiyet günümüzde de değişmemiş ve birbirinden farklı sebeplerle insanların yurtlarını terk etme serüveni devam etmiştir. Bu kapsamda insanoğlunun göç etmesinin temel gerekçelerinden bir tanesinin, sahip olunan inanç veya ideoloji sebebiyle kişilere yapılan baskılar olduğu söylenebilir. İslamî açıdan bakıldığında söz konusu gerekçeyle yapılmış göçler, Hz. Peygamber’e atfen hicret başlığı altında ele alınmıştır. Bu bakımdan hicret denilen yolculuk, sıradan göç etme eyleminden özenle ayrılmış ve farklı bir kavramsal temelde yeniden teşekkül etmiştir. Bu temel hicretin diğer sosyal, beşerî ve ekonomik kaygılar dışında, hareket noktasının dinî kaygıları içeriyor olmasıdır. Günümüzde de farklı coğrafyalarda varlığını devam ettiren hicret olgusunu sıradan göçlerden ayıran nokta, bu olguyu besleyen dinî bir arka planın var oluşudur. Dolayısıyla bu çalışmada ele alınacak ilk husus hicretin epistemolojik arka planı olacaktır.
İnsanların inançlarını değiştirmeleri için yapılmış olan baskıların tarihine bakıldığında, insanlık tarihi kadar eski ve neredeyse tüm peygamberlerin hayatlarının değişmez gerçeği olduğu görülecektir. Bireylerin inançları sebebiyle görmüş oldukları zulümler Kur’an’da peygamberlerin hayatlarıyla örneklendirilmek suretiyle ele alınmış ve inananlar övülerek manevi açıdan desteklenmiştir. Bundan dolayı çalışmanın diğer bir başlığı da değer yargıları ve inançları sebebiyle Kur’an’daki bazı peygamberlerin hicret etmeleri ve bunun gerekçeleri olacaktır.
Kur’an baskı ve zulüm yoluyla inançlarına müdahale edilen mü’minlere hicret etmeleri tavsiyesinde bulunurken bu noktada hangi hedefleri gözetmiş olduğu önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Kur’an kendi öğretilerini kabul etmek suretiyle dünya hayatına yön veren ve bu bakış açısı neticesinde farklı zorluklarla karşılaşan muhataplarının hicret etmelerini tavsiye ederken, bu zorlu yolculuğun neticesinde ortaya çıkacak olan olumlu sonuçlara vurgu yapmak suretiyle onları hicret etmeye teşvik etmektedir. Sonuçları açısından hem dünya hem de ahirete taalluk eden bu teşvikler, inananlara hicretleri esnasında moral ve motivasyon sağlayıcı niteliğe sahiptir. Bu araştırma, inanan muhatapların hicrete teşvik edilmesiyle amaçlanan gayelerin neler olduğunu Kur’anî çerçevede ele almayı amaç edinmiştir. Farklı başlıklar altında bu Kur’anî hedeflerin gözler önüne serilmesiyle hicret yolculuğunun dini kazanımları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, İslam, Hicret, Hedef, Göç

An Evaluation on the Qur'anic Goals of Hijrah

Öz

It can be said that one of the oldest social movements in human history is migration. If the reason is different from each other and leaving the environment in which he was born and raised, in some cases it is optional, but many times it has been a necessity. This situation has not changed today and the adventure of people leaving their homeland for different reasons has continued. Among these reasons, it can be said that one of the main reasons for the migration phenomenon of human beings is the pressures made due to their beliefs and ideologies. From the Islamic point of view, the migrations that were made and will be made for this reason were Hz. It has been discussed under the title of Hijrah, referring to the Prophet. With this approach, the journey of migration, called migration, was carefully separated from ordinary homeland changes and became a different reality. The first issue to be addressed in this study will be the epistemological background of the hijra.
When we look at the history of pressures made for people to change their values and beliefs, it will be seen that it is as old as the history of humanity and is the constant of almost all prophets. The persecutions that individuals have suffered because of the values they believe in are discussed in the Qur'an by exemplified by the lives of the prophets, and the believers are supported spiritually by praising them. The fact that the prophets in the Qur'an had to leave their homeland, which they encountered due to their values and beliefs, constitutes the other subject of this study.
While advising believers whose beliefs have been interfered with by oppression and persecution to emigrate, another important issue is which goals the Qur'an pursues. While the Qur'an demands that its interlocutors, who guide the worldly life by accepting its own teachings and encounter different difficulties as a result of this approach, emigrate, it encourages them by emphasizing the positive results that will emerge as a result of this difficult journey. Among these incentives, it is possible to find approaches to the hereafter as well as those that directly concern the worldly life. This research aims to deal with the aims of the emigration of the believers within the framework of the Qur'an. It has been tried to reveal the religious gains of the Hijrah journey by revealing these Qur'anic goals under different headings.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Qur'an, Hijra, Destination, Migration

Kaynakça

• AA, Anadolu Ajansı. “Dünya”. Erişim 15 Mayıs 2022. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunyada-gecen-yil-82-milyondan-fazla-insan-yerinden-edildi.
• AA, Anadolu Ajansı. “Dünya”. Erişim 15 Mayıs 2022. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bm-polonya-ve-belarus-siniri-yakinlarinda-4-gocmenin-donarak-olmesi-sok-edici/2370996
• Acarlıoğlu, A. (2022). Medine’ye Hicret Örneğinden Hareketle Hz. Peygamber’de (s.a.s.) Tedbir-Tevekkül Ahlakı. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(21), 292-327.
• Ağırman, M. (1998). Hz. Peygamber’in Medine’yi İslamlaştırması ve Hicret Projesi. Ekev Akademi Dergisi, 1(2), 57-85.
• Algül, H. (1995). Ensar. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 11, ss. 251-252). İSAM Yayınları.
• Algül, H. (2005). Muâhât. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 30, ss. 308-309). TDV Yayınları.
• Altun, İ. (1996). Mekke Müslümanlarının Habeşistan’a Hicreti [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Apak, Â. (2017). Habeşistan Hicreti Üzerine Mülahazalar. Siyer Araştırmaları Dergisi, 2, 27-44.
• Arslan, İ. (2019). Hicret Hadisesine Farklı Bir Yaklaşım. Uluslararsı Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(65), 1301-1314.
• Aydın, M. (2015). Özel Bir Göç Biçimi Olarak Hicret. Sosyoloji Divanı, 3(6), 103-114.
• Azimli, M. (2006). Mekke Dönemindeki Boykot Yılları Üzerine Bazı Mülahazalar. İstem, 4(7), 55-64.
• Balcıoğlu, İ. (2007). Sosyal ve Psikolojik Açıdan Göç. Elit Yayınları.
• Baltacı, H. (2019). Ömer Lütfi Barkan’ın “Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”i Üzerine Değerlendirmeler. Akademiar Dergisi, 6, 93-126.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen. B. (1984). Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Daru’l-kitabi’l-İslami.
• Cessâs, Ebû Bekr A. (1994). Ahkâmü’l-Kurʾân (C. 1-3). Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Chelhod, J. (1992). Hicret Öncesi Mekke’de Kapitalizm (İ. Er, Çev.). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), 307-310.
• el-Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. M. (1983). Et-Tarîfât. Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Çakan, İ. L. (1981). Hicret Kriteri. İslam Medeniyet Mecmuası, 5(2), 3-15.
• Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat.
• Dönmez, İ. K. (2018). Hicret Yurdunun İslâm Teşrîindeki Önemi (Özellikle “Amel-i Ehl-i Medine”). İçinde T. Başoğlu (Ed.), Fıkıh Usulü İncelemeleri. İsam Yayınları.
• ed-Diyâr Bekrî, M. bin el-Hasan. (t.y.). Tarihu’l-hamîs fî ahvali enfusi’n-nefîs (C. 1-2). Daru sadır.
• Er, İ. (1988). Sosyo-Kültürel Yönüyle Hicret. Diyanet İlmi Dergi, 26(4), 17-24.
• Gölcük, Ş. (1986). Kur’an’da Hicret. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 9-20.
• Gündoğdu, Y. B. (2017). İslam Hicretinin Sosyolojik ve Pedagojik Tahlili. Geçmişten Günümüze Göç II, 2, 959-970.
• Gürkan, M. Sosyolojik Açıdan Göç ve Yasadışı Göç Hareketleri. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• el-Hamevî, Ebû Abdillâh Yâkut A. (1995). Mucemü’l-büldân (C. 1-7). Daru sadır.
• Hamidullah, M. (1995). Hicretten Sonra Medine’de Hz. Peygamber’in Davranışlarındaki Hoşgörü (M. Aşkar, Çev.). Diyanet İlmi Dergi, 31(1), 3-11.
• Hâzin, E.-H. A. A. b. M. b. İ. (1415). Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. Darü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs A. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî. Kahire: Hasan Abbbas Zeki, 1419.
• İbn Âşûr, M. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Daru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed A. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselam M. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Hazm, M. A. b. Ahmed. Cevâmiu's-Sîre, thk. İhsan A. Mısır: Dâru'l-Mearif, 1900.
• İbn Hişâm, A. es-Sîretü'n-nebeviyye, thk. Mustafa es-S. Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1955.
• İbn İshâk, M. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Z. Beyrut: Daru'l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İ. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-azîm. thk. Sami b. Muhammed Selame. 8 Cilt. Daru tayyibe li’n-neşr ve’t-tevzi, 1999.
• İbn Manzûr, M. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’s-sadr, 1414.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr M. Ahkâmu’l-Kur’an. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• el-İsfahânî, E.-K. H. b. M. b. el-Mufaddal er-Râgıb. (2011). Müfredât. ed-Daru’ş-Şâmiyye.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh M. (1964). el-Cami li ahkami’l-Kur’an (C. 1-20). Darü’l-kütübi’l-Mısrıyye.
• el-Mâturîdî, Ebu M. (2005). Tefsîrü’l-Mâturîdî (Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân) (C. 1-15). Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Mekkî, E. M. E. T. H. b. M. el-Kaysî. (2008). El-Hidâye ilâ buluği’n-nihâye (C. 1-13). Camiatü’ş-Şarika.
• Mukatil b. S. Tefsiru Mukatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmut Şehhate. Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l-Arabi, 1423.
• Muzhiruddîn ez-Zeydânî, el-Huseyn b. M. b. el-Hasen M. ez-Zeydânî el-Kûfî ed-Darîr eş-Şîrâzî el-Hâlefî. El-Mefâtîh fî Şerhi’l-Mesâbîh (C. 1-6). y.y. 1433.
• Önkal, A. “Hicret”. 17/458-462. İstanbul: İSAM Yayınları, 1998.
• Özel, A. Hicret’in Fıkhî Yönü. Diyanet İlmi Dergi, 19(3) (1983), 29-37.
• Özpınar, Ö. Hadîs ve Tarih Kaynaklarındaki Hz. Ömer’in Hicretiyle İlgili Rivayetlerin Tahlili. İçinde Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu (2018). (C. 1, ss. 195-218).
• Öztürk, L. “İslam’ın Yayılmasında Hicretin Önemi: Habeşistan Hicretleri Örneği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/ (2001), 7-24.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh F.. Tefsiru’l-Kebir (Mefâtîhu’l-gayb). Daru ihyai’t-türasi’l-Arabi. (1420).
• Safa, M.. Hicret Öncesi Medine’de (Yesrib’de) Sosyal ve Dini Hayat. Toplum Bilimleri Dergisi, 6(12) (2012), 197-215.
• Sıcak, Ahmet S. Başa Çıkma Stratejileri Açısından Kur’ân’da Hicret Realitesi. Antakiyat: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1) (2018), s. 43-63.
• Sarıkaya, Mehmet E. “Zorunlu Göç Bağlamında Kur’an’da Göç”. Journal of Analytic Divinity 2/1 (2018), 235-252.
• es-Semânî, Ebü’l-Muzaffer M. (1997). Tefsîrü’l-Kurʾân. Daru’l-vatan.
• es-Semerkandî, Ebü’l-Leys M. (1993). Tefsiru’s-Semerkandî. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Soycan, Mustafa. (2019). Taberî Tefsirinde Hicret. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 123-156.
• eş-Şarâvî, Muhammed M. (1997). Tefsiru’ş-Şarâvî (el-Havâtır). Metabiu ahbari’l-yevm.
• Şimşek, S. Kur’ân Kıssalarına Giriş. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1993.
• et-Tabâtabâî, Muhammed H. (1997). el-Mîzân fî tefsiri’l-Kur’an (C. 1-22). Müessesetü’l-alemi li’l-matbûât.
• et-Taberî, Ebû Cafer M. (2001). Câmiu’l-beyân an teʾvîli âyi’l-Kurʾân. Daru’l-hicr.
• et-Tûsî, Ebû Cafer M. (t.y.). et-Tibyân fî tefsîri’l-Kurʾân (C. 1-10). Daru ihyai’t-türasi’l-Arabi.
• ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz M. (1974). Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kamûs. Vizaretü’l-ilâm.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kasım M. (1407). el-Keşşaf (C. 1-4). Daru’l-kitabi’l-Arabi.