Bulgur Palas: A Monumental Urban Heritage of the First National Architectural Style

Yıl 2025, Sayı: 24, 488 - 518, 12.08.2025

Nilay Özlü Karaca , A. Tarkan Okçuoğlu , Bağış Kankotan

https://doi.org/10.26650/artsanat.2025.24.0012

Öz

This research analyses the historical and architectural significance of Bulgur Palas, an iconic and monumental example of civil architecture in the Cerrahpaşa district of Istanbul. Commissioned by Bolu Deputy Mehmed Habib Bey, the building is a noteworthy example of the First National Architectural Style. Built as an ostentatious residential complex, the function of Bulgur Palas has transformed throughout time due to war, economic hardships, and social dynamics. Therefore, the building became a symbol of sociopolitical transformations from the late Ottoman era to Republican Turkey. The complex, with its monumental brick façade and unique structural aspects, sheds light on the design principles of its period. Bulgur Palas has recently been repurposed as a cultural center after a comprehensive restoration. This article is composed of three sections. The first part focuses on Habib Bey, the patron of the building and a controversial figure of his time. The second section analyses the parts of the building complex, reveals its construction date and history, and discusses its role in architectural history. The last part is dedicated to the characteristic architectural and decorative program of the structure. In this context, the story of Bulgur Palas and its patron offers a unique narrative of the dissolution of the Ottoman State and the foundation of the Republic of Turkey. This study, focusing on a significant component of Istanbul’s urban heritage, documents the architectural and historical past of the structure and hopes to become a source for future research.

Anahtar Kelimeler

First National Architectural Style , Civil Architecture , Istanbul , 2nd Constitutional Era , Architectural History , Bulgur Palas

Bulgur Palas: Birinci Ulusal Mimari Üslubunda Anıtsal Bir Kent Mirası

Öz

Bu çalışma, İstanbul’un Cerrahpaşa semtinde yer alan ikonik ve anıtsal bir sivil mimarlık yapısı olan Bulgur Palas’ın tarihî ve mimari önemini incelemektedir. 20. yüzyılın başlarında Bolu Mebusu Mehmed Habib Bey tarafından inşa ettirilen yapı, Birinci Ulusal Mimarlık üslubunun önde gelen örneklerinden biridir. Zamanla Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişin sosyopolitik dönüşümlerini yansıtan bir sembol hâline gelen Bulgur Palas, başlangıçta ihtişamlı bir konut olarak tasarlanmış ancak savaş, ekonomik zorluklar ve toplumsal dinamikler sebebiyle işlevi değişmiştir. Abidevi tuğla cephesi ve özgün yapısal özellikleriyle dönemin tasarım ilkelerine ışık tutan bina, kapsamlı bir restorasyonun ardından kültür merkezi olarak yeniden işlevlendirilmiştir. Makale üç bölümden müteşekkil olup, birinci bölümünde tartışmalı bir figür olan Bulgur Palas’ın banisi Habib Bey, dönemin tarihî bağlamı içerisinde irdelenmektedir. İkinci bölümde Bulgur Palas yapı kompleksinin bölümleri, yapım yılı, inşa tarihçesi ve mimarlık tarihindeki yeri ve önemi incelenmektedir. Son bölüm ise yapının karakteristik mimari özellikleri ve yarım kalan bezeme programına ayrılmıştır. Bu bağlamda, yapının ve banisinin hikâyesi, Geç Osmanlı Dönemi, Birinci Dünya Savaşı yılları, İstanbul’un işgali, Osmanlı Devleti’nin yıkılışı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna dair de özgün bir anlatı sunmaktadır. Bu araştırma, yapının mimari ve tarihî anlatısını belgeleyerek gelecekteki çalışmalara kaynak olmayı ve İstanbul’un kent mirasının önemli bir parçasını vurgulamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Ulusal Mimarlık , Sivil Mimari , İstanbul , II. Meşrutiyet , Mimarlık Tarihi , Bulgur Palas

Teşekkür

İBB Atatürk Kitaplığı’na ve SALT Araştırma’ya bilgi ve belge temini konusundaki destekleri için teşekkürlerimizi sunarız. Makalenin formatlanmasındaki yardımlarından dolayı Hasret Kılıçoğlu’na minnettarız.

Kaynakça

• [Başlıksız]. Stamboul. 17 Aralık 1919, 1. google scholar
• [İsimsiz]. “Bulgur Palas'a Dair.” Alemdar. 18 Aralık 1919, 3. google scholar
• [İsimsiz]. “Bulgur Palas’ta.” Alemdar. 21 Aralık 1919, 1. google scholar
• [İsimsiz]. “Un Asile pour Les Invalides.” Stamboul. 29 Eylül 1919, 1. google scholar
• [İsimsiz]. “Yeni Zenginler Serisi - Numero: 3.” İnkılab-ı Beşer. 8. 2 Teşrinisani 1918, 2. google scholar
• Alman Mavileri, 1913-1914. Dünya Savaşı öncesi İstanbul Haritaları. 1. cilt. Haz. İrfan Dağdelen. İstanbul: İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2006. google scholar
• Ar, Bilge. “İşgal Altındaki İstanbul'da Kentsel ve Mimari Ortam.” Geç Osmanlı Döneminde Sanat, Mimarlık ve Kültür Karşılaşmaları. Ed. Gözde Çelik. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2016, 313-327. google scholar
• Atatürk Kitaplığı. “Bulgur Palas.” Erişim 30 Haziran 2025. https://ataturkkitapLigi.ibb.gov.tr/tr/KitapLik/MuzeLerimiz/BuLgur-PaLas/35. google scholar
• Batur, Afife. M. Vedad Tek: Kimliğinin İzinde Bir Mimar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003. google scholar
• Birgen, Muhittin. İttihat ve Terakki’de On Sene, c. 1. İstanbuL: Kitap YayınLarı, 2006. google scholar
• Borusan Contemporary. “Perili Köşk.” Erişim 30 Haziran 2025. https://www.borusancontemporary.com/tr/periLi-kosk_5. google scholar
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları, 2002. google scholar
• Can, Cengiz. İstanbul’un Yabancı ve Levanten Mimarları. İstanbuL: Arketon, 2023. google scholar
• Criss, Nur Bilge. 100. yılında İstanbul’un İşgal Günleri. İstanbul: İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri A.Ş, 2020. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 4593/344402, 1 Muharrem 1338 [25 Eylül 1919]. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH) İ.UM. EK.114/66/1/1-2-3-4, 09 Safer 1338 [3 Kasım 1919]. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV) 217/7/1/1, 05 Muharrem 1338 [30 Eylül 1919]. google scholar
• Çinici, Damla. “Türkiye Cumhuriyeti Mimarlığının Modernleşme Sürecinde Mimar Giulio Mongeri: Bursa Çelik Palas Oteli ve Kaplıcası.” Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2015. google scholar
• Demiryürek, MeraL. “Savaştan Doğan Bir Tip: “Harp Zengini.” Turkish Studies 10/16 (2015): 493-508. google scholar
• Deren Van Het Hof, Seçil. “Erken Dönem Cumhuriyet Romanında Zenginler ve Zenginlik.” Kültür ve İletişim 13/2 (2010): 81-106. google scholar
• Eldem, Edhem. “The (Imperial) Ottoman Bank, Istanbul.” Financial History Review 6 (1999): 85-95. google scholar
• Eldem, Edhem. Osmanlı Bankası Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1999. google scholar
• Erdem, Emine. Bir Yerde Bir Gül Ağlar. İstanbul: Belge Yayınları, 2000. google scholar
• Fatih Belediyesi Meclisi. “Bulgur Palas Yenileme Avan Projesi.” 8 Haziran 2023. https://www.fatih.beL.tr/webfiLes/fotograf/kararLar/605-202378-20230616-150306.pdf. google scholar
• Gümüş, Müjde Dila. “Birinci Dünya Savaşı’nda Mimarlık Yapmak: Vedad (Tek) Bey’in Harbiye Nezareti’ne Bağlı Çalışmaları.” Sanat Tarihi Yıllığı 30 (2021): 111-143. google scholar
• Güneş, İhsan. Türk Parlamento Tarihi I ve II. Meşrutiyet. 2. Cilt. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, 1996. google scholar
• Özlü Kayaalp, Nilay. “Pera’nın Yersiz Yurtsuz KahramanLarı: Vallauri AiLesi, Edouard Lebon, ALexandre Vallauri ve M. Vedad Tek.” Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008. google scholar
• Özlü, Nilay. “Under the Shadow of Occupation: Cultural, Archaeological, and Military Activities at Topkapı Palace During the Armistice Period, 1918-1923.” New Perspectives on Turkey 71 (2024): 83-113. google scholar
• SALT Araştırma. “Arşivimizden Belgeler Bulgur Palas.” Kütüphane, ECOBARCA02101. https://archives.saLtresearch.org/handLe/123456789/221891. google scholar
• SALT Araştırma. “Bolu Mebuslarından Habib Bey.” Feridun Fazıl Tülbentçi Arşivi, FFT756110. https://archives.saLtresearch.org/handLe/123456789/24281. google scholar
• SALT Araştırma, “Bulgur Palas, Cerrahpaşa - İstanbul”, Osmanlı Bankası Arşivi, IMHIST009. https://archives.saLtresearch.org/handLe/123456789/3384. google scholar
• SALT Araştırma, “OsmanLı Bankası A.Ş. gayrimenkuller”, Osmanlı Bankası Arşivi, IMHAL006BUL. https://archives.saLtresearch.org/ handLe/123456789/3341. google scholar
• SALT Araştırma, “Perili Köşk”, M. Erem Çalıkoğlu Arşivi, CALIST0742. https://archives.saLtresearch.org/handLe/123456789/206330. google scholar
• Sedad Simavi /Sedad Simavy. Yeni Zenginler / Les Neo Riches. İstanbul: Kütübhane-i Sudi, R1334 [1918]. google scholar
• [Simavi, Sedad]. Harb Fakirleri / Les Neo-Pauvres. Diken Mecmuası. R 1334 [1918]. google scholar
• Şentürk, Şennur, Cengiz Can ve PaoLo GirardeLLi. Yaşayan Çizgiler: Sant’ Antonio Kilisesi Mimari Sergisi/ “Segni Essenziali”: Disegni Architettonici Della Chiesa di Sant’ Antonio. İstanbul: İstanbul İtalyan Kültür Merkezi ve Yapı Kredi Yayınları, 1996. google scholar
• TBMM Gizli Celse Zabıtları. (İ:79, C: 2, 582-583). 24 Temmuz 1338 [1922]. google scholar
• Tunçkol, Mehmet. “İttihat ve Terakki’nin Milli Burjuva Yaratma Politikası ve Bolu Milletvekili Mehmet Habip Bey.” Mudurnulular Derneği Bülteni 10 (2017): 154-171. google scholar
• Us, Asım. Hatıra Notları. İstanbul: Kitabevi, 2012. google scholar
• Ürgüplü, Ali Suat. Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri (1909-1922). İstanbul: Türkiye İş Bankası Külttür Yayınları, 2015. google scholar
• Vural, Mithat Kadri. “Savaş Yıllarında Milli Bir Burjuva Oluşturma Çabası Olarak “Harp Zenginleri” ve Buna YöneLik ELeştiriLer.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 16/32 (2016-Bahar): 109-131. google scholar
• Yalçın, Hüseyin Cahit. “Tanıdıklarım Bolu Meb’ûsu Habib Bey.” Yedigün 7/182 (Eylül 1936): 9. google scholar