Türkiye – Çin Halk Cumhuriyeti Suçluların İadesi Andlaşmasına Dair Hukuki Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 85 - 133, 30.06.2021

Timuçin Köprülü

Öz

Türkiye ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında imzalanan iade andlaşması gerek iç kamuoyunda gerek dış kamuoyunda özellikle Uygur Türkleri meselesi nedeniyle büyük tartışmalar yaratmıştır. Bu tartışmalar genelde Andlaşma’nın hukuki yönünden ziyade siyasi boyutlarına ve sonuçlarına yöneliktir. Andlaşma’nın siyasi boyutları ve sonuçları elbette önemli olmakla birlikte çalışmamızda pek de gündeme gelmeyen hukuki yapısı incelenecektir. Henüz Türkiye tarafından onaylanması bir kanunla uygun bulunmayan Andlaşma, Türkiye’nin diğer devletlerle yaptığı iade andlaşmalarına hem şekil hem de içerik olarak benzemektedir. Bahis konusu Andlaşma iadenin kabulüne ve reddine dair şartları bakımından değerlendirilirken, iki devletin iç hukuk düzenlemeleri, iadeyle ilgili Birleşmiş Milletler belgeleri, AİHS ve özellikle Uygur Türkleri meselesiyle ilgili Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihatları dikkate alınacaktır. Bunun yanında yargı kararlarına da yansıyan çeşitli uluslararası insan hakları örgütlerinin ve devletlerin ÇHC’deki insan hakları ihlallerine dair raporlarına ve ÇHC’nin diğer devletlerle yaşadığı bazı iade sorunlarına uygulayıcılara yol göstermek maksadıyla kısaca değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Adli işbirliği, İade, Uygur Türkleri

Legal Assessment of the Extradition Treaty between Turkey and the People’s Republic of China

Öz

The Extradition Treaty between the Turkish Republic and the People’s Republic of China stirred up lively debates both domestically and internationally, particularly with regards to the Uighur Turks. These debates mainly revolved around political aspects and the consequences of ratifying the Treaty rather than its legal implications. Although the political aspects and consequences of the Treaty are also significant, this study will focus on the legal aspects, which have not been extensively explored. The Extradition Treaty, which has not been ratified by Turkey yet, is similar to treaties that Turkey has signed with other countries both in its form and content. The national legislation of both countries, the United Nations documents on extradition, the European Convention on Human Rights and the case law related to the European Convention on Human Rights (ECHR) and the Turkish Constitutional Court, particularly on the case of Uighur Turks, will be analyzed in an attempt to elaborate the ratification process and the rejection of the Extradition Treaty. In addition, reports from international human rights organizations and states on human rights violations in China, which were also referred to in court decisions, and the extradition challenges that China has experienced with other states in the past will also be examined to provide some guidance to legal practitioners regarding relevant extradition requests.

Anahtar Kelimeler

Legal Cooperation, Extradition Treaty, Uighur Turks

Kaynakça

• Armaoğlu, Fahir: “Belçika Kaidesi ve Siyasi Suçluların İadesi Meselesi”, Adalet Dergisi, 1951, Sayı: 10. google scholar
• Atawula, Memet Tohti: Çin: Ulusal Güvenlik Politikaları ve Küresel Rekabet Stratejileri, Mao’dan Deng’e, Deng’den Xi’e, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2020. google scholar
• Bakıcı, Sedat: 5237 Sayılı Yasa Kapsamında Ceza Hukuku Genel Hükümleri, Ankara, 1. Baskı, Adalet Yayınevi,2007. google scholar
• Bassiouni, Cherif: International Extradition United States Law and Practice, Oxford University Press, Sixth Edition, 2014. google scholar
• Bayraktar, Köksal: Siyasal Suç, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1982. google scholar
• Choo, Sabrina: “Circumventing the China Extradition Conundrum: Relying on Deportation to Return Chinese Fugitives”, International Law and Politics, C: 50 (2018), s. 1364. google scholar
• Demirağ, Fahrettin: Türk Ceza Kanununun Genel Hükümleri Işığında Askeri Ceza Kanunu, Ankara, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2020. google scholar
• Erem, Faruk: “Suçluların Geri Verilmesinde Türk Sistemi”, Adliye Ceridesi, Y. 11(4) (1943). google scholar
• Gilbert, Geoff: Responding to International Crime, Martinus Nijhoff Publishers, Second Edition, 2006. google scholar
• Gilbert, Geoff: “Terrorism and the Political Offence Exemption Reappraised”, International & Comparative Law Quarterly, V. 34(4), (1985). google scholar
• Gözler, Kemal: Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Yayıncılık, 3. Baskı 2019. google scholar
• Grotius, Hugo: Savaş ve Barış Hukuku, (çev. Seha MERAY): Ankara, 1967. google scholar
• Kangal, Zeynel: Askeri Ceza Hukuku, Ankara, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2012. google scholar
• Kibar, Esra Dardağan / Elçin, Doğa / Aydınlı, Ogün Erşan: “Anayasa Mahkemesi’nin Sherapat Yagmyroca Kararı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Public and Private Law Bulletin, Prof, Dr. Cemal Şanlı’ya Armağan, 2020, 40(2). google scholar
• Koca, Mahmut / Üzülmez, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2020. google scholar
• Lowe, Vaughan: International Law, Oxford University Press, 2011. google scholar
• Önok, Murat: Uluslararası Boyutuyla İşkence, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2006. google scholar
• Özgen, Eralp: Suçluların Geri Verilmesi, Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınları, 1962. google scholar
• Özgenç, İzzet: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 16. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2020. google scholar
• Özkan, Işıl: Göç-İltica ve Sığınma Hukuku, Ankara, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2018. google scholar
• Öztürk, Bahri / Erdem, Mustafa Ruhan: Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, Ankara, 20 Baskı, 2020. google scholar
• Savaş, Coşkun Necmi: “İnsan Hakları Bağlamında Suçluların Geri Verilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2013/1 google scholar
• Shearer, Ivan: Extradition in International Law, Manchester University Press, 1971. google scholar
• Sirmen, Sedar: “Yabancıların Türkiye’den Sınırdışı Edilmesine İlişkin Temel Düzenlemeler ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Türkiye Hakkında Verdiği Örnek Kararlar”, Ankara Barosu Dergisi, 2009/3. google scholar
• Şahin, Cumhur / Göktürk, Neslihan: Ceza Muhakemesi Hukuku I, Ankara, 11. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2020. google scholar
• Tezcan, Durmuş / Erdem, Mustafa Ruhan / Önok, Murat: Uluslararası Ceza Hukuku, Ankara, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2019. google scholar
• Tezcan, Durmuş: “Ölüm Cezasını Gerektiren Suçlarda Suçluların Geri Verilmesi Sorunu”, AÜSBFD, No: 38, 1983. google scholar
• Turhan, Faruk: “Cezai Konularda Uluslararası Adli işbirliği Kanununa Göre İadenin Kabul Edilebilirlik Koşulları: Doktrin ve Uluslararası Gelişmeler Işığında Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2018(2). google scholar
• Turhan, Faruk: “6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu’nun Kapsamı ve Genel Hükümleri Hakkında Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, 2019, c. 21 google scholar
• Turhan, Faruk: “Ölüm Cezasının Kaldırılmasına İlişkin Gelişmeler ve Suçluların İadesi Hukukuna Etkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1999(4). google scholar
• Ulutaş, Ahmet: “Suçluların Geri Verilmesinde Vatandaşlığın Rolü ve Türk Vatandaşlığı Kanununun 28’inci Maddesinin Geri Verme Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2011(4). google scholar
• Ulutaş, Ahmet: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Suçluların Geri Verilmesi, Ankara, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2012. google scholar
• Ünver, Yener/Hakeri, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 15. Baskı, Adalet Yayıncılık, 2019. google scholar
• Zafer, Hamide: Ceza Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 6. Baskı, Beta Yayınevi, 2016. google scholar
• Zanotti, İsidoro: Extradition in Multilateral Treaties and Conventions, Martinus Nijhoff Publishers, First Edition, 2006. google scholar
• Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonu İade Etme veya Yargılama Yükümlülüğü Raporu BM İade Anlaşması Kılavuzu google scholar