ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞLARI: KAVRAMSAL GELİŞİMİ VE EĞİTİM ÖRGÜTLERİ AÇISINDAN ETKİLERİ

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 2, 11 - 26, 14.05.2015

Ahmet Avcı

Öz

Örgütsel vatandaşlık davranışları (ÖVD), örgütlerin etkili ve başarılı olmasında çok
kritik bir role ve öneme sahiptir. Bu durum, eğitim örgütleri için de aynıdır. ÖVD,
okullardaki kaliteli eğitim ve öğretimin temel belirleyicilerinden birisidir. ÖVD,
örgüt açısından istenilen aynı zamanda, örgütsel etkililiğe ve başarıya katkıda bulunan
gönüllük esasına dayalı olan davranışlardır. ÖVD, biçimsel ödül sisteminde
doğrudan yer almayan ya da tanımlanmayan ve bir bütün olarak örgütün fonksiyonlarının
etkinliğine katkıda bulunan, isteğe bağlı bireysel ekstra rol davranışı olarak
tanımlanmaktadır. Yapılan çalışmalarda, ÖVD’nin kişisel ve örgütsel açıdan birçok
olumlu etkisinin olduğu ifade edilmiştir. ÖVD’nin bulunduğu okullarda, öğretmenler;
öğrencilerine daha faydalı olabilmek ve okulun hedeflerine daha etkili ve hızlı
ulaşabilmesi adına kendilerini sürekli olarak kişisel ve mesleki açıdan geliştirirler,
karşılaştıkları zorluklar karşısında yılmadan özveriyle çalışmaya devam ederek
okulun başarısı için çaba sarf ederler. Bu tespitlerden hareketle, bu makalenin temel
amacı; ÖVD’nin genel bir kavramsal çerçevesini sunmak; yapısı ve alt boyutları
hakkında bilgi vermek; kişisel ve örgütsel açıdan olumlu etkilerini belirtmek; eğitim
örgütleri açısından bazı çıkarım ve önerilerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

örgütsel vatandaşlık davranışları (övd), ekstra rol davranışı, örgütsel etkililik, okul

Kaynakça

• Acar, A. Z. (2006). Örgütsel yurttaşlık davranışı: Kavramsal gelişimi ile kişisel ve örgütsel etkileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(1), 1-14.
• Akyüz, B. (2012). Hizmetkâr liderlik davranışlarının örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık davranışları ve performans üzerine etkisi: Eğitim sektörü üzerine bir araştırma. Doktora tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze.
• Allison, B. J., Voss, R. S., & Dryer, S. (2001). Student classroom and career success: The role of organizational citizenship behavior. Journal of Education for Business, 76 (2), 282-288.
• Altaş, S. S. ve Çekmecelioğlu, H. G. (2007). İş tatmini, örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışının iş performansı üzerindeki etkileri: Bir araştırma. Öneri, 7(28), 47-57.
• Altıntaş, F. Ç. (2006). Hizmet çalışanları olarak hemşirelerin örgütsel vatandaşlık davranışı boyutlarını belirlemeye yönelik bir analiz. Yönetim Bilimleri Dergisi, 4(2), 81-90.
• Arlı, D. (2011). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışlarının örgüt kültürü algıları ve örgütsel güven düzeyleri açısından incelenmesi. Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Arslantaş, C. C. ve Pekdemir, I. (2007). Dönüşümcü liderlik, örgütsel vatandaşlık davranışı ve örgütsel adalet arasındaki ilişkileri belirlemeye yönelik görgül bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 261-286.
• Aslan, Ş. (2009). Karizmatik liderlik ve örgütsel vatandaşlık davranışı ilişkisi: “Kurumda çalışma yılı” ve “ücret” değişkenlerinin rolü. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 256-275.
• Basım, H. N. ve Şeşen, H. (2006). Örgütsel vatandaşlık davranışı ölçeği uyarlama ve karşılaştırma çalışması. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(4), 83-101.
• Basım, H. N., Şeşen, H., Sözen, C. ve Hazır, K. (2009). Çalışanların öğrenen örgüt algısı- nın örgütsel vatandaşlık davranışlarına etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 55-66.
• Bass, B. M. (2008). The Bass handbook of leadership, theory, research, and managerial applications. New York: Free Press.
• Baş, G. ve Şentürk, C. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel güven algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice)17(1), 29-62.
• Bateman, T. S., & Organ, D. W. (1983). Job satisfaction and the good soldier: The re- lationship between affect and employee “citizenship”. Academy of Management Journal, 26(4), 587-595.
• Blakely, G. L., Andrews, M. C., & Fuller, J. (2003). Are chameleons good citizens? A longitudinal study of the relationship between self-monitoring and organizational citizenship behavior. Journal of Business and Psychology, 18(2), 131-144.
• Bogler, R., & Somech, A. (2005). Organizational citizenship behavior in school: How does it relate to participation in decision making? Journal of Educational Administration, 43(5), 420-438.
• Bolat, O. İ., Bolat, T. ve Seymen, O. A. (2009). Güçlendirici lider davranışları ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkinin sosyal mübadele kuramından hareketle in- celenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 215-239.
• Borman, W. C. (2004). The concept of organizational citizenship. American Psychological Society, 13(6), 238-241.
• Buluç, B. (2008). Ortaöğretim okullarında örgütsel sağlık ile örgütsel vatandaşlık davra- nışları arasındaki ilişki. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 571-602.
• Burns, J. M. (1978). Leadership. New York: Harper and Row, Publishers, Inc.
• Burns, T., & Carpenter, J. (2008). Organizational citizenship and student achievement. Journal of Cross-Disciplinary Perspectives in Education, 1(1), 51-58.
• Celep, C., Sarıdede, U. ve Beytekin F. (2005). Eğitim örgütlerinde örgütsel bağlılık, örgütsel vatandaşlık davranışı ve tükenmişlik arasındaki ilişki. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi 28-30 Eylül 2005 Kongre Cilt Kitabı, 1, 13-19.
• Cohen, A., & Vigoda, E. (2000). Do good citizens make good organizational citizens? An emprical examination of the relationship between general citizenship and organi- zational citizenship behavior in Israel. Administration and Society, 32(5), 596-624.
• Cropanzano, R., Rupp, D. E., & Byrne, Z. S. (2003). The relationship of emotional exha- ustion to work attitudes, job performance, and organizational citizenship behaviors. Journal of Applied Psychology, (88)1, 160-169.
• Çetin, M., Yeşilbağ, Y. ve Akdağ, B. (2003). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 17, 39-54.
• Çimili-Gök, E. (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin liderlik stilinin öğretmenlerin sergilediği örgütsel vatandaşlık davranışına etkisini. Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Demirel, Y. ve Özçınar, M. F. (2009). Örgütsel vatandaşlık davranışının iş tatmini üzerine etkisi: Farklı sektörlere yönelik bir araştırma. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 129-145.
• Dilek, H. (2005). Liderlik tarzlarının ve adalet algısının; örgütsel bağlılık, iş tatmini ve örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine etkilerine yönelik bir araştırma. Doktora tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze.
• DiPaola, M. F., & Hoy, W. K. (2005). Organizational citizenship of faculty and achievement of high school students. The High School Journal, 88(3), 35-44.
• DiPaola, M., & Tschannen-Moran, M. (2001). Organizational citizenship behavior in schools and its relationship to school climate. Journal of School Leadership, 11(5), 424-447.
• Drucker, P. F. (1988). The coming of the new organization. Harvard Business Review, January-February, 28, 45-53.
• Farh, J. L., Podsakoff, P. M., & Organ, D. W. (1990). Accounting for organizational ci- tizenship behavior: Leader fairness and task scope versus satisfaction. Journal of Management, 16(4), 705-721.
• Farh, J. L., Zhong, C. B., & Organ, D. W. (2004). Organizational citizenship behavior in the People’s Republic of China. Organization Science, 15(2), 241-253.
• Graham, J. W. (1991). An essay on organizational citizenship behavior. Employee Respon- sibilities and Rights Journal, 4(4), 249-270.
• Gürbüz, S. ve Yüksel, M. (2008). Çalışma ortamında duygusal zekâ: İş performansı, iş tatmini, örgütsel vatandaşlık davranışı ve bazı demografik özelliklerle ilişkisi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9(2), 174-190.
• Hoy, W. K., & Miskel C. G. (2010). Eğitim yönetimi: Teori, araştırma ve uygulama (Çev. Turan S.). Ankara:Nobel Yayınları.
• Karaman, K., Yücel, C. ve Dönder, H. (2008). Öğretmen görüşlerine göre, okullardaki bürokrasi ile örgütsel vatandaşlık arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 53, 49-74.
• Kaynak-Taşçı, S. (2007). Öğretmenlerin kişilik özellikleri ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Yüksek lisans tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Konovsky, A. M. & Organ, W. D. (1996). Dispositional and contextual determinants of or- ganizational citizenship behavior, Journal of Organizational Behavior, 17, 253-266.
• Konovsky, M. A., & Organ, D. W. (1996). Dispositional and contextual determinants of or- ganizational citizenship behavior. Journal of Organizational Behavior, 17, 253-266.
• Konovsky, M. A., & Pugh, S. D. (1994). Citizenship behavior and social exchange. Aca- demy of Management Journal, 37(3), 656-669.
• Korkmaz, C. (2011). İlköğretim ve ortaöğretim okulları öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık algıları. Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Kotter, J. P. (2001). What leaders really do? Harvard Business Review, 79(11), 85-96.
• Köse, S., Kartal, B. ve Kayalı, N. (2003). Örgütsel vatandaşlık davranışı ve tutuma iliş- kin faktörlerle ilişkisi üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, Ocak-Haziran, 1-19.
• Lunenburg, F. C., & Ornstein A. C. (2013). Eğitim yönetimi (Çev. Arastaman, G.). Ankara:Nobel Yayınları.
• MacKeinzce, B. S., Podsakoff, M, P., & Ahearne M. (1998). Some possible antecedents and consequences of in-role and extra-role salesperson performance, Journal of Marketing, 62, 87-98.
• Moorman, R. H. (1991). Relationship between organizational justice and organizational citizenship behaviors: Do fairness perceptions influence employee citizenship? Journal of Applied Psychology, 76(6), 845-855.
• Moorman, R. H., Niehoff, B. P., & Organ, D. W. (1993). Treating employees fairly and organizational citizenship behavior: Sorting the effects of job satisfaction, organi- zational commitment, and procedural justice. Employee Responsibilities and Rights Journal, 6(3), 209-225.
• Motowidlo, S. J. (2000). Some basic issues related to contextual performance and orga- nizational citizenship behavior in human resource management. Human Resource Management Review, 10(1), 115-126.
• Netemeyer, G. R., Boles, S. J., McKee, O. D. & McMurrian, R. (1997). An investigation into the antecedents of organizational citizenship behaviors in a personel selling context, Journal Marketing, 61, 85-98
• Nguni, S., Sleegers, P., & Denessen, E. (2006). Transformational and transactional leadership effects on teachers’ job satisfaction, organizational commitment, and organizational citizenship behavior in primary schools: The Tanzanian case. School Effectiveness and School Improvement, 17(2), 145-177.
• Oğuz, E. (2011). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile yöneticilerin liderlik stilleri arasındaki ilişki. Educational Administration: Theory and Practice, 17(3), 377-403.
• Organ, D. W. (1989). Organizational citizenship behavior: The good soldier syndrome. The Academy of Management Review, 14(2), 294-297.
• Organ, D. W., & Konovsky M. (1989). Cognitive Versus Affective Determinants of Or- ganizational Citizenship Behavior. Journal of Applied Psychology, 74, 1,157-164.
• Organ, D. W., & Ryan, K. (1995). A meta-analytic review of attitudinal and dispositional predictors of organizational citizenship behavior. Personnel Psychology, 48, 775-802.
• Organ, D. W., Podsakoff, P. M., & MacKenzie, S. B. (2006). Organizational citizenship behavior. California: Sage Publications, Inc.
• Özdemir, A. (2010). İlköğretim okullarında algılanan yönetici desteğinin ve bireycilik - ortaklaşa davranışçılığın örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilişkisi. Educational Administration: Theory and Practice, 16(1), 93-112.
• Özdevecioğlu, M. (2003). Örgütsel vatandaşlık davranışı ile üniversite öğrencilerinin bazı demografik özellikleri ve akademik başarıları arasındaki ilişkilerin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 117-135.
• Podsakoff, P. M., & MacKenzie, S. B. (1997). Impact of organizational citizenship beha- vior on organizational performance: A review and suggestions for future research. Human Performance, 10(2), 133-151.
• Podsakoff, P. M., Ahearne, M., & MacKenzie S. B. (1997). Organizational citizenship be- havior and the quantity and quality of work group performance. Journal of Applied Psychology, 82(2), 262-270.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie S. B., Paine J. B., & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., & Bommer, W. H. (1996). Transformational leader behaviors and substitutes for leadership as determinants of employee satisfaction, commitment, trust, and organizational citizenship behaviors. Journal of Manage- ment, 22(2), 259-298.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Moorman, R. H., & Fetter, R. (1990). Transformatio- nal leader behaviors and their effects on followers’ trust in leader, satisfaction, and organizational citizenship behaviors. Leadership Quarterly, 1(2),107-142.
• Polat, S. (2009). Organizational citizenship behavior (ocb) display levels of the teachers at secondary schools according to the perceptions of the school administrators. Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 1591-1596.
• Polat, S. ve Celep, C. (2008). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel güven, örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 54, 307-331.
• Purvanova, R. K., Bono, J. E., & Dzieweczynski, J. (2006). Transformational leadership, job characteristics, and organizational citizenship performance. Human Perfor- mance, 19(1), 1-22.
• Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2012). Örgütsel davranış (Çev. Erdem, İ.). Ankara:Nobel Yayınları, 14. Basım.
• Schein, E. H. (2004). Organizational culture and leadership. San Francisco: John Wiley & Sons, Inc.
• Sezgin, F. (2005). Örgütsel vatandaşlık davranışları: “Kavramsal bir çözümleme ve okul açısından bazı çıkarımlar. G. Ü, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 317-339.
• Smith, A. C., Organ, W. D. & Near, P. J. (1983). Organizational citizenship behavior: Its nature and antecedents, Journal of Applied Psychology, 68, 653-663.
• Şeşen, Harun (2008). Örgütsel vatandaşlık davranışı çalışmaları üzerine eleştirel bir çözümleme: Teolojik ve epistemolojik kaygılar. Savunma Bilimleri Dergisi/ Kara Harp Okulu, 7 (2), 57-86.
• Taşçı, D. ve Koç, U. (2007). Örgütsel vatandaşlık davranışı – örgütsel öğrenme değerleri ilişkisi: Akademisyenler üzerinde görgül bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Anadolu University Journal of Social Sciences), 7(2), 373-382.
• Taştan, M. ve Yılmaz, K. (2008). Örgütsel vatandaşlık ve örgütsel adalet ölçeklerinin Türkçeye uyarlanması. Eğitim ve Bilim, 33(150), 87-95.
• Titrek, O., Bayrakçı, M. ve Zafer, D. (2009). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranış- larına ilişkin görüşleri. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 17, 1-28.
• Wagner, S. L., & Rush M. C. (2000). Altruistic organizational citizenship behavior: Context, disposition, and age. The Journal of Social Psychology, 140(3), 379-391.
• Williams, L. J., & Anderson, S. E. (1991). Job satisfaction and organizational commit- ment as predictors of organizational citizenship and in-role behaviors. Journal of Management, 17(3), 601-617.
• Yener, M. ve Aykol, S. E. (2009). Girişimcilik değerleri ve örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fa- kültesi Dergisi (Suleyman Demirel University The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences), 14(1), 255-271.
• Yıldırım, İ. (2012). Beden eğitimi öğretmenlerinin öz-yeterlilikleri ile örgütsel vatandaşlık davranışlarının incelenmesi. Doktora tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Yılmaz, K. (2009). Özel dershane öğretmenlerinin örgütsel güven düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi (Educational Administration: Theory and Practice), 15(59), 471-490.
• Yılmaz, K. (2010). Kamu ortaöğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davra- nışları ile ilgili görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 1-16.
• Yılmaz, K. ve Çokluk-Bokeoğlu, O. (2008). Organizational citizenship behaviors and organizational cammitment in Turkish primary schools. World Applied Sciences Journal, 3(5), 775-780.
• Yılmaz, K. ve Taşdan, M. (2009). Organizational citizenship and organizational justice in Turkish primary schools. The Journal of Educational Administration, 47(1), 108-126.
• Yukl, G. (2008). Leadership in organizations. New Jersey: Pearson Education, Inc.
• Yücel, C. ve Samancı (Kalaycı), G. (2009). Örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davra- nışı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Fırat University Journal of Social Science), 19(1), 113-132.