1980 SONRASI TÜRKİYE EKONOMİSİNDE FİNANSAL KABARCIK TECRÜBELERİ

Yıl 2010, Cilt: 60 Sayı: 1, 29 - 69, 28.01.2011

Cengiz Samur

Öz

Aktif fiyat kabarcığı “aktif reel fiyatının sözkonusu aktifin içsel (temel)
değerinden sapması”dır. Makro yaklaşımda kabarcık “aktif piyasası fiyat
endeksindeki reel değişmenin (artışın) aynı döneme ait reel ekonomik büyüme
oranını aşması” şeklinde tanımlanabilir. Çalışmamızda 1980 sonrası Türkiye
ekonomisinde hisse senedi piyasasında tecrübe edilen aktif fiyat kabarcıkları ve
kabarcık patlaması vakalarının amprik olarak tanımlanması hedeflenmiştir.
Amprik olarak kabarcıklar teşhis edilirken kullanılan tanım aktif piyasası fiyat
endeksinde değişme, enflasyon ve reel ekonomik büyüme oranı unsurları üzerine
inşa edilmiştir. Enflasyonun dikkate alınması kabarcığın aktifin reel fiyatındaki
sert düşüş şeklinde algılanmasından ileri gelmektedir. Kabarcık patlaması vakası
teşhis edilirken kullanılan tanım ise aktif piyasası fiyat endeksinde değişme ve
enflasyon unsurları üzerine inşa edilmiştir. Çalışmada ülkemiz hisse senedi
piyasasında meydana gelen kabarcıklar ve kabarcık patlaması vakaları teşhis
edilirken yıllık, çeyreklik ve aylık veriler temelinde hareket edilmiştir.
Makalede önce kabarcıkların amprik olarak tanımlanması ele alınmıştır. Bu
maksatla literatürde yer alan amprik tanımlar, IMF yaklaşımı gözden
geçirilmiştir. Sonra IMF yaklaşımı hareket noktası alınarak geliştirilen amprik
tanımlara yer verilmiştir. En son olarak Türkiye ekonomisinde 1980 sonrası hisse
senedi piyasasında tecrübe edilen kabarcıklar ve kabarcık patlaması vakaları
yıllık, çeyreklik ve aylık veriler temel alınarak ve makro yaklaşım çerçevesinde
amprik olarak teşhis edilmiştir. Çalışmanın son kısmında kabarcıklar ile finansal
istikrarsızlık ve krizler arasındaki eş anlılık münasebeti ele alınmıştır.
Amprik olarak kabarcık vakası “1 yıl içerisinde aktif piyasası reel fiyat
endeksinde aynı yılda gerçekleşen reel ekonomik büyüme oranından en az %25
daha fazla bir artış meydana gelmesi” şeklinde tanımlanmıştır. Yıllık veriler temel
alınarak yapılan amprik tanımda kabarcık vakaları olarak 1987, 1990, 1993,
1997, 2000, 2004-5 vakaları teşhis edilmiştir. Kabarcık patlaması vakasının yıllık
temelde amprik tanımı yapılırken aktif piyasası reel fiyat endeksinde 1 yıl
içerisinde meydana gelen düşmenin en az %20 olması kıstas kabul edilmiştir.
Kabarcık patlaması “1 yıl içerisinde aktif piyasası ortalama reel fiyat endeksinde önceki yıl ortalamasına göre en az %20 düşme vuku bulması” şeklinde
tanımlandığında 1988, 1991-2, 2001-2 vakaları amprik olarak kabarcık patlaması
şeklinde teşhis edilmiştir. Aktif piyasası fiyat endeksi konusunda İMKB Ulusal 100
endeksi esas alınmıştır.
Aktif piyasası fiyat kabarcığının patlaması bir finansal krizi tetikleyebilir. Bu
yüzden kabarcığın varlığı gerek finansal istikrar gerekse fiyat istikrarı dahil
makroekonomik istikrar bakımından büyük bir tehdittir. Kabarcık vakasının vuku
bulduğu ve akabindeki yıl olmak üzere 2 yıllık dönem kriter alındığında 1987,
1990, 1993, 2000 kabarcık vakalarına bir finansal kriz eşlik etmiş, diğer taraftan
2004-5 kabarcık vakasını ise ne yeterince şiddetli bir finansal istikrarsızlık ne de
bir finansal kriz takip etmemiştir. Finansal istikrarsızlık kavramı ile çalışmada
yalnızca döviz

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Baker, Dean (November 2005), “Financial Bubbles: What They Are and What Should Be Done?”, CEPR Basic Economics Seminar,
• Blanchard, Oliver J. and Watson, Mark W. (July 1982), “Bubbles, Rational Expectations and Financial Markets”, NBER, Working Paper No. 945,
• Bordo, M (2003), “a Historical Perspective on Booms, Bust, and Recessions” (IMF WEO April 2003, Chapter II içinde)
• Bordo, Michael D. and Jeanne, Oliver (June 2002), “Boom-Bust in Asset Prices, Economic Instability, and Monetary Policy”, NBER, Working Paper 8966,
• Dillén, Hans and Sellin, Peter (2003), “Financial Bubbles and Monetary Policy”, Economic Review 3/2003, page: 119-144
• Dimitriadi, G. G. (2004), “What are „Financial Bubbles‟: Approaches and Definitions”, Electronic Journal “Investigated in Russia”, No. 245, page: 2627-2633,
• IMF, World Economic Outlook (April 2003), “When Bubbles Burst” (Chapter II), Kindleberger (1978,1991),
• Kindleberger, Charles P., (1978), “Manias, Panics and Cdrashes: a History of Financial Crises”, New York Basic Books,
• _________________ (1991),
• _________________(1993), “a Financial History of Western Europe”, Second Edition, Oxford Univ. Press,
• Komáromi, György (2004), “Which Stock Market Fluctuations Are Bubbles?”,
• Krugman, Paul (1998), “What Happened to Asia”
• ____________ (1999a),
• ____________ (1999b),
• Mishkin, Frederic S. (2001), “the Transmission Mechanism and the Role of Asset Prıces In Monetary Policy, NBER, Working Paper No. 8617,
• Mishkin, Frederic S. and White, Eugene N., “U.S. Stock Market Crashes and Their Aftermath: Implications for Monetary Policy,” Paper presented to the Asset Price Bubbles Conference, Federal Reserve Bank of Chicago and the World Bank, Chicago, April 23, 2002,
• Samur, Cengiz (2008), “Finansal Krizler ve Kriz Yönetme Politikaları: 1980 Sonrası Türkiye Örneği”, Uludağ Üniv. Sosyal Bilimler Enst. (Basılmamış Doktora Tezi), Merkez Bankası, EVDS,
• DPT, Temel Makroekonomik Büyüklüklerdeki Gelişmeler (1959-2006),
• Hazine Müsteşarlığı (2004), Hazine İstatistikleri (1980-2003),
• TÜİK (2007), İstatistik Göstergeler (1923-2006).