Coasevarî İşlemlerin Refah Etkileri: Genelleştirilmiş Grafiksel Bir Yaklaşım

Yıl 2011, Cilt: 61 Sayı: 1, 1 - 26, 04.10.2011

Bora Ocakcıoğlu

Öz

Bu makale kirletenlerle kirlenenler arasındaki Coasevarî işlemlerin refah
etkilerinin grafiksel betimlenmesi ve analizi hakkındadır. Profesör Coase, Sosyal
Maliyet (1960) başlıklı bir makalesinde, işlem maliyetlerinin olmadığı bir durumda
ve kişilerin birbirine yönelik “zararlı etkilerinin” bulunduğu bir faaliyette,
hasım olan tarafların ilk mülkiyet haklarının dağılımına bakılmaksızın piyasa
çerçevesinde etkin kaynak dağılımı sağlayan bir anlaşmaya varabileceklerini ileri
sürmüştür. Bu anlaşmaya göre mülkiyet hakkı (kirletme hakkı) kirleten kişiye ait
olduğu zaman kirlenen kişi kirletene, kirlenmeye sebep olan faaliyetin
durdurulması veya azaltılması için bir tazminat ödeyecektir. Aksine, kirlenen kişi
mülkiyet hakkına sahip ise bu kez kirleten kişi diğerine kirletme hakkını satın almak
üzere bir tazminat vermeyi önerecektir. Ronald Coase problemi şu şekilde
ifade etmektedir: “Bu makale başkalarına yönelik zararlı etkileri olan işletmelerin
faaliyetleri ile ilgilidir. Böyle bir durumun ekonomik analizi genellikle
iktisatçıların geniş ölçüde Pigou’nun Refah Ekonomisindeki yaklaşımını takip ettikleri,
fabrikanın özel ve sosyal ürünü arasındaki ayrışıma ilişkin olarak
yapılagelmiştir.” Bildiğimiz gibi Profesör Pigou “Refah Ekonomisi” adlı
kitabında devletin, dışsallıkların mevcudiyeti ile bozulmuş olan piyasa kaynak
dağılımını, kirletene uygun bir vergi salmak sureti ile düzeltebileceği önerisinde
bulunmuştur. Bu bugün Pigouvarî vergi olarak anılan vergidir. Pigouvarî vergi
kirliliği gidermek için kirletene kirletmenin bedeli olarak salınır (aslında bu
yaklaşım günümüzde dahi modern kamu maliyesi kitaplarında öğretilmektedir).
Ancak Coase probleme Pigouvarî vergilerle yaklaşımda mütekabiliyet
bulunduğunu ileri sürmüştür: çünkü, kirlenene yönelik zararlarının giderilmesini
sağlamak için tasarlanan Pigouvarî vergiler kirletene de zarar vermektedir.
Gerçekte Pigouvarî bir vergi üretimi ve buna bağlı olarak üretici fazlasının bir
kısmını (ve ilgili tüketicilerin tüketici fazlasını da) azaltır. Coase’a göre Pigouvarî vergilerin uygulanması yerine, hasım taraflar piyasa çerçevesi içinde mülkiyet
hakkına sahip olmayan tarafın diğerine tazminat verdiği bir anlaşmaya varabilirler.
George Stigler Coase’ın iddiasına “Coase Teoremi” adını vermiştir.
Coase’dan sonra çok sayıda bilim adamı bu konu üzerine gitmişlerdir. Bu konuda
büyük bir literatür oluşmuştur. Bu konuda yazılan makalelerden bazıları
Coase’un iddiasının aleyhine diğer bazıları lehine tavır almışlardır. Bu makalede
söz konusu makalelerin hiçbiri tartışılmamakta ve Coasevarî varsayımlar ve öneriler
sorgulanmamaktadır. Bu makaledeki original katkılar şunlardır: 1- Kirletenlerin
ve kirlenenlerin pazarlık yapacakları vakaların ve modellerin
genelleştirilmesi; 2- Anlaşmadan sonra ilgili tarafların mikroekonomik dengeleri;
3-İşlemden sonra her bir tarafın refahındaki değişme. Bu makale Coase’un
iddiasını geçerli olarak kabul etmekte ve farklı işlem vakalarının betimlenmesinde
ve denge analizlerinde kamu kesimi ekonomisi ve özellikle maliyet-fayda analizi
araçlarını kullanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Coase Teoremi, Pigouvarî Vergi, Mülkiyet Hakkı, Değişmez Teknoloji, Değişken Teknoloji, Marjinal Kirletme Zarar Maliyeti, Kirlenenin Marjinal Yarar Fonksiyonu, Marjinal Temizleme Maliyeti, Tüketici Fazlası, Üretici Fazlası, Tazminat Arz Eğrisi

Kaynakça

• 1Coined word meaning put forth by Professor R.H. Coase
• 2Coined word meaning harmed by pollution
• 3Coase, R.H., The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, 1960
• 4A.C. Pigou, The Economics of Welfare, 1920
• 5Coined word meaning put forth by Professor A.C. Pigou
• 6 Stigler, G. The Theory of Price, 1966
• 7Musgrave, R.A. and Musgrave, P. Public Finance in Theory and Practice, McGraw-HILL, 1973.