Hanefî Fıkıh Düşüncesinde Vücub-Eda Ehliyeti Ayırımı ve Bu Ayrımla İlişkili İki Mesele

Yıl 2011, Sayı: 25, 105 - 122, 07.03.2012

A. Cüneyd Köksal

Öz

İnsanın dinî-hukukî kapasitesi Hanefî usûlcüleri tarafından vücub ve eda ehliyeti
şeklinde iki kategoride incelenmiştir. Hicrî beşinci yüzyılda ehliyetin bu ikili ayrımıyla
yakından ilişkili iki mesele tartışma konusu olmuştur. Bunlardan birincisi, şer'î vecibelerin
kökeninde yatan temel unsurun sebepler mi , hitaplar mı olduğu hakkındadır. İkinci mesele ise
henüz büluğa ermemiş küçük hakkında vücubdan bahsedip edemeyeceğimizdir. Hanefî
usûlünün kurucu isimlerinden Debûsî, birinc i meselede vücubu sebeplere bağlamakta, ikinc i
meselede ise insanın doğuştan itibaren Alla h haklarıyla mükellef olduğunu, fakat küçüklük bir
mazeret olduğu için bunları eda etme yükümlülüğünün sâkıt olduğunu söylemektedir. Bu
meseleler etrafında yürütülen analiz ve tefekkürler, sonraki usulcülerin katkılarıyla birlikte,
İslâm hukuk felsefesinin kim i önemli noktalarına ışık tutacak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Vücub ehliyeti, eda ehliyeti, zimmet, vücub, esbabu'ş-şerâyi', küçük hakkında vücub