İşarî Tefsirlerde Hakîkat-i Muhammediyye Anlayışı

Yıl 2010, Sayı: 23, 77 - 120, 08.03.2012

Mahmut Ay

Anahtar Kelimeler

İşârî tefsir, hakîkat-i Muhammediyye , nûr-i Muhammedî , beşer peygamber , aşkın peygamber.

Kaynakça

• Kur'ân-ı Kerîm.
• Kitâb-ı Mukaddes, Kitâb-ı M u k a d d e s Şirketi, İstanbul 1995.
• A b d u r r a z z â k , E b û Bekr es-San'ânî, el-Musannef, t h k . H a b î b u ' r - R a h m a n e l - A ' z a m î , el-Mektebu'l-İslâmî, B e y r u t 1403.
• el- Aclûnî, İsmail b. M u h a m m e d , Keşfu'l-Hafâ ve Müzîlu'l-llbâs ammâ İştehera mine'l-Ehâdîs alâ Elsineti'n-Nâs, t h k . A h m e d el-Kallâş, M ü e s s e s e t u ' r - R i s â l e , B e y r u t 1996.
• A d a m , B a k i , Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Pınar Y a y . , İstanbul 2001.
• Afîfî, E b u ' l - A l â , Tasavvuf İslâm'da Manevî Hayat, çev. E k r e m D e m i r l i v e A b d u l l a h K a r t a l , İz Y a y . , İstanbul 1996.
• , " M ü s l ü m a n l a r ı n L o g o s / K e l i m e N a z a r i y e l e r i " , İslam
• Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. E k r e m d e m i r l i İstanbul 2000, s. 77.
• A l i el-Kârî, Mirkâtu'l-Mefâtîh, t h k . C e m a l Aytânî, D â r u ' l - K ü t ü b i ' l
• , el-Esrâru'l-Merfûa fi'l-Ahbâri'l-Mevdûa, t h k . M u h a r n m e d Lütfî
• e s - S a b b â ğ , D â r u ' l - E m â n e , B e y r u t 1986.
• el-Âlûsî, Ş i h â b u d d î n M a h m u d , Rûhul-Meânî fî Tefsîri'l-Kur'âni'l- Azîm ve's-Seb'i'l-Mesânî, D â r u İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, B e y r u t , ts.
• A t e ş , S ü l e y m a n , İslâm Tasavvufu, Y e n i U f u k l a r Neşriyat, İstanbul 1992.
• B a ğ c ı , H . M u s a , Beşer Olarak Hz. Peygamber, A n k a r a O k u l u Y a y . , A n k a r a 2010.
• el-Baklî, R û z b i h â n b . E b u ' n - N a s r eş-Şîrâzî, Arâisul-Beyân fî Hakâikil-Kurân, H a y d a r â b â d 1301.
• el-Beğavî, E b û M u h a m m e d e l - H u s e y i n b . M e s ' û d , Meâlimu't-Tenzîl, thk. A b d u r r a z z â k el-Mehdî, D â r u İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, B e y r u t 2000.
• el-Beydâvî, N â s ı r u d d î n E b û Saîd A b d u l l a h b. Ö m e r , Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, D e r s a â d e t K i t a b e v i , İstanbul ts.
• Bucaille, M a u r i c e , Tevrat, İnciller, Kurân-ı Kerim ve Bilim, çev. Suat Y ı l d ı r ı m , T Ö V Y a y . , İzmir ts.
• el-Buhârî, E b û A b d i l l a h M u h a m m e d b . İsmail, el-Câmiu's-Sahîh, Ç a ğ r ı Y a y . , İstanbul 1992.
• Bursevî, İsmail H a k k ı , Rûhu'l-Beyân, nşr. H a l i l Eser, Eser Y a y ı n e v i , İstanbul 1389.
• Cîlî, A b d ü l k e r î m , Hakîkat-i Muhammediyye, çev. M u h a m m e d B e d i r h a n , Nefes Y a y . , İstanbul 2010.
• Ç a k a n , İsmail Lütfi, Hadis Edebiyâtı, İ F A V Y a y . , İstanbul 1996.
• Ç a n t a y , H a s a n Basri, Kurân-ı Hakim ve Meâl-i Kerim, İstanbul 1984.
• D â y e , N e c m ü d d î n , Bahru'l-Hakâik, S ü l e y m a n i y e K ü t ü p h a n e s i , Hâlet E f e n d i no:18.
• , Menârâtu's-Sâirîn, K a h i r e , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - M ı s r i y y e , e l - Mahtûtât.
• D e m i r c i , M e h m e t , " N û r - i M u h a m m e d î " , DEÜİFD, Cilt. 1 , Sayı. 1 , 1983, s. 239-258.
• , " H a k î k a t - i M u h a m m e d i y y e " , D İ A , İstanbul 1997, c. X V , s. 179-180.
• , Silsiletu'l-Ekâdîsi'd-Daîfe ve'l-Mevzûa ve Eseruka's-Seyyiu fi'l
• Umme, D â r u ' l - M e â r i f , R i y a d 1992.
• Elmalılı, M u h a m m e d H a m d i Y a z ı r , Hak Dini Kur'an Dili, Eser N e ş r i y a t , y . y . , 1979.
• E r u l , B ü n y a m i n , " U y d u r m a Rivâyetlerde P e y g a m b e r T a s a v v u r u " , İslâm'ın Anlaşılmasında Sünnet'in Yeri ve Değeri Sempozyumu, T ü r k i y e D i y a n e t Vakfı Yay., A n k a r a 2003, s. 419-435.
• el-Eşarî, E b u ' l - H a s a n A l i b. İ s m a i l , Makâlâtu'l-İslâmiyyîn, nşr. H e l m u t t Ritter, W i e s b a d e n 1980.
• F a z l u r r a h m a n , İslâm, çev. M e h m e t A y d ı n v e M e h m e t D a ğ , Selçuk Y a y . , A n k a r a 1996.
• el-Fîrûzâbâdî, M e c d u d d î n M u h a m m e d b . Y a k û b , el-Kâmûsu'l- Mukît, nşr. M u h a m m e d A b d u r r a h m a n el-Maraşlî, D â r u İhyâu't-Turâsi'l- Arabî, B e y r u t 1997.
• G o l d z i h e r , I g n a z , " H a d i s t e y e n i E f l a t u n c u v e G n o s t i k U n s u r l a r " , çev. Ö m e r Ö z s o y , Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi D e r g i s i , Cilt. X X X V I , s. 405-421.
• Gölpınarlı, A b d u l b â k i , " H a k î k a t - ı M u h a m m e d i y y e " , Türk Ansiklopedisi, X V I I , 327.
• e l - Ğ a ş î m , M u h a m m e d A d n a n , Fetâvâ Hadîsiyye, y y . , ts.
• e l - H â k i m , E b û A b d i l l a h M u h a m m e d b. A b d i l l a h en-Nîsâbûrî, el- Müstedrek al's-Sakîkayn, thk. M u s t a f a A b d u l k â d i r A t â , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - e l - H e m e d â n î , A y n u ' l - K u d â t , Temhîdât, t h k A . Osseiran, T a h r a n 1962. el-Heytemî, İbn Hacer, el-Fetâvâ el-Hadîsiyye, Dâru'l-Fikr, y y . , ts. el-Hindî, A l â u d d î n el-Müttakî, Kenzu'l-Ummâl, t h k . B e k r î H a y â t î v e Safvet es-Sakâ, M e k t e b e t u ' r - R i s â l e , B e y r u t 1981.
• İbn A c î b e , A h m e d el-Hasenî, el-Bahru'l-Medîd fî Tefsîri'l-Kur'âni'l- Mecîd, t h k . Ö m e r A h m e d er-Râvî, D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 2002.
• İbn  ş û r , M u h a m m e d et-Tâhir, et-Tahrîr vet-Tenvîr, T u n u s 1984.
• İbn Ebî H â t i m E b û M u h a m m e d A b d u r r a h m a n , Tefsîru'l-Kur'âni'l- Azîm Müsneden an Rasûlillah ve s-Sahâbeti vet-Tâbiîn, t h k . Es'ad M u h a m m e d e t - T a y y i b , M e k k e 1997.
• İbn H a c e r , A h m e d b . A l i el-Askalânî, Fethu'l-Bârî, M e k t e b e t u D â r i ' s - S e l â m , R i y a d 2000.
• , Takrîbu t-Tehzîb, t h k . A b d u l v e h h â b Abdullatîf, D â r u ' l - M a r i f e , B e y r u t 1973.
• İbn H a l d u n , Mukaddime, çev. S ü l e y m a n U l u d a ğ , İstanbul 1983.
• İbn H a n b e l , E b û A b d i l l a h A h m e d b . M u h a m m e d b . H a n b e l eş- Şeybânî, el-Müsned, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• İbn H a z m , E b û M u h a m m e d A l i b. A h m e d ez-Zâhirî, el-Fisal fil- Milel ve l-Ehvâi ve n-Nihal, Dâru'l-Cîl, B e y r u t ts.
• İbn H i b b â n , E b û H â t i m el-Bustî, Sahîh, t h k . Ş u a y b e l - A r n a v û d , M ü e s s e s e t ü ' r - R i s â l e , B e y r u t 1993.
• , Kitâbül-Mecrûhîn mine l-Muhaddisîn ve d-Duafâi vel-Metrûkîn, D â r u ' l - V a ' y , H a l e b 1396.
• İbn H i ş â m , C e m â l ü d d î n E b û M u h a m m e d A b d u l l a h b . Y u s u f e l - Ensârî, Muğnîl-Lebîb an Kütübi'l-Eârîb, thk. Abdullatîf M u h a m m e d e l - H a t î b , K u v e y t 2000.
• İbn Kesîr, E b u ' l - F i d â İsmail e d - D ı m a ş k î , Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, e d - D â r u ' l - M ı s r i y y e e l - L ü b n â n i y y e , K a h i r e 1990.
• , K u ş e y r î Risâlesi, haz. S ü l e y m a n U l u d a ğ , D e r g a h Y a y . , y y . , L a l a n i , A r z i n a , E a r l y Shî'î T h o u g h t : T h e Teachings o f M u h a m m a d
• al-Bâqir, L o n d o n 2004.
• el-Leknevî, A b d ü l h a y , el-Asâru'l-Merfûa fi'l-Ahbâri'l-Mevdûa, Dâru'l- Kütübi'l-İlmiyye, y y , ts.
• , el-Ecvibetu'l-Fâdıla li'l-Es'ileti'l-Aşira, t h k . Abdulfettâh E b û
• Ğ u d d e , M e k t e b u ' l - M a t b û â t i ' l - İ s l â m i y y e , B e y r u t 1994.
• M a s s i g n o n , L o u i s , " T a s a v v u f " , İA, X I I , 29.
• , " N û r - i M u h a m m e d î " , İA, İstanbul 1993, I X , 362.
• e l - M e s ' û d î , E b u ' l - H a s a n , Murûcu'z-Zeheb, Mısır 1964.
• M u k â t i l b . S ü l e y m a n , E b u ' l - H a s a n el-Ezdî, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. A h m e d Ferîd, D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 2003.
• M ü s l i m , E b u ' l - H ü s e y n M ü s l i m b. el-Haccâc, el-Câmiu's-Sahîh, Çağrı Y a y . , İstanbul 1992.
• en-Nesâî, E b u A b d u r r a h m a n A h m e d b . Ş u a y b , es-Sünen, Çağrı Y a y . , İstanbul 1992.
• en-Nesefî, A b d u l l a h b . A h m e d Ebu'l-Berekât, Medâriku't-Tenzîl ve Hakâiku't-Te'vîl, t h k . M e r v â n M u h a m m e d eş-Şikâr, D â r u ' N - N e f â i s , B e y r u t 1996.
• e n - N e ş ş â r , A l i S a m i , İslâm'da Felsefî Düşüncenin Doğuşu, çev. O s m a n T u n ç , İnsan Y a y . , İstanbul 1999.
• e n - N e v e v î , E b û Z e k e r i y y â Y a h y a b . Şeref, Ş e r h u Sahîhi M ü s l i m , thk. I s â m es-Sabâbıtî v e diğerleri, D a r u ' l - H a d î s , K a h i r e 2001.
• N i c h o l s o n , R e y n o l d A . , Tasavvufun Menşei Problemi, çev. A b d u l l a h K a r t a l , İz Y a y . , İstanbul 2004.
• en-Nîsâbûrî, N i z â m u d d î n , Garâibul-Kur ân ve Rağâibu'l-Furkân, t h k . Z e k e r i y a U m e y r â n , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 1996.
• N u r s î , Saîd, Sözler, E n v â r N e ş r i y a t , İstanbul 2003.
• , Mesnevî-i N û r i y y e , E n v â r N e ş r i y a t , İstanbul 1995.
• O k i ç , M . T a y y i b , Tefsir ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri, N û n Y a y . , İstanbul 1995.
• O k u d a n , Rifat, " H a k i k a t - i M u h a m m e d i y y e : Felsefî T e m e l l e r i v e D î n î Asıllarının D e ğ e r l e n d i r i l m e s i " , Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Yıl: 2 0 0 3 / 2 , Sayı: 1 1 , s. 139-164.
• O k u y a n , M e h m e t , Necmüddin Dâye ve Tasavvufi Tefsiri, R a ğ b e t Y a y . , İstanbul 2001.
• Ö z t ü r k , M u s t a f a , Tefsir Tarihi Araştırmaları, A n k a r a O k u l u Y a y . , A n k a r a 2005.
• er-Râzî, F a h r u d d î n M u h a m m e d b. Ö m e r , et-Tefsîru'l-Kebîr lil-İmâm Fahruddîn (Mefâtîhu'l-Gayb), D â r u İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, B e y r u t 2001.
• Reşîd Rızâ, Tefsîru'l-Menâr, D â r u ' l - M a r i f e , B e y r u t 1993.
• Saîd Akîl Sirac Saîd, Sılatullahi bil-Kevn fit-Tasavvufıl-Felsefî, (basılmamış d o k t o r a tezi), M e k k e 1414.
• es-Sâğânî, R a d ı y y ü d d î n H a s a n b. M u h a m m e d , el-Mevdûât, t h k . N e c m A b d u r r a h m a n H a l e f , B e y r u t 1985. "•[it İM es-San'ânî, E b û Bekr A b d u r r e z z â k b . H e m m â m , el-Cüz'ü'l-Mefkûd mine'l-Cüz'i'l-Evvel mine'l-Musannef, nşr. İsa b. A b d u l l a h b. M u h a m m e d b . M â n i e l - H u m e y r î , y y . , 2005. es-Sehâvî, E b u ' l - H a y r M u h a m m e d b. A b d u r r a h m a n , t h k . A b d u l l a h M u h a m m e d es-Sıddîk, D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 1979.
• S ö n m e z , M e h m e t A l i , " İ b n E b û A r û b e " , D İ A , I X X , 421-422.
• es-Suyûtî, C e l â l ü d d î n , el-İtkân fî Ulûmi'l-Kur'ân, nşr. Saîd e l - M e n d û h , M ü e s s e s e t ü ' l - K ü t ü b i ' s - S e k â f i y y e , B e y r u t 1996.
• , ed-DürrÜl-Mensûr fi't-Tefsîr bi'l-Me'sûr, t h k . A b d u r r a z z â k e l
• M e h d î , D â r u İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, B e y r u t 2001.
• , el-Hâvî li'l-Fetâvâ, D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , y y . 1982
• es-Sülemî, E b u A b d u r r a h m a n , Hakâkut-Tefsîr, t h k . S e y y i d İ m r â n , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 2001.
• eş-Şevkânî, M u h a m m e d b . A l i , el-Fevâidul-Mecmûa fil-Ehâdîsil- Mevdûa, t h k . A b d u r r a h m â n b. Y a h y a el-Muallimî el-Yemânî, M a t b a a t u ' s - S ü n n e t i ' l - M u h a m m e d i y y e , K a h i r e 1960.
• , Fethu'l-Kadîr, D â r u ' l - E r k a m , B e y r u t ts.
• et-Taberî, E b û Ca'fer M u h a m m e d b. Cerîr, Câmiu'l-Beyân an Tevîli Âyi'l-Kur'ân, D â r u ' l - F i k r , B e y r u t 1988.
• et-Tirmizî, E b û İsa M u h a m m e d b. İsa, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul
• et-Tükle, M u h a m m e d Z i y a d b. Ö m e r , Mecmû fî Keşfi Hakîkatil- Cüzil-Mefkûd (el-Mezûm) min Musannefi Abdurrezzâk, D â r u ' l - M u h a d d i s , R i y a d 1428.
• et-Tüsterî, Sehl b. A b d u l l a h , Tefsîru l-Kur âni l-Azîm, nşr. M u h a m m e d Bâsil U y û n ü ' s - S û d , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 2007.
• U l u d a ğ , S ü l e y m a n , " M u h a m m e d (İslam K ü l t ü r ü n d e H z . M u h a m m e d / T a s a v v u f ) " , D İ A , X X X , s. 448-450.
• U y s a l , M u h i t t i n , Tasavvuf Kültüründe Hadis, Y e d i v e r e n Y a y . , K o n y a 2001.
• R u b i n , U r i , "Pre-existence a n d L i g h t : Aspects of the C o n c e p t of N ü r M u h a m m e d " , Israel Oriental Studies, Cilt. 5 (1975), s. 62-119.
• Yıldırım, A h m e t , Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, T ü r k i y e D i y a n e t Vakfı Yay. A n k a r a 2000.
• ez-Zebîdî, M u h a m m e d M u r t a z â , İthâfu Sâdetil-Müttakîn bi Şerhi Esrâri İhyâi Ulûmi'd-Dîn, Mısır 1311.
• ez-Zehebî, M u h a m m e d b . A h m e d b. O s m a n , Tezkiratul-Huffâz, t h k . Z e k e r i y a U m e y r â t , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 1998.
• , el-Muğnî fi'd-Duafâ, t h k . N û r e d d î n I t r , Suriye 1971.
• , Mîzânul-Vtidâl fî Nakdi'r-Ricâl, t h k . A l i M u h a m m e d e l
• B e c â v î , D â r u ' l - M a r i f e , B e y r u t 1963.
• , Siyeru Alâmi'n-Nübelâ, t h k . Ş u a y b e l - A r n a v û d , Muessesetu'r
• Risâle, B e y r u t 1985.
• e z - Z e m a h ş e r î , E b u ' l - K â s ı m Cârullah M a h m u d b. Ö m e r , e\-Keşşâfu an Hakâiki Ğavâmıdı't-Tenzîl ve Uyûnu'l-Ekâvîl fî VücûhVt-Te'vîl, t h k . M u h a m m e d A b d ü s s e l â m Şâhîn, D â r u ' l - K ü t ü b i T - İ l m i y y e , B e y r u t 1995.