Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Hz. Peygamber ve Medine

Yıl 2010, Sayı: 22, 245 - 266, 08.03.2012

Nurettin Gemici

Öz

Evliyâ Çelebi'nin seyâhata çıkmak arzusunun asıl amacı "edâ-yı hac eylemek ârzûsuyla
seyâhata talîb ü râgîb olup" ifadesinde göstereceği üzere her samimi Müslümanın ortak dileği
olan Hac ibadetini yerine getirmektir. Fakat bu arzusunu, biraz gecikme ve değişik
meşguliyetleri sebebiyle ancak 1082 (1671) yılında gerçekleştirebilmiştir.
Evliyâ Çelebi, 10 Muharrem 1040 (20 Ağustos 1630) rüyasında Hz. Peygamberi
gördükten sonra İstanbul'dan yola çıkarak gezilerine başlamış ve 1670 tarihlerine kadar
Osmanlı devletinin sınırları içinde ve dışında kalan büyük bir bölgeyi tanıtmıştır. Bir çerçevesi
çizilecek olursa, onun gezdiği bölgeler içinde Tebriz, Bağdat, Musul, Suriye, Güney Mısır,
Sudan, Hicaz, Balkan, Dalmaçya, Viyana, Kırım ve Kuzeydoğu'da yer alan Kafkasya devletleri
yer alır. İlk olarak İstanbul içinde görülmesi gereken en güzel yerleri gezmiş ve onlarla ilgili
intibalarını hâvî seyâhat notlarını 1635 yılında yazmıştır. Diğer bütün bölgelerdeki gezilmesi ve
görülmesi gereken yerlerdeki hayat biçimlerini, adet ve geleneklerini ve diğer önemli
hususiyetlerini gözlemlemiştir.
Gezdiği dolaştığı bölgelerde var olan halk türküleri, destanlar, hikâyeler, masallar,
folklor, düğün ve benzeri kutlamaları, çeşitli inançlar, cemiyetler, insanlar arasındaki
münasebetler ağı, adet ve gelenekler, sanat, kültür, el zanaatları ve giyi m tarzlarını eserine
kaydetmiştir; bunlar araştırmacılara farklı bölgelerde ve ülkelerdeki geçmiş yaşam hakkında
çok net bilgiler verir. Evliyâ Çelebi klasik Osmanlı manzum edebî tarzı yerine kolay anlaşılır ve
akıcı yazımı olan nesri tercih etmiştir. Hemen herkes Evliyâ Çelebi seyâhatnamesinin diğer
tarih kitaplarından farklı bir konumda olduğunu bilir. Seyâhatname, Osmanlı araştırmalarına
kaynaklık etme bakımından ve tarihi olaylara ışık tutan yönüyle yazılı kaynaklar arasında
seçkin bir yeri haizdir. Evliyâ Çelebi'nin muhtemelen 73 yaşlarında iken Mısır veya İstanbul'da
bir gezisi sırasında vefat ettiği sanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Evliyâ Çelebi, hac, Medine, Mekke, Seyahatname

Kaynakça

• Altıparmak, Muhammed, Delâil-i Nübüvvet-i Muhammedi ve Şemâil-i Fütüvvet-i Ahmedî, I-III İstanbul 1327/1911.
• Atalar, Münir, Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları. Ankara 1991.
• Barthold, W., Islam Medeniyeti Tarihi, üb. M . Fuad Köprülü. Ankara 1977. Baysun, Cavit, "Evliyâ Çelebi'ye dair Notlar". Türkiyat Mecmuası, XII (1955): 257-64.
• Dankoff, Robert, K. Kreiser, Materialien zu Evliyâ Çelebi. II. A. Guide to the Seyâhat-nâme of Evliyâ Çelebi, Bibliographie raisonnee. Wiesbaden 1992. Türkiye Diyanet Vakfı islâm Ansiklopedisi. İstanbul 1988-
• Encyclopedia of Islam, New Edition. Leiden: 1954-
• Eren, M. , Evliyâ çelebi Seyâhatnamesi birinci cildinin kaynakları üzerinde bir araştırma. İstanbul, 1960.
• Erkılıç, Cafer, Evliyâ çelebi. İstanbul, 1954.
• Evliya Çelebi, Seyâhat-nâme. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü 306, c. IX.
• , Seyâhat-nâme. Süleymaniye Kütüphanesi, Beşir Ağa 448-452, c. 9.
• , Seyâhat-nâme. Ahmet Cevdet, Ikdam Matbaası, I-VI, İstanbul,
• (1314-1318/1896-1901); Kilisli Rıfat Bilge, Türk Tarih Encümeni Külliyatı, Devlet Matbaası, VII-VIII, İstanbul 1928; Maarif Vekâleti, Devlet Matbaası, İstanbul 1935. Bd. IX Kültür Bakanlığı, c. X İstanbul 1938.
• Evliyâ Çelebi I (2008): istanbul: Topkapı Sarayı bağdat 304 yazmasının transkripsiyonu dizini, Haz: Robert Dankoff, Seyit Al i Kahraman, Yücel Dağlı,
• Evliyâ Çelebi II (1999), Evliyâ Çelebi seyâhatnamesi: Topkapı Sarayı Bağdat 304 yazmasının traskripsiyonu - dizini, haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Al i Kahraman, Yücel Dağlı.
• Evliyâ Çelebi III (1999), Evliyâ Çelebi seyahatnamesi: Topkapı Sarayı Bağdat 305 yazmasının traskripsiyonu - dizini, 1093/1682; Haz. Seyit Al i Kahraman, Yücel Dağlı,
• Evliyâ Çelebi IV (2001), Evliyâ Çelebi seyahatnamesi: Topkapı Sarayı Bağdat 305 yazmasının traskripsiyonu - dizini, haz. Seyit Al i Kahraman, Yücel Dağlı.
• Evliyâ Çelebi seyâhatnamesi V (2001) Topkapı Sarayı Bağdat 307 yazmasının transkripsiyonu-dizini, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Al i Kahraman, İbrahim Sezgin, İstanbul.
• Evliyâ Çelebi V I (2003), Evliyâ Çelebi seyâhatnamesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 numaralı yazmanın trankripsiyonu-dizini, Haz. Seyit A l i Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul.
• Evliyâ Çelebi VI I (2003), Evliyâ Çelebi Seyâhatnamesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 numaralı yazmanın transkripsiyonu-dizini, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Al i Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul.
• Evliyâ Çelebi VIII (2003), Evliyâ Çelebi Seyâhatnamesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 numaralı yazmanın transkripsiyonu-dizini, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Al i Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul.
• Evliyâ Çelebi IX (2005), Evliyâ Çelebi Seyâhatnamesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 numaralı yazmaların mukayeseli transkripsiyonu-dizini, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Al i Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul.
• Evliyâ Çelebi X (2007), Evliyâ Çelebi seyâhatnamesi: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe yazmalar 5973, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 numaralı yazmaların mukayeseli transkripsiyonu-dizini, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Al i Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyyüb Sabrî Paşa, Mirât-ül-Haremeyn, I-DJ İstanbul 1301-1306 /1883-1889.
• Faroqhi, S., Herrscher über Mekka. Die Geschichte der Pilgerfahrt. München, Zürich 1990.
• ibrî, Abdurrahmân, "Menâsik-i Memâlik". Haz. Sevim Ilgürel, Tarih Enstitüsü Dergisi, 6 (1975): 111-28, Tarih Dergisi, 30 (1976): 55-72, Tarih Dergisi, 31 (1978): 147-62.