Ferula meîfolia (Fenzl) Boiss. Bitkisinin Kökleri Üzerinde İlk Araştırmalar

Yıl 1965, Cilt: 1 , 157 - 162, 25.06.2013

Turhan Baytop

Öz

Antakya dağlarında yetişmekte olan bir bitkinin kökünün halk arasında «Çakşırotu» ismiyle afrodiziyak olarak kullanılmakta olduğunu bir müddetten beri biliyorduk. Arasıra bu bitkiye ait kök ve rizom parçaları Kürsümüze getirilmektedir. Fakat hiçbir zaman tam bir bitki numunesi elimize geçmediği için «Çakşırotu» bitkisini botanik olarak tayin etmemiz mümkün olmamıştı.

1962 Mayıs ayında Antakya bölgesine yaptığımız bir gezi esnasında «Çakşırotu» denilen bitkiyi Antakya-Yayladağı yolu üzerinde Şenköy (eski ismi Şeyh köyü) civarındaki Hırbı çiftliği etrafındaki tepelerde (ca. 900 m) gördük. Aynı bitki Türkiye-Suriye hududu üzerinde bulunan Keldağ (Akra dağı, Cebel Akra) m Türkiye kısmında bol mik­tarda mevcuttur. Üzerinde çalıştığımız nümüneler Keldağ'dan toplan­mıştır.

Antakyada, Yayladağmda ve Şenköy halkının anlattıklarına göre, «Çakşırotu» denilen bu bitkinin toprakaltı kısımları çıkartılıp kurutuluyor, dövülerek toz ediliyor, ince eleklerden eleniyor ve bu suretle elde edilen ince toz, tarçın, karanfil, zencefil vs. gibi baharatın tozu ile beraber bal 

ile karıştırılıp afrodiziyak olarak kullanılıyor. Gene bu mıntıkada anlatıl­dığına göre, bu otu yiyen keçilerin dişileri ikiz doğuruyor ve tekeler de çok çabuk kızıyor.

Şenköy ve Keldağ'dan toplanan numuneler Fefuia meifolia (Fenzl) Boiss. olarak tayin edildi.

Ferula türleri Akdeniz bölgesi ile Anadolu, İran ve Afganistan bölgesine yayılmış bitkilerdir. Bunların kökleri genel olarak oleogum-resin sınıfı karışımlar taşır. Bu karışımlardan bazıları sinir sistemi yatıştırı­cısı {Asafoetida gibi), bazıları ise uyarıcı (Galbanum gibi) olarak kullanıl­maktadır (5). Bizim tetkik konumuz olan ve nisbeten sınırlı bir bölge içinde yetişmekte bulunan F. meifolia türünün kimyasal bünyesi ve kullanılışı hakkında literatürde bir kayda rastlanmamıştır.

 

Anahtar Kelimeler

-