5018 Sayılı Kanun'un Temel Felsefesiyle Çelişki: Gayr-ı Siyasi Sendikacılıktan Partili Sendikacılığa Yöneliş (1947-1960)

Yıl 2015, Sayı: 68, 63 - 88, 22.12.2017

Adnan Mahiroğulları

Öz

Türkiye'de sendikacılık, 3512 sayılı Cemiyetler Kanunu'nda "sınıf esasına dayalı cemiyet kurma" yasağının kaldırılmasıyla 1946'da meşruiyet kazanmış; 1947'de 5018 sayılı Kanun'la yasal dayanağa kavuşmuştur. Yasa koyucu, ilk Sendikalar Kanunu'nda sendikalara grev yasağı, siyaset yasağı gibi yasak ve kısıtlamalar getirerek sendikaları kontrol altında tutmak istemiştir. Kısaca, yasa koyucu, grev yasağını ülke kalkınmasını engellememe, siyaset yasağını sendikaları siyasi partilerden uzak tutma gerekçesine dayandırmıştır. Ne var ki, Kanun'da keskin siyaset yasağına rağmen, sendikalar, inisiyatifleri dışında 1947-1960 arası dönemde kendilerini siyasetin tam ortasında bulmuştur. 

Makalede, 5018 sayılı Sendikalar Kanunu döneminde söz konusu Yasa'nın özüne, temel felsefesine aykırı olarak ortaya çıkan, Siyaset dışı /partisiz sendikacılık hedefinden partiyle beraber sendikacılığa yöneliş çelişkisinin nedenleri ve sonuçları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sendikacılık, 5018 sayılı Sendikalar Kanunu, siyasi faaliyet yasağı, partiler arası rekabet.

Kaynakça

• ARAL, Fahri (1988). "Hayrettin Erkmen'le DP Üzerine", Tarih ve Toplum, C. 9, S.53, İstanbul. BABAN, Cihad (2009). Politika Galerisi: Bir Devrin Hükümranları, Timaş Yayınları, İstanbul. BARTOLI, Henri (1960). "Le Mouvement syndical en Turquie", Cahiers de l'institut de science économique appliquée, No: 107, Novembre 1960, Paris. ÇELİK, Aziz (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye'de Sendikacılık (1946-1967), İletişim, İstanbul. ÇELİK, Nuri (1979). İş Hukuku Dersleri II, Sermet Matbaası, İstanbul. DERELİ, Toker (1975). Aydınlar Sendika Hareketi ve Endüstriyel İlişkiler Sistemi, Fakülteler Matbaası, İstanbul. ERSOY, Bahir (1955). "Türk Sendikacılığının İnkişafına Mani Olan Bazı Sebepler", Sosyal Siyaset Konferansları, 7. Kitap, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul. GÜLMEZ, Mesut (1995). Meclislerde İşçi Sorunu ve Sendikal Haklar, Öteki Yayınevi, Ankara. GÜZEL, M. Şehmus (1983). Türkiye'de İşçi Örgütlenmesi (1940-1950), Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, SBF, Ankara. ………….. (1988). "1946 ve Sonrasında Türkiye'de Grev Tartışması", Toplum ve Bilim, Kış, İstanbul. …………... (1993). Türkiye’de İşçi Hareketi, Sosyalist Yayınları, İstanbul. IRMAK, Sadi (1973). "Çalışma Bakanlığı'nın Kuruluşu ile İlgili Olarak Çalışma Bakanı'nın Anıları", 50. Yılda Çalışma Hayatımız, Çalışma Bakanlığı Yayını, Ankara. KOÇ, Yıldırım (1999). Türk-İş Tarihinden Portreler (1), Türk-İş Yayını, Ankara. KOÇAK, M. Hakan (2008). "Türkiye İşçi Sınıfı Oluşumunun Sessiz Yılları:1950'ler", Toplum ve Bilim, S.113, Ankara. KOÇAK, M. Hakan (2014). Camın İşçileri Paşabahçe İşçilerinin Sınıf Olma Öyküsü, İletişim, İstanbul. KUTAL, Gülten (1977). Türkiye'de İşçi Sendikacılığı 1960-1968, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul. KUTAL, Metin (1966). "Mevzuatımızda Sendikalara Yasak Edilen Faaliyetler", İktisat ve Maliye Dergisi, C.25, İstanbul. LEFRANC, Georges- SÜLKER, Kemal (1966). Dünyada ve Bizde Sendikacılık, Varlık Yayınları, İstanbul. MAHİROĞULLARI, Adnan-BAŞEL, Halis (2016)." Anadolu'da Kurulan İlk Yerel Sendikalardan Biri: Sivas Demiryolu İşçileri Sendikası", Karatahta, S. 6, Ankara. MAKAL, Ahmet (2002). Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri, İmge, Ankara, 2002. ………….. (2007). Ameleden İşçiye Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları, İletişim, İstanbul. SİRER Reşat Şemsettin (1950). Grev Olayları ve Türkiyemiz, Çalışma Bakanlığı Yayınları, İçinde Ankara; Aktaran M. Hakan KOÇAK, "Türkiye İşçi Sınıfı Oluşumunun Sessiz Yılları:1950'ler", Toplum ve Bilim, S. 113, Ankara, 2008. SÜLKER, Kemal (1955). Türkiye'de Sendikacılık, İstanbul. …………… (1975). Sendikalar ve Politika, May Yayınları, İstanbul. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, C. 4, 47. Bileşim, 20.2.1947. TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem VIII, C. 4, S. Sayısı 88, 20.2.1947. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem X, Toplantı 2, C. 10, 28.2.1956. TIĞLI, Sabri (1962). "Sendikaların Mesleğe Yönetim ve Eğitim Mevzularındaki Rolleri", Sosyal Siyaset Konferansları, 13. Kitap, İstanbul. TUNA, Orhan (1955). "Sendikacılık ve Siyaset", Sosyal Siyaset Konferansları, VII. Kitap, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul …………... (1969). “Türkiye’de Sendikacılık ve Sendikalarımız”, Sosyal Siyaset Konferansları, XX. Kitap, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul. Türk-İş (2002). Belgelerle Türk-İş Tarihi, Ankara. 18 Aralık 1946 tarihli Ulus Gazetesi. 11 Şubat 1950 tarihli Sivas Ülke Gazetesi. 31 Ocak 1950 tarihli Cumhuriyet Gazetesi 16 Haziran 1959 tarihli AKİS 7 Temmuz 1959 tarihli AKİS