Dört Konu, Bir Film: Sinemada ‘Emeği’ ve İzdüşümlerini Aramak

Yıl 2023, Sayı: 84, 227 - 248, 19.07.2023

Hasan Yüksel

https://doi.org/10.26650/jspc.2023.84.1232076

Öz

Çalışmanın temel amacı, 2016 yılında sinemaseverlerle buluşan, başrolünde Cem Yılmaz ve Berat Efe Parlar’ın oynadığı “İftarlık Gazoz” filmi ekseninde Türkiye’de emek piyasasına yön veren temel dinamikleri incelemektir. Esasında film, geriye dönüş yöntemini kullanarak başarılı bir ilkokul öğrencisi olan Adem’in dramatik yaşam hikayesini anlatmakta, aynı zamanda dönemin koşullarına ilişkin de önemli ipuçları vermektedir. Film, muhafazakâr ve kendi halinde yaşayan insanların ağırlıkta olduğu bir Ege kasabasında geçmekte ve başta emek piyasası olmak üzere, 1980 öncesi dönemin politik ve sosyolojik koşullarını içermektedir. Ailesi tarım işçisi olan ve ekmeğini emeğiyle kazananAdem, çok çalışkan ve okumayı seven bir öğrencidir. Beşinci sınıfı bitirdikten sonra yaz tatilinde Gazozcu Cibar Kemal Usta’nın yanında çırak olarak çalışmaya başlar. Diğer taraftan Adem, köyün ağasının oğlu olan ve öğrenci olayları nedeniyle okulunu bırakmak zorunda kalan Hasan ağabeysinin sosyalist öğretilendirme sürecine de maruz kalır. Adem, okumak ve öğrenmek istemekte, Hasan ağabeysi ise kitaplar vererek O’nu yetiştirmeye çalışmaktadır. 1980 Askeri Darbesi patlak verdikten sonra olaylar bambaşka bir yöne doğru sürüklenmiş ve Adem de bu süreçten payına düşeni almıştır. Çalışmada, içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Yapılan içerik analizi sonucunda ahilik (usta-çırak ilişkisi), tarım kapitalizmi ve işçileri, sendikacılık ve emek bilinci ve sosyalizm ve kapitalizm çatışması olmak üzere emek piyasasına ilişkin dört temel konu tespit edilmiştir. Çalışmanın birinci bölümü literatür taramasına ilişkin bilgiler içermektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise filmin konusuna, özelliklerine ve analiz yöntemine değinilmiştir. Karşılıklı diyalogların deşifre edilmesi sonucunda elde edilen bulgular ve analiz kısmı çalışmanın son bölümünü oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Emek Piyasası, Emek Çalışmaları, Ahilik, Sendikacılık, Sosyalizm, Sinema

Four Themes and a Movie: Searching for Labor and Its Footprints in Cinematography

Öz

When analyzing the literature, studies on labor and cinema are seen to have skyrocketed over the last years. Audiences encountered the movie Iftarlik Gazoz, starring Cem Yilmaz and Berat Efe Parlar, in 2016. This study’s ultimate purpose is to analyze the main dynamics that shape the labor markets in Türkiye based on this movie. The movie uses the flashback method to elucidate the dramatic life story of Adem, a successful primary school student, and at the same time to provide significant hints about the life circumstances of the era. The movie takes place in a small Aegean town quite dominated by silent conservatives and involves the political and sociological conditions of the pre-1980s with a fundamental focus on labor markets. Adem’s family does farm labor, and he supports himself with his own labor. He is a hardworking pupil who likes reading. Upon dropping out of primary school in the 5th grade, he went on to work in the summer as an apprentice under Cibar Kemal Usta, the producer of traditional Turkish mineral water. Meanwhile, Adem had been exposed to the socialist indoctrination process by Hasan, the son of the village headman who had abandoned his undergraduate education as a result of student demonstrations. Adem wants to study and learn, and his elder brother, like Hasan, gives him books and works for Adem’s education. After the 1980s military coup, everything turned upside down, and Adem paid the price just like others. The study uses content analysis as its method. As a result of the content analysis, the following four basic themes emerged: the Akhi tradition (master-apprentice relationship), agricultural capitalism and its laborers, trade unionism and labor consciousness, and the conflict between capitalism and socialism. The first section of the study provides information about the literature review. The second section emphasizes the themes, features, and analysis methods in the movie. The last section of the study frames the findings and their analysis that have come to the fore as a result of deciphering the conversations.

Anahtar Kelimeler

Labor Markets, Labor Studies, Akhism, Trade Unionism, Socialism, Cinema

Kaynakça

• Addison, J. T., & Schnabel, C. (2003). International Handbook of Trade Unions, USA: Edward Edgar Publishing Limited. google scholar
• Akça, G. (2003). Ahilik geleneği ve günümüz Fethiye esnafı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 209-219. google scholar
• Albrittion, R. (1993). Did Agrarian capitalism exist?. Journal ofPeasant Studies, 20(3), 419-441. google scholar
• Aydogan, E., & Delibas, M. B. (2017). Ahilik kurumu ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Third Sector Social Economic Review, 52(1), 1-18. google scholar
• Aydoğdu, Y. (2017). “Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı’nda toplumcu gerçekçi şiirin serüveni (1923-1950)”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 267-282. google scholar
• Bayram, S. (2012). Osmanlı Devleti’nde ekonomik hayatın yerel unsurları: Ahilik teşkilâtı ve esnaf loncaları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (21), 81-114. google scholar
• Bell, D. (1972). The cultural contradictions of capitalism. Journal ofAesthetic Education, 6(1/2), 11-38. google scholar
• Ben Ghiat, R. (2015). The imperial moment in fascist cinema. Journal of Modern European History, 13(1), 59-78. google scholar
• Biçerli, K. (2011). Çalışma Ekonomisi, 6. Baskı, İstanbul: Beta Yayıncılık. google scholar
• Bierman, W., & Klönne, A. (Çev. Bülent Özçelik), (2007). Kapitalizmin Suç Tarihi, Ankara: Phoneix Yayınları, 2007. google scholar
• Bowman, J. L. (2005). Socialism in America, USA: iUniverse Incorpartion. google scholar
• Broderick, M. (1999). Nuclear Frisson: Cold War Cinema and Human Radiation Experiments. Literature/Film Quarterly, 27(3), 196-201. google scholar
• Clark, K. (2001). “Socialist Realism in Soviet Literature”, içinde The Routledge Companion to Russian Literature, (ed.) Cornwell, N. USA: Routledge Publication, 174-183. google scholar
• Çakmak, M. (2014). Ahiliğin tasavvufi temelleri ve ahilik-fütüvvet ilişkisi. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(13), 143-158. google scholar
• Çoban, M. (2018). Değerler eğitimi ve ahilik ilkeleri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 87-102. google scholar
• Demir, G. (2002), Ombudsman Aranıyor, İstanbul: Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı. google scholar
• Demirpolat, A., & Gürsoy, A. (2004). Ahilik ve Türk sosyo-kültürel hayatına katkıları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (15), 355-376. google scholar
• Dinler, Z. (2018). İktisat, Gözden Geçirilmiş 10. Basım, Bursa: Ekin Yayınları. google scholar
• Dobrenko, E. (2003). Late Stalinist cinema and the Cold War: an equation without unknowns. The Modern Language Review, 98(4), 929-944. Durkheim, E. (1895-1896). Socialism, translated from the French by Sattler, C., New York: Collier Books. google scholar
• Eğilmez, M. (2019). Ekonominin Temelleri Kavramlar ve Kurumlar, 1. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Eğilmez, M. (2019). Tarihsel Süreç İçinde Dünya Ekonomisi, 9. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Elo, S., & Kyngas, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal ofadvanced nursing, 62(1), 107-115. google scholar
• Erdoğan, B. Z., Torlak, Ö., Yılmaz, C., & İşlek, M. S. (2015). A Historical Approach to Marketing from Anatolia: Akhi Organizations. In Crossing Boundaries, Spanning Borders: Voyages Around Marketing’s Past; Proceedings of the 17th Biennial Conference on Historical Analysis and Research in Marketing (CHARM), 181-186. google scholar
• Frankel, H. (2010). Socialism Vision and Reality, USA: Arena Books. google scholar
• Frolova-Walker, M. (2009). The glib, the bland, and the corny: an aesthetic of socialist realism. Music and Dictatorship in Europe and Latin America, 403-423. google scholar
• Grieveson, L. (2012). The work of film in the age of fordist mechanization. Cinema Journal, 51(3), 25-51. google scholar
• Grossman, G. (1986). Ekonomik Sistemler, İstanbul: Okan Yayınları. google scholar
• Hall, P. A., & Soskice, D. (2001). Varieties of Capitalism: The Institutional Foundations of Comparative Advantage, UK: Oxford University Press. google scholar
• Harris, N. (1973). Humbug: The Art of P T Barnum, Little, USA: Brown andCompany, 75-89. google scholar
• Harris, R. (2015). Through the lens of Israeli cinema: areview. Jewish Film New Medis, 3(2), 220-231. google scholar
• Hart, G. (2020). The land question in China: agrarian capitalism, industrious revolution, and East Asian development, The Journal ofPeasant Studies, 1-5 DOI:10.1080/03066150.2020.1774702. google scholar
• Hart, G. (1986). Interlocking transactions: Obstacles, precursors or instruments of agrarian capitalism?. Journal of Development Economics, 23(1), 177-203. google scholar
• Hechter, M. (1994). Theoretical implications of the demise of state socialism. Theory and Society, Special Issue on the Theoretical Implications of the Demise of State Socialism, 23(2), 155-167. google scholar
• Heise, T. S., & Tudor, A. (2013). Dangerous, divine, and marvelous? The legacy of the 1960s in the political cinema of Europe and Brazil. The Sixties, 6(1), 82-100. google scholar
• Hennebelle, G., & Blomquist, T. (1980). The Adventures of Political Cinema. Cineaste, 10(2), 20-24. google scholar
• Hekimler, B. U., Kağnıcıoğlu, D. ve Çelik, A. (2014). Sendikacılık, 3. Baskı, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1826. google scholar
• Hermann, M. G. (2008). Content analysis. içinde Qualitative methods in international relations London: Palgrave Macmillan, 151-167. google scholar
• Hoppe, H. H. (2016). Sosyalizm ve Kapitalizm Bir Teori, İstanbul: Liber Plus Yayınları. google scholar
• Hsieh, H. F., & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative health research, 15(9), 1277-1288. google scholar
• https://www.filmpreservation.org (Erişim Tarihi 09.03.2023). google scholar
• https://www.imdb.com, (Erişim Tarihi: 09.03.2023). google scholar
• https://www.youtube.com (Erişim Tarihi: 10. 03.2023). google scholar
• İftarlık Gazoz, 2016. google scholar
• Kacıroğlu, M. (2016). Cumhuriyet dönemi Türk Edebiyatı’nda (1923-1940) toplumcu-gerçekçi edebiyat tartışmaları. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I/2, 27-71. google scholar
• Karaağaç, H. (2013). İlk dönem fütüvvetnâmelerine göre ahiliğin itikâdî temelleri. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2), 41-70. google scholar
• Karabağ, Ü. M. (2022). Türk sinemasında toplumsal gerçekçi filmlerde İstanbul temsili: acı hayat ve banker bilo filmleri örneği. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri, 8(16), 93-107. google scholar
• Karaman, R. (2014). Türk Ahi Teşkilatının işleyişi ve Çorum tarihinde ahilik. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 93-109. google scholar
• Karasoy, Y. (2004). Ahi kelimesi ve Türk kültüründe ahilik. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 1-23. google scholar
• Karataş, Ö. F. (2013). Hilmi Yavuz’un Doğu Şiirleri’ne toplumcu gerçekçi bir yaklaşım. Turkish Studies, International Periodicals for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(13), 1157-1173. google scholar
• Kızıler, H. (2015). Osmanlı toplumunun sosyal dinamiklerinden ahilik kurumu. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches, 4(2), 408-423. google scholar
• Killen, A. (2011). Homo pavlovius: cinema, conditioning, and the cold war subject. Grey Room, (45), 42-59. google scholar
• Lefebvre, H. (2007). Modern Dünyada Gündelik hayat, I. Gürbüz (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Lefebvre, H. (2022). Gündelik Hayatın Eleştirisi I. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2011). Dünya’da ve Türkiye’de Sendikacılık, Bursa: Ekin Yayınları. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2011). Selçuklu/Osmanlı döneminde kurumsal bir yapı: ahilik/gedik teşkilatı ve sosyo-ekonomik işlevleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (54), 139-154. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2013). Dünya’da ve Türkiye’de Sendikacılık, 2. Baskı, Bursa: Ekin Yayınları. google scholar
• Mahiroğulları, A., & Altınay, Z. Ü. (2018). Ahilik Kültüründen Günümüze Yansıyan Üç Boyut: Karşılıklı Saygıya Dayalı Usta-Çırak İlişkileri Tüketiciyi Koruma ve Sosyal Güvenlik İşlevi. Uluslar Arası Ahilikte İş ve Ticaret Ahlakı Sempozyumu Tedbiğleri, 413-428. google scholar
• Martin, R. (1989). Trade Unionism Purposes and Forms, New York, USA: Oxford University Press. google scholar
• Mestman, M. (2011). Third cinema/militant cinema: At the origins of the Argentinian experience (1968-1971). Third Text, 25(1), 29-40. google scholar
• Minett, M. (2014). Millhouse: the problems and opportunities of political cinema. Film History, 26(1), 108-135. google scholar
• Nelson, A. K. (1994). From the Editor: Rethinking the Cold War, OAH Magazine of History 8(2), ss. 3-4. google scholar
• Nye, D. (1996). American Technological Sublime, Cambridge, MA: MIT Press. google scholar
• O’Leary, A. (2016). Political/Popular Cinema. Italian Political Cinema: Public Life, Imaginary, andIdentity in Contemporary Italian Film, içinde Italian Political Cinema, Public Life, Imaginary, and Identity in Contemporary Italian Film, (Ed.) Lombardi, G. ve Uva, C., Bern: Peter Lang Publishing, 107-117. google scholar
• Orhan, K. (2010). “Modern Zamanlar” filmi ve dönemsel bir çalışma ilişkileri yorumlaması. Çalışma ve Toplum, 1(24), 133-152. google scholar
• Ott, B. L. (2010). The visceral politics of V for Vendetta: On political affect in cinema. Critical Studies in Media Communication, 27(1), 39-54. google scholar
• Özonur, D. (2016). Bir sinema filminde sınıfların temsili ve politik duruş: Kış Uykusu. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (43), 98-117. google scholar
• Parijs, P. V. (1992). Basic ıncome capitalism. Ethics, 102(3), 465–484. google scholar
• Pisters, P. (2016). The filmmaker as metallurgist: political cinema and world memory. Film-Philosophy, 20(1), 149-167. google scholar
• Robles-Ortiz, C. (2009). Agrarian capitalism and rural labour: the hacienda system in Central Chile, 1870-1920. Journal of Latin American Studies, 493-526. google scholar
• Ross, S. T. (1991). Struggles for the screen: workers, radicals, and the political uses of silent film. The American History Review, 96(2), 333-367. Sancakli, S. (2010). Ahilik ahlâkının oluşumunda hadislerin etkisi. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-28. google scholar
• Sarto, A. D. (2005). Cinema novo and new/third cinema revisited: aesthetics, culture and politics. Chasqui, (34), 78-89. google scholar
• Segal, H. P. (1985). Technological Utopianism in American Culture, USA: University of Chicago Press. google scholar
• Shaw, T. (2002). Early warnings of the Red Peril: A pre-history of Cold War British cinema, 1917-1939. Film History, 14(3/4), 354-368. google scholar
• Stemler, S. E. (2015). Content analysis. Emerging trends in the social and behavioral sciences: An Interdisciplinary, Searchable, and Linkable Resource, 1-14. google scholar
• Traverso, A., & Crowder-Taraborrelli, T. (2013). Political documentary cinema in the Southern Cone. Latin American Perspectives, 40(1), 5-22. Uçakan, M. (1977). Türk Sineması’nda İdeoloji. İstanbul: Düşünce Yayınları. google scholar
• Ugresic, D. (2003). Long live socialist realism. The Baffler, (16), 93-94. google scholar
• Ülger, B., & Ülger, G. (2005). Akhism as a non-governmental association model in the history of the Turkish nation and an assessment of today’s business ethics: a relationship or a contradiction?. Journal ofHuman Values, 11(1), 49-61. google scholar
• Valdivia, G. (2010). Agrarian capitalism and struggles over hegemony in the Bolivian lowlands. Latin American Perspectives, 37(4), 67-87. google scholar
• Wayne, M. (2001). Political film: The dialectics of third cinema. Pluto Press. google scholar
• White, M. D., & Marsh, E. E. (2006). Content analysis: A flexible methodology. Library trends, 55(1), 22-45. google scholar
• Wood, G. (1980). “Trade Unions and Democracy: Possibilities and Constructions”, Harcourt, M. ve Wood, G. (Ed), Trade Unions and Democracy Strategies and Perspectives, Transaction Publishers, 1-18. google scholar
• Wu, L. T. K. (1935). American capitalism and ımperialism. Pacific Affair, 8(1), 81-85. google scholar
• Yılmaz, M., & Adıgüzel, E. (2017). Toplumsal sorunlardan bireyin dünyasına Zeki Demirkubuz sineması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (28), 241-272. google scholar
• Yüksel H. (2020). Sendikacılık ve Sinema, Teori ve Pratik. Bursa: Ekin Yayıncılık. google scholar
• Yüksel, H. (2018). Cold war ıdeology: the rocky 4 movie. Journal of Labor and Society, 21(3), 385-414. google scholar
• Yüksel, H. (2021). Endüstri ilişkiler disiplininde sinemanın yeri ve önemi (1965-1980). Çalışma ve Toplum, 2(69), 1005-1048. google scholar
• Zhan, S. (2017). Riding on self-sufficiency: Grain policy and the rise of agrarian capital in China. Journal of Rural Studies, 54, 151-161. google scholar