Ottoman Talisman Seals with Examples from Anatolian Museums

Yıl 2025, Sayı: 34, 352 - 385, 02.07.2025

Şerife Tali

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1578891

Öz

Talisman seals, which constitute an important part of the Ottoman cultural heritage and memory, are therapeutic works produced to protect the body, remove mental illnesses and meet various expectations in the Ottoman Empire. It has been observed that the seals, which occupy a large place among the Ottoman seals, could not be fully classified in the museums, and they were included in the lodge objects in some museums. In the study, 29 talisman seals, 27 of which are metal and 2 of which are agate, belonging to the Ottoman period from 14 different museums from Anatolia are examined. Seals were brought to museums mainly through purchase. Care has been taken to ensure that the samples examined are of different contents and shapes. The scarcity of specimens in museums has revealed the need for the collective evaluation of specimens by bringing them together. The study aims to reveal the difference in the examined samples and other seals in terms of their contents/(texts) and uses. As talisman seals are considered as dervish/lodge seals in literature and museums, the most important purpose of this study is to make the technical distinction through scientific examples and to determine their place in Ottoman seals. In the samples examined, it has been observed that none of the original talisman seals, all of which were handcrafted, had their purpose specified on them. It turned out that only one example was made as a love/affection talisman and that the names of the suitor and the matlub(desired person) were hidden in its content. The content meanings of the examples reveal that they were made for very comprehensive wishes and expectations such as healing, protection, and love talismans. The fact that the content written in vefk/(magical square) is more esoteric strengthens the possibility that the seals may also have been produced for negative content. Some examples; It has been understood that it will be difficult to fully solve its mysteries because it contains vefk orders, abjad/(letter/ number/symbol)equivalents and various symbols.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Talisman Seal , Content , Symbol , Love talisman , Alevi-Bektashi Culture

Anadolu Müzelerinden Bazı Örneklerle Osmanlı Tılsım Mühürleri

Öz

Osmanlı kültür mirasının ve hafızasının önemli bir parçasını oluşturan tılsım mühürler, Osmanlı da bedeni korumak, ruhsal hastalıklardan kurtulmak ve çeşitli beklentileri karşılamak için üretilmiş terapötik eserlerdir. Osmanlı mühürleri içerisinde geniş bir yer kaplayan tılsım mühürlerin, müzelerde tam tasniflerinin yapılamadığı ve bazı müzelerde tekke objeleri içerisinde yer verildiği görülmüştür. Çalışmada, Anadolu’dan 14 farklı müzeden Osmanlı dönemine ait 27’si madeni, 2’si akik olmak üzere toplam 29 tılsım mühür incelenmektedir. Mühürler, müzelere ağırlıklı olarak satın alma yoluyla kazandırılmıştır. İncelenen örneklerin farklı içerik ve şekillerde olmasına özen gösterilmiştir. Müzelerdeki örneklerin sayısal azlığı örneklerin bir araya getirilerek toplu değerlendirilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Çalışma, incelenen örneklerin diğer mühürlerden farkını, içeriklerini/(metinleri), yapılış amaçlarını ve kullanımlarını ortaya koymayı hedeflemektedir. Tılsım mühürlerin, literatürde ve müzelerde derviş/ tekke mühürleri olarak ele alınması nedeniyle özellikle teknik ayrımın bilimsel örnekler üzerinden yapılabilmesi ve Osmanlı mühürleri içerisindeki yerinin çıkarılması bu çalışmanın en önemli amacını oluşturmaktadır. İncelenen örneklerde; tamamı el işi olarak üretilmiş orijinal tılsım mühürlerin hiçbirinin üzerinde yapılış amaçlarının belir= tilmediği görülmüştür. Sadece tek bir örneğin sevgi/muhabbet tılsımı olarak yapıldığı ve içeriğinde de talip ile matlubun adlarının gizlendiği ortaya çıkarılmıştır. Örneklerin içerik anlamları; şifa, korunma, sevgi tılsımı gibi çok kapsamlı istek ve beklentiler için yapıldıklarını ortaya koymaktadır. Vefklerle yazılan içeriklerin daha ezoterik olması tılsım mühürlerin olumsuz içerikler için de üretilmiş olabileceği ihtimalini güçlendirmektedir. Bazı örneklerin; vefk düzenleri, ebced karşılıkları ve çeşitli semboller içermesi nedeniyle gizemlerinin tam olarak çözülmesinin zor olacağı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tılsım Mühü , Metin , Sembol , Sevgi tılsımı , Alevi-Bektaşi Kültürü

Kaynakça

• Acar, Şinasi. "Mühürcülük Sanatı ve Mühürcüler.” Antik Dekor 37. (1996): 94-100. google scholar
• Allak, Fırat. “İstanbul Türbeler Müzesi’nde Bulunan Madeni Eserler.” Doktora tezi, Van. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2023. google scholar
• And, Metin. "Büyü, Canlıcılık ve Sanat Magic, Animatizim and Art.” Elemterefiş Anadolu'da Büyü ve İnanışlar.” Magic and Supersitition in Anatolia, Yapı Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi Sergi Kataloğu (13 Haziran-16 Ağustos). İstanbul: 2003, 6-17. google scholar
• Anonim, Sufi Objeler Halk Resimleri ve Günümüz Çağdaş Sanat Eserleri. İstanbul: Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, 2012. google scholar
• Anonim, Türk Dünyası Objeleri 11 Ekim-1 Kasım 2013 Sergi Kitabı. Ed..Serhat Ramay. Eskişehir: Yakın Doğu Derneği. 2013. google scholar
• Anonim, Talısman ed Altrı Oggettı Straordınary Tılsımlar ve Diğer Olağanüstü Eşyalar. Türk Dünyası Tekke Objeleri Sergisi. İstanbul: New East Foundation/Mama Art. 2014. google scholar
• Aras, Hava. "Dünya Dinlerinde Merkez Sembolizmi.” Yüksek lisans tezi, Erzurum. Atatürk Üniversitesi, 2011. google scholar
• Berk, Süleyman. "Osmanlı Tılsım Mühürleri”. P Sanat, Kültür Antika (Büyü ve Sanat) Dergisi 29. (2003): 22-31. google scholar
• Bohak, Gideon. "Eskiçağ Tılsım Taşları ve Muskalarında Sanat ve Güç.” P Sanat, Kültür Antika (Büyü ve Sanat) Dergisi 29. (2003): 8-15. google scholar
• BÜYÜkkarcı, Fatma. Firdevsî-i Tavîl And His Da'vet-nâme. Ed. Şinasi Tekin- Gönül Alpay Tekin. İnceleme, Metin, Dizin, Tıpkıbasım ve Mikrofiş. Doğu DiLLeri ve EdebiyatLarının KaynakLarı 29, Türkçe KaynakLar XXVI. ABD: 1995. google scholar
• CeyLan Erol, ELif. Tilsim Mühür-Vefk-Cedvel Türkiye Müzelerinden Örnekler. İstanbul: Ege Yayınları, 2021. google scholar
• Çabaz, Murat. “Van BöLge Müzesi’nde BuLunan OsmanLı Dönemi MühürLeri.” Yüksek Lisans tezi, Van. Yüzüncü YıL Üniversitesi, 2017. google scholar
• Çam, Nusret. “Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman).” Yılmaz Önge Armağanı, Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1993, 207-230. google scholar
• Çaycı, Ahmet. Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002. google scholar
• Çelebi, Enes. Azametli Mücerrep Tılsımları idris Çelebi'nin Gizli Hâzinenin Son Eseri. (Tarihsiz. Basım yeri yok, www.havaskitaplarim.com). google scholar
• Çelebi, İlyas. “Tılsım.” TDV. İslam Ansiklopedisi. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 91-94. google scholar
• Çınar, Ali Abbas. “Alevilerde Hızır Kültü ve Ritüelleri.” Millî Folklor 126, (2020): 63-74. google scholar
• Çiftçi, Halit Ahmet. “Dinlerde Vefkler.” Yüksek lisans tezi, Isparta. Süleyman Demirel Üniversitesi, 2011. google scholar
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski ve Yeni Harflerle). Ankara: Aydın Kitabevi, 2012. google scholar
• El-Bûnî, İmam Ahmed. Şems'ül-Maârif'ül-Kübrâ (Büyüh Bilgiler Güneşi). Çev. Selâhattin Alpay. İstanbul: Sedef Yayınevi, 1979/1-3. google scholar
• Ersöz, İsmet. “Ashâb-ı Kehf.” TDV. İslam Ansiklopedisi.3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 465-467. google scholar
• Gazâlî, İmam. El-Munkızu Mine’d Dalâl ve Tercümesi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018. google scholar
• Gibson, Clera. Semboller Nasıl Okunur Resimli Sembol Okuma Rehberi. Çev. Cem Alpan. İstanbul: Yem Yayın, 2013. google scholar
• Graham, Lloyd D. İn Islamic Talismans, Repeat-Letter Ciphers Representing the Greatest Name. Relate to an Early Prototype of the Seven Seals and may Link the Seals with the Pleiades, Epigraphic Society Occasional Papers (ESOP) 29.(2011): 70-91. google scholar
• Graham, Lloyd D. The Seven Seals of Revelation and the Seven Classical Planets. Copyright The Esoteric Quarterly, 2010: 45-58. google scholar
• İloğlu, Mustafa. Gizli İlimler Hazinesi. 1.-8. Kitap. İstanbul: Seda Yayınları, 1976. google scholar
• Jong, Frederick de. Bektaşilik'te ikonografi. Tarihten Teolojiye: İslam inançlarında Hz. Ali. Der. Ahmet Yaşar Ocak (265-298). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
• Kallek, Cengiz. “Bedûh.” TDV. İslam Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 336-337. google scholar
• Kara, Gülsevim. “İzmir Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemi Mühürleri.” Yüksek Lisans tezi, Ordu. Ordu Üniversitesi, 2024. google scholar
• Kılıç, Yusuf- Eser, Elvan. “Eskiçağ Düşüncesi ve Kutsal Kitaplarda Yedi Sembolizmi.” Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literatüre and History of Turkish or Turkic 11/11, (2016): 77-98. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Haluk Perk Koleksiyonu’ndan Örneklerle Bizans Uygarlığında Muskalar.” P Sanat Kültür, Antika Dergisi (Büyü ve Sanat) 29. (2003): 16-21. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Rezan Has Müzesindeki Örnekleri Işığında Geç Roma-Bizans Döneminde Tılsımlar.” Akdeniz Sanat 13/23. (2019): 399-424. google scholar
• Lunde, Paul. İşaretler Semboller Kodlar Gizli Diller Şifreler Kitabı. Çev. Duygu Akın. İstanbul: NTV Yayınları, 2009. google scholar
• Morrıs, Desmond. Koruyucu Tılsımlar Uğurlar, Muskalar, Nazarlıklar. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: İnkılap, 1999. google scholar
• Neumayer, Petra. Sayılarla İyileşme (Sayıların Mistisizminde Ruhsal Kodlamaya). Çev. Ceyda Aydın. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık, 2011. google scholar
• Ocak, Ahmet Yaşar. İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990. google scholar
• Öz, Mustafa. “Zülfikar.” TDV. İslam Ansiklopedisi. 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 553-554. google scholar
• Özbilgen, Erol. “Osmanlı Kültüründe Mühür ve Mühürcülük Sanatı.” Antika31. (1987): 6-28. google scholar
• Perk, Haluk. Osmanlı Tılsım Mühürleri Haluk Perk Koleksiyonu. İstanbul: Haluk Perk Müzesi Yayınları, 2010. google scholar
• Porter, Venetia. Arabic and Persian Seals and Amulets in The British Museum. London: British Museum Research Papers no. 160. 2017. google scholar
• Purgstall, Josef Von Hammer. Osmanlı Mühürleri. Çev. Ü. Öztürk. İstanbul: Pera Yayınları, 1999. google scholar Rıva, Anna. Secrets of Magıcal Seals, A Modern Crimoire of Amulets. Charms. Symbols &'I'alismans, Internatıonal Imports 236 W. Manchester Ave, CA 90003, Copyright 1975: Los Angeles, Reprint 1999. google scholar
• Sarımurat, M. Said. “Kur’an-ı Kerim Açısından Şifa-Tedavi.” Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2008. google scholar
• Savage-Simith, Emilie. Amulets and Related Talismanic Objects. Science, Tools Magıc, The Nasser D. Khalılı Collectıon of Islamıc Art. Edit. Julian Raby. 1997; XII: 132-145. google scholar
• Schımmel, Annemarie. Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri, İslam’a Görüngübilimsel Yaklaşım Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004. google scholar
• Tali, Şerife. “Kayseri Etnografya Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemi Mühürleri Üzerine Bir Değerlendirme.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/27 (2013): 520-545. google scholar
• Tali, Şerife. “Giresun Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemine Ait Bir Grup Tılsım Mühür.” Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literatüre and Hlstory of Turklsh or TurklcVolume 9/1 (2014):537-554. DOI: http://dx.dol.org/10.7827/TurklshStudles.6510 google scholar
• Tali, Şerife. “Metal Cultural Treasure of the Ottoman: Talisman SealLs.” Safeguarding the World Culture Heritage-Advances and New Perspectlves (edt. Sayed Hemeda) 1-22, London: 2024: ISBN: 978-1-83634-037-9. https://www.lntechopen.com/onllne-first/1200219. google scholar
• TopaLoğlu, Bekir. "Esmâ-i Hüsnâ.” TDV. İslam Anslklopedlsl.11. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995, 404-418. google scholar
• Uludağ, Süleyman. “Hızır”. TDV. İslam Anslklopedlsl.17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 409-411. google scholar
• Uluğ, Nimet Elif. Elemterefiş: Osmanlı’da Batıl İtlkadlar ve Büyü (1839-1923), İstanbul: Doğan Kitap, 2017. google scholar
• Uygun, Azize. “İslami Gelenekte Tılsımlı Yedi Sembollü Mühürler.” Turkısh Studies Comparative Religious Studies 14/2, (2019): 395-413. google scholar
• Uzun, Mustafa İzzet. “Ebced.” TDV. İslam Anslklopedlsl.10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 68-70. google scholar
• Ürkmez, Ertan. “Tarihten Mitosa Türkiye Kültür Tarihinde Mitolojik ALi Tasavvurları.” Doktora tezi, Ankara. Hacettepe Üniversitesi. 2020. google scholar
• Yazçiçek, Ramazan. “Bilgi Değeri Açısından Cefr ve Ebced-Harfler ve Rakamlar Metafiziği.” Mllel ve Nlhal inanç, Kültür ve Mltolojl Araştırmaları Derglsl 2/1 (2004), 75-114. google scholar
• Yıldıran Sarıkaya, Meliha. “Zülfikar.” TDV. İslam Anslklopedlsl. 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 554-556. google scholar
• Yılmaz, Nefne Furkan. “Yahudilik’te Hamsa İslam’da Fatıma’nın Eli.” Yüksek lisans tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2019. google scholar
• https://www.degerlltaslar.gen.tr/aklk Erişim Tarihi 24.10.2020. google scholar
• http://lnthegapbetween.free.fr/plerre/alternate-bellefs/reprt018_bellefs.pdf 16.02.2025 google scholar
• Metinlerde geçen ayetlerin mealleri: https://www.namazzamanl.net/kuranmeall/(Erş.Tarihi. 12.04.2025)’den alınmıştır. google scholar