The Repair Activities in Antalya Castle According to the Repair Exploration Registers [Tamirat Keşif Defterleri] of 1815 and 1816

Yıl 2025, Sayı: 34, 131 - 155, 02.07.2025

Soner Demir

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1619775

Öz

It is concluded from the repair exploration registers prepared in the first half of the 19th century that the Antalya Castle underwent multiple repairs in the Ottoman period. The most extensive of these is documented in the exploration registers dated 25 April 1815. A large portion of the castle was repaired due to the damage it suffered during the Tekelioğlu Revolt, which occurred in the city between 1812 and 1814. The register separately identifies the damaged outer walls, curtain walls, towers, gates, staircases, crenellations (dendan), and parapets (harpuşta), detailing which parts needed repairs, the materials used, and the costs under a single entry. A second register, prepared on July 19, 1816, focuses on the repair of the southern wall located in the sea at the harbour. This study aims to make an elaborate evaluation of these repairs in the Antalya Castle, which has not been covered in a detailed research. One of the basic objectives is to examine the repair processes and interventions based on the comprehensive repair plan outlined in the 1815 exploration register and the subsequent 1816 exploration register concerning the seawall. The study first identifies the areas requiring repair according to the exploration register. By considering the materials and technical characteristics observed in the surviving sections of the castle, some of the Ottoman-era interventions have been identified, and traces of the repair techniques mentioned in the register have been examined. It is evident that the extensive repairs planned in the 1815 register were largely carried out.

Anahtar Kelimeler

Antalya Castle , Repair Activities , Repair Exploration Registers , City Walls , Towers

1815 ve 1816 Yılları Tamirat Keşif Defterlerine Göre Antalya Kalesi’nde Onarım Faaliyetleri

Öz

Antalya Kalesi 19. yüzyılın ilk yarısında hazırlanan tamirat keşif defterlerine göre birçok kez onarım görmüştür. Bunlardan en kapsamlısı 25 Nisan 1815 tarihli keşif defteridir. Kalenin büyük bölümü, 1812-1814 yılları arasında kentte ortaya çıkan Tekelioğlu İsyanı esnasında harap olmasından dolayı onarılmıştı. Deftere hasar alan dış sur, perde sur, burçlar, kapılar, merdivenler, dendanlar ve harpuştalar ayrı ayrı keşfedilerek hangi kısımlarının onarıla cağı, kullanılan malzemeler ve masraf tutarları aynı kalem altında yazılmıştır. 19 Temmuz 1816 yılında hazırlanan ikinci defter ise limanda deniz içinde güneyde bulunan duvarın onarılmasıyla ilgilidir. Bu çalışma Antalya Kalesi onarımları üzerine daha önce yapılan detaylı bir çalışma olmaması sebebiyle kaleme alınmıştır. Amaç kalenin en kapsamlı onarımlarının yapılması istenen 1815 yılı keşif defteri ile denizdeki surun onarımı için hazırlanan 1816 yılı keşif defterine göre tamir faaliyetlerinin sürecini ve yapılan müdahaleleri ortaya koymak ve yerinde belirlemektir. Çalışmada ilk olarak keşif defterine göre onarılması gereken yerlerin tespiti yapılmıştır. Kalenin günümüze ulaşan kısımlarında görülen malzemeler ve teknik özellikler dikkate alınarak Osmanlı Dönemi müdahalelerinin bir kısmı ortaya koyulmuş ve defterde geçen onarım tekniklerinin izleri tespit edilmiştir. Anlaşılan o ki 1815 yılı defterinde yapılması gereken kapsamlı onarımlar büyük oranda gerçekleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antalya Kalesi , Onarım Faaliyetleri , Tamirat Keşif Defteri , Surlar , Burçlar

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Askeriye (C.AS.) 840/35837. 15 Cemaziyelevvel 1230 (25 Nisan 1815). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Askeriye (C.AS) 525/21928. 5 Ramazan 1230 (11 Ağustos 1815). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meşihat Şer’iyye Sicilleri (MŞH. ŞSC. D.) 1148, 16 Rebiyülevvel 1231 (15 Şubat 1816). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Nafia (C.NF.) 17/841. 23 Şaban 1231 (19 Temmuz 1816). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Nafia (C.NF.) 17/841/9 22 Şevval 1231 (15 Eylül 1816). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), D.BŞM.BNE. d.16224, 1 Cemazeyilevvel 1234 (26 Şubat 1819). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), MŞH. ŞSC.d. 01150/1,2,3,4. 11Rebiülevvel 1241 (24 Ekim 1825). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), MŞH. ŞSC.d. 01150/40-41-42. 10 Zilkade 1243 (24 Mayıs 1828). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), D.BŞM.BNE. d. 16431. 5 Şaban 1251 (26 Kasım 1835). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). MŞH. ŞSC.d. 01153/16,17,18. 19 Zilkade 1251 (7 Mart 1836). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). ML.MSF. d.04193, 5 Safer 1258 (18 Mart 1842). google scholar
• Akarca, Aşkıdil. Şehir ve Savunması. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. google scholar
• Arseven, Celâl Esad. “Harpuşta.” Sanat Ansiklopedisi. 2: 689-690. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1965. google scholar
• Arseven, Celâl Esad. “Hisar peçe.” Sanat Ansiklopedisi. 2: 756. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1965. google scholar
• Arseven, Celâl Esad. Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü: Istılâhât-ı Mi’mâriyye. Çeviren Şeyda Alpay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2017. google scholar
• Baykara, Tuncer. “Selçuklu Devri Antalya’sı Üzerine Bazı Düşünceler.” I. Milli Türkoloji Kongresi İstanbul 6-9 Şubat 1978, Tebliğler, içinde 191-196. İstanbul: 1980. google scholar
• Beaufort, Francis. Karamania, or a Brief Description of the South Coast of Asia Minor and of the Remains of Antiquity, With Plans, Views, &c. Collected During a Survey of that Coast, Under the Orders of the Lords Commissioners of the Admiralty, in the Years 1811-1812. Londra: 1817. google scholar
• Bozkurtoğlu, Özge. “Lusignanların 1361 Yılında Antalya’yı (Adalia) İşgalinin Ardında Yatan Sebepler.” Cedrus V (2017): 397-409. google scholar
• Buch, Wilfried. “14/15. Yüzyılda Kudüs’e Giden Alman Hacılarının Türkiye İzlenimleri,” çeviren Yüksel Baypınar. Belleten 46/183 (1982): 509-534. google scholar
• Davis, Edwin John. Anadolu: XIX. Yüzyılda Karya, Frigya, Likya ve Pisidya Antik Kentlerine Yapılan Bir Gezinin Öyküsü. Çeviren Funda Yılmaz. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006. google scholar
• Dayar, Evren. “1815 Haritası’nda Antalya Kalesi: Surlar, Kapılar ve Burçlar.” Belleten 84 (300), (2020): 667-716. google scholar
• Dayar, Evren. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Antalya Kaleiçi ve Çevresi.” METU JFA 37:2 (2020): 59-84. google scholar
• Dayar, Evren. “20. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya’nın Kentsel Gelişimi (1908-1950).” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 17:33 (2021): 125-160. google scholar
• Dayar, Evren. “Âyânlar Çağı’nda Antalyalı Bir Hânedân: Tekelioğulları (1770-1814).” Osmanlı Araştırmaları 59 (2022): 117-156. google scholar
• Dayar, Evren. “1905 Haritalarında Antalya Kaleiçi ve Çevresi.” Art-Sanat 21 (2024): 229-260. google scholar
• Demir, Mahmut. “Kösedağ Savaşı Mağlubiyeti’nin II. Gıyâseddîn Keyhüsrev’in Psikolojisine Yansıması: Antalya’daki İmar Faaliyetleri Örneği.” Antalya Kitabı Selçuklulardan Cumhuriyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya, Antalya: Palet Yayınları, (2018): 43-54. google scholar
• Dönmez, Aytaç. “Attaleia Kent Suru 2022 Yılı Araştırmaları.” ANMED 21, (2023): 5-8. google scholar
• Duggan, Terrance Michael Pattrick. “XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Antalya Limanı.” Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi içinde, editör Fatma Şimşek içinde 157-179. Antalya: İMEAK Deniz Ticareti Odası Antalya Şubesi Yayınları, 2022. google scholar
• Durukan, Aynur. “Alaeddin Keykubad Döneminde Antalya.” Antalya 2. Selçuklu Eserleri Semineri 26-27 Aralık 1987, içinde 26-51. Antalya: Antalya Valiliği Yayınları, 1988. google scholar
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tanci. İbn Battûta Seyahatnâmesi. Çeviren A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019. google scholar
• Erten, Süleyman Fikri. Antalya Livası Tarihi. Hazırlayan Abdullah Tekin. Antalya: Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı, 1997. google scholar
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine. c. 1. Hazırlayan Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. google scholar
• Fikri, Süleyman. Antalya Livası Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1920-1922. google scholar
• Flemming, Barbara. Geç Ortaçağ Dönemi’nde Pamfilya, Pisidya ve Likya’nın Tarihi Coğrafyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2023. google scholar
• Gökalap, Nuray. “Attaleia Kent Tarihi ve Yazıt Korpusu.” Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2008. google scholar
• Hellenkemper, Hansgerd und Friedrich Hild. “Lykien und Pamphylien (Teil 1).” Tabula Imperii Byzantini Band 8. Wien: Verlag Der Öster-reichischen Akademie Der Wissenschaften, 2004, 297-341. google scholar
• Hirschfeld, Gustav. “Vorläufiger Bericht über eine Reise im südwestlichen Kleinasien I.” Auszug aus dem Monatsbericht der Königl. Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 19 Novbr. 1874, 710-728. google scholar
• İbn Bibi, El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye, Selçuknâme. Çeviren Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020. google scholar
• Kaymak, Gamze. Antalya Cumanın Camii; Mimari Tarihi, ve Bizans Kökeni, Rölöve-Yapı Analizi-Anıt Koruma ve Bakımı. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2009. google scholar
• Krickl, Ernst. 1892 Lykia Günlüğü. Hazırlayan Nezih Başgelen. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı-Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2005. google scholar
• Lanckoronski, Karl Graf. Pamphylia ve Pisidia Kentleri (I. Cilt): Pamphylia. Çeviren Dr. Selma Bulgurlu Gün, İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2005. google scholar
• Magdalino, Paul. The Empire of Manuel I Komnenos 1143-1180. Cambridge: Cambridge University Press, 2002. google scholar
• Mazlum, Deniz. 1766 İstanbul Depremi Belgeler Işığında Yapı Onarımları. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2011. google scholar
• Moretti, Giuseppe. “La Porta Di Adriano In Adalia.” Annuario Della R. Scuola Archeologica Di Atene E Delle Missioni Italiane In Oriente, google scholar
• VI-VII 1923-1924, Bergamo: Istituto Italiano D’Arti Grafiche, (1926): 453-478. google scholar
• Özaydın, Abdülkerim. “Nevbet.” TDV İslam Ansiklopedisi. 33:38-41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007. google scholar
• Özbudak Melike. “Geleneksel Yığma Taş Yapıların Fiziksel ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2006. google scholar
• Özdemir, Rifat. “Osmanlı Döneminde Antalya’nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-1867).” XI. Türk Tarih Kongresi Ankara 5-9 Eylül 1990 Kongreye Sunulan Bildiriler, içinde 1369-1405. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994. google scholar
• Pace, Biagio. “Adalia.” Annuario Della R. Scuola Archeologica Di Atene E Delle Missioni Italiane In Oriente, Volume 3 (1916-1920), Bergamo Istituto Italiano D’Arti Grafiche, (1921): 3^21. google scholar
• Parlak, Sevgi. “Osmanlı Öncesi Anadolu Kalelerinde Kapılar.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010. google scholar
• Redford, Scott ve Gary Leiser. Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnâmesi. Çeviren İnci Türkoğlu. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2008. google scholar
• Sami, Şemseddin. “Nöbet.” Kamus-ı Türkî. 932-933. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019. google scholar
• Semiz, Nisa. “Belgeler Işığında İstanbul Deniz Surları’nda Osmanlı Dönemi Onarım ve Müdahaleleri.” Prof. Dr. Zeynep Ahunbay’a Armağan: Anıt ve Sitleri Araştırma, Belgeleme, Koruma Yazıları, haz. Deniz Mazlum, Umut Almaç, Esra Kudde içinde 211-227. İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, 2020. google scholar
• Sönmez, Neslihan. Osmanlı Dönemi Yapı Malzemeleri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: YEM Yayın, 1997. google scholar
• Strabon. Antik Anadolu Coğrafyası. Çeviren Prof. Dr. Adnan Pekman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2021. google scholar
• Tanyeli, Uğur. Anadolu- Türk Kentinde Fiziksel Yapının Değişimi (11-15. Yüzyıllar). Ankara: İdealkent Yayınları, 2021. google scholar
• Tevhid, Ahmed. “Antalya Surları Kitabeleri.” Türk Tarih Encümeni Mecmuası, (1925): 165-176. google scholar
• Tızlak, Fahrettin, “Tekelioğlu İsyanı.” XIII. Tarih Kongresi 4-8 Ekim, Kongreye Sunulan Bildiriler içinde 237-254. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002. google scholar
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021. google scholar Turan, Şerafettin. “Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları.” Tarih Araştırmaları Dergisi 1 (1) (1963): 165, 178. google scholar
• Varkıvanç, Burhan. “Surların Oluşum Süreci Üzerine Bazı Gözlemler.” Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnamesi, hazırlayan Scott Redford ve Gary Leiser içinde 55-61. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2008. google scholar
• Varkıvanç, Burhan ve İsmail Akan Atila. “A New Monumental Gate from the Roman Imprerial Period on the Attaleia City Walls.” ADALYA 21 (2021): 249-268. google scholar
• Yılmaz, Leyla. Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002. google scholar Antalya: West Land Walls. Erişim tarihi 11.11.2024, https://digital.bsa.ac.uk/results.php?keywords=antalya &irn=14825. google scholar
• Adali, Asia Minor. Erişim tarihi 11.11.2024, https://americanart.si.edu/artwork/adalia-asia-minor-34984. google scholar
• Antalya Harbour looking E. Erişim tarihi 10.11.2024, https://digital.bsa.ac.uk/results.php?keywords=antalya&start=151irn=145417. google scholar
• Antalya, surların detayı Erişim tarihi 25.01.2025 https:pop.culture.gouv.fr/notice/memoire/AG20K001087?mainSearch =%22antalya%22&last\_wiew=%22list%22&idQuery=%2277deda8-04e4-3b36-e62a%2064b5431b6330%22.%. google scholar