The Travels in Search for Knowledge in the Medieval Islamic World

Yıl 2021, Sayı: 73, 1 - 23, 15.02.2021

Nevzat Keleş

https://doi.org/10.26650/iutd.681831

Öz

In the medieval Islamic world, the leading actors of the phenomenon of traveling in search for knowledge, were muhaddiths (traditionists) who sought to reach the hadiths of the Prophet. However, this tradition became a valid basis for both religious and rational sciences due to the conditions of the period and the scattered knowledge. Therefore, science enthusiasts (seekers) of knowledge had to go to distant lands in order to meet with information carriers (scholars) to learn information directly from them. It was also necessary to obtain a license from them in order to pass on the knowledge they had learned. For this, they were willing to leave their families, friends, their homeland, to be exposed to fatigue, hunger, thirst, various dangers, and even to sacrifice their property and wealth. This article will focus on the travels in search for knowledge, which is a tradition peculiar to the Medieval Islamic World, in the context of necessity of travel, promoting travel, difficulties of travel, age of travel, travels as a means of collecting information and travels as a means of circulating information.

Anahtar Kelimeler

Travel, Knowledge, Scholar, Student, Travel for Knowledge

Ortaçağ İslâm Dünyasında İlmî Seyahatler

Öz

Ortaçağ İslâm dünyasında talebü’l-ilm (ilim öğrenmek veya ilim aramak) için seyahat olgusunun mimarları Hz. Peygamber’in hadislerine ulaşma arayışında olan muhaddisler olmuştur. Ancak bu gelenek, zamanla dönemin şartları ve bilginin dağınık oluşu nedeniyle hem dinî hem de aklî ilimler için geçerli bir kaide haline gelmiştir. Dolayısıyla ilim meraklıları (ilim peşinde koşanlar), bulundukları yerden başlamak üzere uzak diyarlara doğru bilgi taşıyıcıları (âlimlerle) görüşmek ve bilgiyi doğrudan onlardan öğrenmek gayesiyle yollara düşmek zorundaydılar. Bu aynı zamanda öğrendikleri bilgiyi aktarabilmek için onlardan bizzat icazet almak için de gerekliydi. Bunun için de ailelerini, dostlarını, vatanlarını terk etmeyi, yorgunluğa, açlığa, susuzluğa, türlü tehlikelere maruz kalmayı, hatta mallarını ve servetlerini feda etmeyi göze almaktaydılar. Bu çalışmamızın gayesi de Ortaçağ İslâm dünyasına has bir gelenek olan ilmî seyahatleri, seyahatin gerekliliği, seyahate teşvik, seyahatin zorlukları, seyahatin yaşı, bilgi toplama aracı olarak seyahatler ve bilginin dolaşımına vesile olarak seyahatler başlıkları altında ele alıp değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Seyahat, İlim, Âlim, Talebe, İlmî Seyahatler

Kaynakça

• Avila, Maria Luisa, “The search for Knowledge: Endalusi Scholars and Their Travels to the Islamic East”, Medieval Prosopography: History and Collective Biography, 23 (2002), s. 125-140.
• Ay, Resul, “Ortaçağ Anadolusu’nda Bilgini Seyahati: Talebeler, Âlimler ve Dervişler”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, III, (2006), s. 17-52.
• Buharî, Sahîh-i Buharî ve Tercümesi, II, çev. Mehmet Sofuoğlu, İstanbul 1987, s. 228-229. Çağrıcı, Mustafa, “İslâm Kültüründe Seyahat”, Din ve Hayat, 2, (2009), s. 5-9.
• __________, “Seyahat”, DİA, XXXVII, İstanbul 2009, s. 7-9.
• Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Tasavvufa Giriş, çev. Ali Akay, Ankara 2014.
• Ebû Bekr er-Râzî, Muhammed b. Zekeriyyâ, Resâilu Felsefiyye, Beyrut 1982.
• ed-Dârketinî, Ebü’l-Hasan Ali, el-Mu‘telif ve’l-Muhtelif, I, thk. Muvafık b. Abdullah b. Abdülkadir, Beyrut 1986.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin, Menâkıbü’ş-Şafiî, II, thk. es-Seyyid Ahmed Sakr, Kahire 1970.
• es-Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât, VI, thk. Ahmed el-Arnavutî-Türkî Mustafa, Beyrut 2000.
• es-Sayrafinî, Takiyuddin Ebû İshak İbrahim b. Muhammed, el-Müntehab min kitâbi’s-siyâk lî târîhi Nişabur, thk. Halit Haydar, Beyrut 1414.
• Es-Sem‘anî, el-Ensâb, I, II, V, X, thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemanî, Haydarabad 1977.
• es-Silefî, Mu‘cemü’s-sefer, thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî, Beyrut 1993.
• Es-Suyûtî, Buğyetü’l-vu‘at fî tabakati’l-luğaviyyin ve’n-nehhât, I, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Seyda, s.
• eş-Şuhbe, Ebû Bekir b. Ahmed İbn Kâdî, Tabakâtü’ş-Şafiîyye, I, thk. Hafiz Abdulalim Han, Beyrut 1987.
• Ez-Zehebî, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, VII, XIV, XVIII, XX-XXI, thk. Şueyb el-Arnaut-Muhammed Naim el-Araksûsî, Beyrut, 1996.
• Fayda, Mustafa, “Taberî, Muhammed b. Cerîr”, DİA, XXXIX, İstanbul 2010, S. 314-318.
• __________, “Vâkıdî”, DİA, XLII, İstanbul 2012, s. 471-475.
• Gellens, Sam I., “The Search for Knowledge in Medieval Muslim Societies: A Comparative Approach”, Muslim Travellers: Pilgrimage, Migration, and the Religious İmagination, ed. Dale F. Eickelman-James Psicatori, London 1995, s. 50-65.
• Goldzier, İgnaz, İslam Kültürü Araştırmaları, II, çev. M. Said Hatipoğlu, Ankara 2019.
• Hamidullah, Muhammed, “ ed-Dineverî, Ebû Hanife”, DİA, IX, 1994, s. 356-358.
• Hatib el-Bağdadî, Er-Rihle fî talebi’l-hadis, thk. Nureddin Itr, Beyrut 1975.
• __________,, Târîhu Bağdad, II, III, VII, X, XIII, Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut 2004.
• Hatipoğlu, İbrahim, “Rihle”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, s. 106-108.
• İbn Haldun, Mukaddime, II, çev. Zakir Kadiri Ugan, İstanbul 1996.
• __________, Mukaddime, II, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 2009.
• İbn Hallikan, Vefeyâtü’l-ayân ve ebnâu ebnâi’z-zamân, VI, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1977.
• İbn Kesîr, el-Bidaye ve’n-nihaye, IX-XII, çev. Mehmet Keskin, İstanbul 1995.
• İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem, çev. Kıvameddin Burslan, Ankara 2016.
• İbn Neccâr, Zeylu Târîh-i Bağdad, thk. Muhammed Mevlûd Halef, Beyrut 1986.
• İbnü’l-Adîm, Buğyetü’t-taleb fî târîh-i Haleb, IV, nşr. Suheyl Zakar, Beyrut, y.y.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, XIV-XVII, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut 1992.
• __________, İlme Teşvik, çev. Muhammed Tutuş, İstanbul 2019.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fî’t-Târîh Tercümesi, X, çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1989.
• İbnü’l-Ferdî, Târîhu Ulemâi’l-Endelus, I, thk. Beşşar Avvad Me‘ruf, Tunus 2008.
• İbnü’l-Fuvatî, Mecmaü’l-adâb fî mu‘cemi’l-elkâb, I, thk. Muhammed el-Kazım, Tahran 1274.
• İbnü’l-Müstevfî, Târîhu Erbil, thk. Sâmî es-Sakkâr, Bağdad 1980, s. 253, 261, 274, 276, 281, 292;
• İmam Gazali, İlim Kitabı, çev. Harun Ünal, İstanbul 2015.
• Kaya, Mahmut, “Râzî, Ebû Bekir”, DİA, XXXIV, İstanbul 2007, s. 479-485.
• Keleş, Nevzat, “Ebû Tâhir es-Silefî’nin Seyahati Çerçevesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da İlmî Atmosfer”, II. Uluslararası Tarih ve Kültür Kongresi (6-7 Ocak 2018), Gaziantep 2018, s. 1-24.
• __________, Ebû Tâhir es-Silefî’nin Mu‘cemü’s-sefer İsimli Eseri Bağlamında Azerbaycan’da İlmî Durum”, Azerbaycan Milli İlimler Akademiyasının Həqiqi Üzvü, Sovyet İttivakı Qəhrəmanı Ziya Musa Oğlu Bünyadovun Xatirəsinə Həsr Olunmuş “Müasir Şərkqüşünaslığın Aktüal Probləmləri (Ziya Bünyadov Qiraətleri) Mövsusunda Beynəlxalq Elmi Konferans (16-17 Oktyabr 2017) Materialları, Bakü 2018, s. 79-90.
• Köycü, Erdoğan, “Şu‘be b. el-Haccâc’ın Hayatı ve Hadis İlmindeki Yeri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları, V/8, (2016), s. 3099-3124.
• Makdisi, George, Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, çev. Ali H. Çavuşoğlu-Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul 2004.
• Mukaddesi, İslâm Coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsim), çev. Ahsen Batur, İstanbul 2015.
• Nazlıgül, Nabil, “ Sebep ve Sonuçlarıyla Hadis Yolculukları (er-Rihle fî Talebil’l-Hadis)”, Hikmet Yurdu, VI/11, (2013), s. 13-37.
• Oğuz Orhan-S. Mustafa Dadbagh, “İmam Şafii Divanında İlim”, RümeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, (2019), s. 215-223.
• Özkan, Ömer, “Tasavvufî Mesnevilerde Sıklıkla İşlenen Bir Motif: Sefer/Seyahat”, Turkish Studies, 4/III, (2009), s. 1756-1778.
• Sandıkçı, Kemal, “Ebü’l-Vakt”, DİA, X, İstanbul 1996, s. 346-347.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir‘atü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, XVI-XXI, thk. Ammar Reyhavî-Muhammed Enes el-Hasan-Kamil Muhammed el-Herrat, Dımaşk 2013.
• Söylemez, M. Mahfuz, Mihne Süreci ve İslamî İlimlere Etkisi, Ankara 2012;
• Şeşen, Ramazan, “İbn Havkal”, DİA, XX, İstanbul 1999, s. 34-35.
• __________, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998.
• Tirmizî, Câmiü’l-kebîr, IV, thk. Beşşar Avvad Ma‘ruf, Beyrut 1996, s. 585, 414.
• Touati, Houari, Ortaçağ’da İslam ve Seyahat, çev. Ali Berktay, İstanbul 2004.
• Yakut el-Hamevî, Mu‘cemü’l-Udebâ, VI, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1993.
• Yücesoy, Hayrettin, “Mihne”, DİA, XXX, İstanbul 2005, s. 26-28.