Kahire’den Viyana’ya Firar: Çerkes Mehmed Bey’in Habsburg İmparatorluğu’nda İltica Arayışı

Yıl 2023, Sayı: 79, 39 - 88, 07.03.2023

Ömer Gezer

https://doi.org/10.26650/iutd.1196658

Öz

Osmanlı Mısırı’nın iktidar sahibi memlûk beyi Çerkes Mehmed, Bâbıâli ile giriştiği güç mücadelesini 1726 İlkbaharında kaybettiğinde Kahire’den firar ederek önce Trablusgarb’a, ardından Cezayir’e sığındı. Bu sırada gerek Garp Ocaklarının gerekse Fransız diplomasisinin Osmanlı başkentindeki etkisini kullanarak affedilip Mısır’a dönmek için uğraştıysa da İstanbul’da sesini duyuracağı kimse kalmamıştı. Bunun üzerine Trablusgarp ve Cezayir ocaklarının teşvikiyle, affedilmesi için Osmanlı padişahı nezdinde arabuluculuk yapacağına inandığı Habsburg İmparatoru VI. Karl’ın himayesini temin etmek için Trieste’ye gitti. Fakat Hofburg, Osmanlı barışını ve Akdeniz diplomasisini tehlikeye atacağını göz önünde bulundurarak Çerkes Mehmed’in Viyana’ya gelmesine izin vermedi. Nitekim Çerkes Mehmed Bey’in Habsburglara iltica etmek niyetinde olduğu öğrenildiğinde Osmanlı-Habsburg ilişkilerinin gündemi değişmiş, İstanbul, asi beyin tutuklanarak teslimini yahut himaye edilmemesini istemişti. Bu makale Avusturya, Osmanlı ve İngiltere arşivlerine ve Çerkes Mehmed’in mektuplarına dayanarak, Çerkes Mehmed Bey’in Mısır’dan firarından itibaren iltica arayışı ve bu konudaki başarısızlığından sonra Kahire’ye dönerek giriştiği iktidar savaşından ölümüne kadar olan sürece mercek tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çerkes Mehmed Bey, Osmanlı Mısırı, Osmanlı-Habsburg diplomasisi, Cezayir, Şehbender Ömer Ağa, Leopold von Talman

Teşekkür

Dr. M. Halef Cevrioğlu ve Araş.Gör. Hüseyin Yılmaz'a teşekkür ederim.

Escape From Cairo to Vienna: Çerkes Mehmed Bey’s Refuge Seeking in the Habsburg Empire

Öz

Çerkes Mehmed, a sovereign Mameluke bey of Ottoman Egypt, fled from Cairo in the spring of 1726 after losing his war of expansion against the Sublime Porte. He first fled to Tripoli, then to Algiers. During this time, he attempted to obtain an imperial pardon to return to Egypt, using both the influence of the Barbary states and French diplomacy in Istanbul, where no one heard his voice. Then, encouraged by the regents of Tripoli and Algiers, he sailed to Triest to ask Charles VI, the Habsburg Emperor, for protection and mediation with the Ottoman Sultan, and for his pardon. Bearing in mind that this could endanger the peace with the Ottomans and the Karl’s Mediterranean diplomacy, the Hofburg did not allow him to travel to Vienna. In fact, the agenda of Ottoman-Habsburg relations changed when it emerged that Çerkes Mehmed was seeking refuge with the Habsburgs, with Istanbul demanding extradition of the rebellious bey, or at least the refusal of his refuge. Based on the Austrian, Ottoman, and British archival documents, as well as his letters, this article focuses on the last years of Çerkes Mehmed, from his flight from Cairo to Vienna to his death at his war for power in Egypt, where he returned after being refused by the Habsburgs.

Anahtar Kelimeler

Çerkes Mehmed Bey, Ottoman Egypt, Ottoman-Habsburg diplomacy, Algiers, Consul-General Ömer Aga, Leopold von Talman

Kaynakça

• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA) Haus- Hof-, und Staatsarchiv (HHStA) Tripolis, Tripolis 1
• Türkei I, Turcica 192; 193; 194; 195; 196; 197; 198; 199; 200; 201
• Türkische Urkunden 13
• Kriegsarchiv (KA)
• Saray Harp Şûrâsı (HKR) Hofkriegsrat Bücher 598; 599; 603
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cevdet-Dahiliye (C.DH), 238/11898.
• İbnülemin-Dahiliye (İE.DH), 29/2585; 29/2587. Mısır Mühimmesi (A.DVNSMSR.MHM.d), 4. Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d), 133; 135.
• The National Archives (NA)
• State Papers 71/6; 97/25
• Gazeteler
• Mercure de France, Novembre 1726; Decembre 1726; Aout 1728; Avril 1729.
• Mercure Historique et Politique, Octobre 1726.
• Wienerisches Diarium, nu. 78, 28 Eylül 1726; 100, 13 Aralık 1727.
• Yayımlanmış Kaynaklar
• Çelebizâde İsmail Asım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır ve Ahmet Zeki İzgöer, Klasik yay., c. III, İstanbul 2013.
• Muâhedât Mecmûası, TTK yay., c. III, Ankara 2008.
• Ortaylı, İlber, “1727 Osmanlı-Avusturya Seyr-ü Sefain Sözleşmesi”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XXVIII/3 (1973), s. 97-109.
• Araştırmalar
• ‘Abd al-Rahmān al-Jabartī’s History of Egypt – ‘Ajā’ib al-Athar fī’l-Tarājim wa’l-Akhbār, ed. Thomas Philipp - Moshe Perlmann, Franz Steiner Verlag, c. I-II, Stuttgart 1994.
• Benedikt, Heinrich, Das Königreich Neapel unter Kaiser Karl VI., Manz Verlag, Viyana 1927.
• Bittner, Ludwig, Die österreichischen Staatsverträge von 1526 bis 1763, K.u.k. Hof- und Universitäts- Buchdrucker, Viyana 1903.
• Bostan, İdris, “Garp Ocaklarının Avrupa Ülkeleri ile Siyasî ve Ekonomik İlişkileri, 1580-1624”, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006, s. 261-283.
• Dehérain, Henri, L’Égypte Turque Pachas et Mameluks du XVIe au XVIIIe Siécle l’Expédition du Général Bonaparte, Société de l’Histoire Nationale, Paris 1934.
• Elibol, Numan, XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• Ercan, Hüseyin Onur, Pasarofça Antlaşması, 1718: Diplomasi ve Barış, TTK yay., Ankara 2022. Es-Seyyid, Seyyid Muhammed, “Kasımiyye”, DİA, XXIV, s. 552-553.
• Grammont, Henri D., Histoire d’Alger sous la domination Turque (1515-1830), Paris 1887.
• Gül, Şeyda Şerife, 18. Yüzyılda Mısır’da Şeyhü’l-Beledlik, Hacettepe Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2018.
• Hathaway, Jane, “Zülfikāriyye”, DİA, XLIV, s. 559-561.
• , “Çerkes Mehmed Bey: Rebel, Traitor, Hero?”, Turkish Studies Association Bulletin, 22/1 (1998), s. 108-115.
• , “Ottoman Responses to Çerkes Mehmed Bey’s Rebellion in Egypt, 1730”, Mutiny and Rebellion in the Ottoman Empire, ed. Jane Hathaway, University of Winsconsin Press, Madison 2002, s. 105-113.
• Holt, P.M., “Kāsimiyya”, Encyclopedia of Islam 2nd Ed., IV, s. 722-723.
• , Egypt and the Fertile Crescent 1516-1922 A Political History, Cornell University Press, Londra 1980.
• Klesl, Wolfgang, Leopold von Talman, ein österreichischer Diplomat des Spätbarocks, Viyana Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Viyana 1966.
• Oral, Özgür, “Osmanlı-Venedik Diplomatik İlişkileri Tarihine Bir Katkı: 1763 Tarihli Cezayir-Venedik Antlaşması”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, VI/2 (2017), s. 103-130.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK yay., c. IV/2, Ankara 1995.
• Vocelka, Karl, Österreichische Geschichte 1699-1815 – Glanz und Untergang der höfischen Welt: Repräsentation, Reform und Reaktion im habsburgischen Vielvölkerstaat, Carl Ueberreuter Verlag, Viyana 2003.
• Wurm, Heidrun, “Entstehung und Aufhebung des osmanischen Generalkonsulats in Wien (1726-1732) – Eine Relation Heinrich von Penklers aus dem Jahr 1761”, Mitteilungen des österreichischen Staatsarchives, XLII (1992), s. 152-176.