İLK MÜSTAKİL DEPREM KİTABI: RİSÂLE-İ ZELZELE

Yıl 2011, Cilt: 44 Sayı: 44, 1 - 81, 24.09.2012

Lemi Akın

Öz

Bu çalışmada depremlerin tarihî kaynaklara yansımasının bir örneği
olarak müstakil şekilde hazırlanmış, 1719 büyük İstanbul depreminden
sonra Ahmed b. Receb el-Kostantinî tarafından kaleme alınmış, -
şimdiye kadar bilinen- ilk deprem kitabı olan Risâle-i Zelzele’nin
tanıtımı yapılmış ve kitabın tamamı verilmiştir. Öncelikle İstanbul’da
meydana gelen büyük depremler hakkında bilgi verilmiş, daha sonra da
eserin genel özelliklerine değinilmiştir. Eserin göze çarpan dil
özellikleri ele alındıktan sonra, eserin tamamı transkripsiyonlu olarak
ortaya konmuş ve son olarak da eserin sözlüğü verilmiştir.
Risale-i Zelzele, depremle ilgili bir eser olmasına rağmen depremin
şiddeti, etkisi, yıkılan binalar, ölü sayısı gibi bilgiler verilmemektedir.
Depremlerin meydana gelişi ile ilgili halk arasındaki söylentilere
açıklık getirmekte ve depremlerin meydana geliş nedeni hakkında
bilgiler vermektedir

Anahtar Kelimeler

Risâle-i Zelzele, Ahmed b. Receb elKostantinî, Deprem, İstanbul Depremleri, Deprem Kitabı

Kaynakça

• SONUÇ
• Her ne kadar bilimsel verileri içermese de deprem hakkında halk arasındaki söylentileri aktarması ve depremle ilgili ilk müstakil eser olması açısından önemli olan bir eser ortaya çıkarılmıştır.
• Eser harekesiz olmasına rağmen, özellikle bazı kelimelerin harekelenmiş olması dikkat çekmektedir. Bu şekilde yapılarak yazım ve okuyuşla ilgili karışıklık ortadan kaldırılmak istenmiş olabilir.
• Eserde “ol” işaret sıfatı yüz on dört kez geçerken “o” işaret sıfatının iki kez geçmesi, bugün “o” şeklinde kullandığımız işaret sıfatının yavaş yavaş kullanıma girdiğini göstermektedir. Yine aynı şekilde “ki” bağlama edatının da yüz elli kez “ki” şeklinde, beş kez de “kim” şeklinde geçtiği görülmektedir. Bu da bugün kullandığımız “ki” bağlama edatının yaygınlık kazandığını göstermektedir.
• Son olarak, buna benzer eserlerin tarihî kaynaklardan araştırılıp gün yüzüne çıkartılması ve bunlardaki verilerin değerlendirilmesi, gelecekte ortaya çıkabilecek felâketlere karşı şimdiden önlem almamız açısından önem arz etmektedir.
• Ahmed b. Receb el-Kostantinî, Nüzhetü’l-Ahyâr fî Şerhi Hilyeti’l-Muhtâr, Esed Efendi Bölümü, Süleymaniye Ktb., nr.453; İ.Ü. Merkez Ktb., nr.1896, (Bu yazmada yazarın soyadı “İstanbûlî” olarak geçmektedir).
• Aydüz, Salim, “Bilimsel Faaliyetler Açısından Lâle Devri”, İstanbul Armağanı: Lâle Devri (Editör: Mustafa Armağan), İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., İstanbul 2000.
• Arpat, Esen, “Eldeki Verilere Göre Marmara’da Deprem Tehlikesi”, Cumhuriyet Bilim Teknik, S.722, 2001.
• Biligin, Orhan, “Gökmenzâde’nin İşâret-nümâ Adlı Deprem Risalesi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, C.1., S.2, Yaz 2010, 1-32.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C.3, 1914 İstanbul.
• Engin, Vahdettin, “II. Abdülhamid’in Hususî İradeleri Işığında 1894 İstanbul Depremi ve Gündelik Hayata Etkisi”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri 22-23 Mayıs 2000 (Bildiriler kitabından), İstanbul Ü. Edebiyat Fak. Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 2001.
• Erdoğan, Muzaffer, “Son İncelemelere Göre Fatih Camii’nin Yeniden İnşası Meselesi”, Vakıflar Dergisi, V, 1962, s.161-192.
• Fındıklı Silâhtar Mehmet Ağa, Nusretnâme, (Haz. Mehmet Topal) Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2000.
• Genç, Mehmet; Azak, Mehmet, İstanbul Depremleri, İBB – İGDAŞ Genel Müdürlüğü Yay., İstanbul 2000.
• İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman VIII. Defter (Transkripsiyon: Ahmet Uğur), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1997.
• Kara, Ömer, “Neşâtî’nin Hilye-i Enbiyâsı’nın Dînî Kaynakları”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S.13, 2002.
• Menage,V.L,. “Edirneli Rûhî’ye Atfedilen Osmanlı Tarihinden İki Parça”, İsmail Hakkı Uzunçarşılı Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1976, s. 311-333.
• Özçep, Ferhat; Orbay, Naci, “Yerküre ile Fiziksel İletişim: Cumhuriyet’in 75. Yılında Ülkemizde Jeofizik”, İ.Ü. Mühendislik Fak. Yerbilimleri Dergisi, C.12, 1999, s.99-115.
• Pamukcıyan, Kevork, “1766 Büyük İstanbul Zelzelesi”, Tarih Konuşuyor, V- VI, Sayı: 28, İstanbul 1966.
• Râşid, M., Râşid Tarihi, C.II, İstanbul 1282 (1865-66).
• Sakin, Orhan, Tarihsel Kaynaklarıyla İstanbul Depremleri, Kitabevi Yay., İstanbul 2002.
• Sanuto, Marino, I Diarii, C.58, Forni, Bologna 1789.
• Soysal, H., Sipahioğlu, S., Kolçak, S., Altınok, D., Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu (M.Ö. 2100-M.S. 1900), Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Yay., İstanbul 1981.
• Şemdânîzâde Fındıklı Süleyman Efendi, Mür‘i’t-Tevârih, (Neşreden: Münir Aktepe), İstanbul Ü. Yay., İstanbul 1978.
• Uzun, Mustafa, “Hilye", İslâm Ansiklopedisi, C.18, s.44-47.
• Ürekli, Fatma, “1894 İstanbul Depremi”, İstanbul Araştırmaları, nr.5, Bahar, 1998 İstanbul, s. 34.