MOLLA MUSTAFA ŞEVKÎ BAŞESKİ'NİN RÛZ-NÂMESİ IŞIĞINDA SARAYBOSNA'DA HALK KÜLTÜRÜ (1756-1805)

Yıl 2011, Cilt: 45 Sayı: 45, 87 - 112, 04.03.2013

Fatih İyiyol

Öz

Saraybosna, Balkan coğrafyasında önemli bir kültür merkezidir. Bosna-Hersek'in fethedilmesiyle birlikte kurulan Saraybosna, XVI. yüzyıldan itibaren Osmanlı-Türk kültürünün önemli bir kültür muhiti haline gelmiştir. İslam medeniyeti ve Türk kültürünün maddî, sözlü ve yazılı kültür unsurları Saraybosna'nın kültürel dokusunu oluşturmuştur. Geçmişten günümüze Saraybosna halkı ağırlıklı olarak Boşnaklardan teşekkül etmiştir. Halkı Boşnak olan ve Slavca konuşan bu Müslüman topluluk, Osmanlı döneminde Türkçeyi yazı dili olarak kullanmıştır. XVIII. ve XIX. yüzyılın başlarında Saraybosna'da yaşayan Molla Mustafa Başeski Boşnak olmasına rağmen eserini Türkçe yazmıştır.  Molla Mustafa Başeski, 1756-1804 yılları arasında Saraybosna'da yaşanan olayları konu edindiği bir Rûz-name kaleme almıştır. Rûz-name; XVIII. yüzyıl Saraybosna tarihi, Türkçesi (yazı dili) ve folkloru için önemli bir kaynak eserdir. Bu çalışmanın amacı, Molla Mustafa Başeski'nin Rûz-namesi ışığında Saraybosna'daki halk kültürünü ele almaktır. Çalışmamızda; Rûz-name'deki esnaf eğlenceleri, kuşanma törenleri, halk eğlenceleri, inanışlar, atasözleri ve deyimler, yağmur duası geleneği tahlil edilmiştir. Rûz-name'de görülen Saraybosna'daki halk kültürü verimlerinin içerik, işlev ve davranış kalıpları açısından Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer merkezlerindeki (özellikle İstanbul) halk kültürü unsurlarıyla bütünlük gösterdiği tespit edilmiştir. Çalışmada ele alınan halk kültürü verimleri işlevsel metot ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saraybosna, Rûz-nâme, Molla Mustafa Başeski, Halk Kültürü

Kaynakça

• Ankara 1982.
• AYNAKULOVA, Gülnisa, “Türk Kültüründe Yada Taşı”, Yağmur Duası Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007, s.126-141.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri: Yugoslavya, c.2, 3.kitap, İstanbul Fetih Derneği, İstanbul 1981.
• BEL Albert ve Pertev Naili Boratav, “İstiskâ (Yağmur Duası)” Yağmur Duası Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007, s. 166-173.
• ÇAĞATAY, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
• ÇOBANOĞLU, Özkul, Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınları, II. Baskı, 1984 İstanbul
• BOYRAZ, Şeref, Fal Kitabı Melhemeler ve Türk Halk Kültürü, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006.
• ĆEHAJIĆ, Dzemal, Derviški Redovi u Jugoslovenskim Zemljama sa Posebnim Osvrtom Na Bosnu i Hercegovinu, Univerzitet u Sarajevo, Orijentalni Institut u Sarajevu, Sarajevo 1986.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lugât, Aydın Kitabevi,
• EKİCİ, Metin, “Tire Yöresi Yağmur Duası Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme”, “Yağmur Duası Kitabı”, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007, s.451-460.
• EKİNCİ, Yusuf, Ahilik, Özgün Matbaacılık, Ankara 2008.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, Hazırlayan: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001, c. 5, II baskı, s. 223- 229.
• FARUKİ, Süreyya, Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Çeviren: Elif Kılıç, Türk Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• FRİEDMAN, Francine, The Bosnian Muslims Denial of a Nation, Westview Press, Colarado 1996.
• FİLAN, Kerima, XVIII. Yüzyıl Günlük Hayatına Dair Saraybosnalı Molla Mustafa’nın Mecmuası, Connectum, Saraybosna 2011.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı, İTO Yayınları, İstanbul 2011.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, Nedim Divanı, İnkılap Yayınları, İstanbul 1951.
• IMAMOVİĆ, Mustafa, Historia Bošnjaka, Bošnjačka Zadejnica Kulture Preporod, Sarajevo 1998.
• KAVAS, Ahmet, “Osmanlı’da Yağmur Duası”, Yağmur Duası Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007, s. 225-242.
• KAZANCIGİL, Ratip, Edirne Helva Sohbetleri ve Kış Gecesi Eğlenceleri, Kütüphaneler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, İstanbul 1993.
• MALCOLM, Noel, Bosnia a Short History, Pan Book, London 2002.
• MUJEZİNOVİĆ, Mehmet, Islammska Epigrafka u Bosni i Hercegovini, Veselin Masleša, Sarajevo 1974.
• OĞUZ, Öcal, Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir, Geleneksel Yayınları, 2009 Ankara.
• OKİĆ, M. Tayyib, “Gazi Hüsrev Bey Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1996, c.5, ss. 453-454.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1966 Ankara.
• ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Osmanlı Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1994, c.5, s. 38-39.
• ÖZTÜRK Orhan, Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Phoenix Yayınları, 2009 Ankara.
• YARDIMCI, Mehmet, 15 ve 16. Yüzyılda Bir Osmanlı Livâsı Bosna, Kitab Yayınevi,