Some Namings for the Women Made by Their Husbands in Anatolia Their Socio-Cultural Dimensions

Yıl 2015, Cilt: 52 Sayı: 52, 43 - 63, 21.01.2016

Cengiz Gökşen

Öz

All the human beings has given names the things around them
according to their positions. The names that are given to the people take
a different place from the other names. Although the ceatures or objects
(other than human beings) have only one name, the human beings can
take a serial names including a title, a name and a surname or a nickname.
Besides if we don’t want to mention the name of the person or to be more
affectionate, we prefer using other nice and beautiful “words” as the name
of them. Sometimes it can be seen opposite of this situation. That is, the
speaker uses some insulting words for the things he mentioned to give
negative impression to the listener. The typical example of this situation is
seen in the naming way of Anatolian husbands to their wives.
Anatolian people has a rather protective structure about the household
privacy. This condition shows itself in the traditional architecture at first
glance. The house is surrounded by a rather high wall. This isolated area
is called “hayat”. It isn’t visible from the outside and it is the place where
family members spend their daily lives.
Turkish men are both quite sensitive about protecting their house
and their wives who are thought as the “head of households” of the house
by them. They even want their wives not to be seen attractive by the others
and for that reason they create special expressions. The men in Anatolia
call their wives, with different expressions such as kül döken, çorbacı,
kaşık düşmanı, ekmek düşmanı..etc. instead of using their own names some
of these names are really bad in meaning. The sample of these names has
seen in the tales of Dede Korkut.
Unlike the nicknames, everyone gives names to their wives using
almost the same words. It has a variety of socio-cultural dimensions
meaningly the tradition of giving names in pre-islamic Turkish culture. In
this study, socio-cultural dimensions of the designations are made regarding
women, and the Turkish tradition of giving name will be explained in
belief axis.

Anahtar Kelimeler

Designations relating to women, the Turkish name of science, naming, Turkish culture, Turkish men

Anadolu'da Erkeklerin Eşleri İçin Yaptıkları Bazı Adlandırmalar ve Bunların Sosyokültürel Boyutları

Öz

İnsanlar çevresindeki bütün varlıklara ve nesnelere durumlarına
göre adlar vermiştir. Bu adlar içerisinde insanlara verilen adların ayrı
bir yeri vardır. İnsan dışındaki varlıkların bir adı varken insanların ad,
soyad, lakap, unvandan oluşan bir dizi adı olabilir. Bunun yanında adı
anılmak istenmeyen veya sözü daha güzel ve etkili söyleme düşüncesiyle
bazı varlıkların adları yerine anlamca daha hoş ve munis başka kelimeler
kullanılmaktadır. Bazen de bu durumun tersi görülür. Kişi karşıdaki
insanlar üzerinde olumsuz etkiler uyandırmak için adını andığı canlı veya
cansız varlığı, kulağa pek de hoş gelmeyen bazı kelimelerle adlandırır. Bu
durumun tipik bir örneği Anadolu erkeklerinin zaman zaman hanımlarına
hitaplarında görülür.
Anadolu insanı hane mahremiyeti konusunda oldukça koruyucu bir
yapıya sahiptir. Bu durum daha ilk bakışta geleneksel mimaride kendini
gösterir. Evin etrafı yüksekçe bir duvarla çevriliridir. “Hayat” denilen bu
kapalı yer dışarıdan görülmez ve ev halkının günlük hayatının geçtiği
alandır.
Evini koruma konusunda oldukça hassas olan Türk erkeği, yuvasının
yapıcısı kabul ettiği ve evinin direği olarak gördüğü eşini, koruma ve
kollama konusunda da oldukça hassastır. Öyle ki eşinin başkalarının
gözünde iyi ve güzel görünmesini bile istemez ve bunun için özel bir
söylem geliştirir. Anadolu’da erkekler eşlerinin adı yerine kül döken,
çorbacı, kaşık düşmanı, ekmek düşman gibi bazıları deyim olan, anlamca
pek de hoş olmayan isimler kullanırlar. Bu adların örnekleri Dede Korkut
Hikâyeleri’nde de görülür.
Lakaplardan farklı olarak herkesin kendi karısı için hemen
hemen aynı kelimeleri kullanarak yaptığı bu adlandırmaların başta
İslamiyet öncesi Türk kültüründeki ad verme geleneği olmak üzere çeşitli
sosyokültürel boyutları vardır. Bu çalışmada, kadınlarla ilgili olarak
yapılan adlandırmaların sosyokültürel boyutları, Türk ad verme geleneği
ve inanç eksenli olarak açıklanmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

kadınlarla ilgili adlandırmalar, Türk ad bilimi, ad verme, Türk kültürü, Türk erkeği

Kaynakça

• ABDURRAHMAN, Varis, “Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme”, Millî Folklor, 2004, Cilt: 8, Sayı: 61, s. 124-133.
• ACIPAYAMLI, Orhan, “Türk Kültüründe Ad Koyma Folklorunun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV: Cilt, Gelenek, Görenek ve İnançlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara1992, s. 1-14.
• AKBALIK, Esra, “Dede Korkut Kitabı’nda Bir Cinsiyet Rejimi Olarak ‘Erkeklik’”, Türkbilig, 2014, 27, s. 105-119.
• ARAZ, Nezihe - Umay GÜNAY - Nail TAN - Kamil TOYGAR - Enis ÖKSÜZ- Bilge SEYİDOĞLU, 21. Yüzyılın Eşiğinde Örf ve Âdetlerimiz (Türk Töresi), Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, Ankara 1994.
• BOZKAPLAN, Şerif Ali, “Anadolu Ağızlarında Güzel Adlandırma Örnekleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 2009, Volume 4/3 Spring, p. 376-396.
• ÇAĞATAY, Saadet, “Türkçede Kadın İçin Kullanılan Sözler”, TDAY-Belleten 1962, Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara 1963, s. 13-49.
• ÇAĞATAY, Saadet, “Türklerde Batıl İnançlar Arasında Tabu”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara 1974, 365-372.
• DİLEK, İbrahim, “Altay Türklerinde Çocuğun Doğması ve Doğum Günü Kutlamalarına Dair Bazı İnanışlar”, Türkbilig, 1996, 1, Bahar, s. 51-54.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997, 4.bs.
• GÜLSÜN, Arife, “Divanü Lugati’t Türk’te Kadın ve Onun Dünyası”, Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri (28-30 Mayıs 2008), Ankara, 2009, s. 313-346.
• http://mushaf.diyanet.gov.tr/# (26.11.2015)
• İNAN, Abdulkadir, “Türk Mitolojisinde ve Halk Edebiyatında Kadın”, Makaleler ve İncelemeler, C.1., Ankara 1998, s. 274-280, 3.bs.
• İNAN, Mehmet Akif, “Aile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul 1989, s. 196-201.
• KALAFAT, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını , Ankara 1995.
• KAPLAN, Mehmet, “Dede Korkut Kitabında Kadın”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, İstanbul 1976, Dergah Yayınları, s. 41-54.
• KARAHAN, Akartürk, “Tarihî Türk Dilinin Söz Varlığına Katkılar: Kadınla İlgili Kelimeler Üzerine” Bilkent Üniversitesi l. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara 2006, s.1-12.
• KİBAR, Osman, Türk Kültüründe Ad Verme Kişi Adları Üzerine Bir Tasnif Denemesi, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
• KOÇ, Aylin, “Argoda Kadın”, Türk Kültüründe Argo, (Ed. Emine Gürsoy Naskali - Gülden Sağol), Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi Yayını, İstanbul 2002, s. 103-114.
• NİRUN, Nihat - ÖZÖNDER, M. Cahit, “Türk Sosyo-Kültür Yapısı İçinde Adetler, Örfler, Görenekler, Gelenekler”, Millî Kültür Unsurlarımız Üzerinde Genel Görüşler, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1990, s. 251-264.
• ÖNCÜL, Kürşad, “Dede Korkut Mukaddimesi’ndeki Bazı Sözcükler Üzerine”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2011, Volume 6/4 Fall, p. 249-254 , TURKEY
• ÖNDER, Mehmet, Mevlâna Mesnevi’den Hikâyeler, İstanbul 1971, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, Türk Halkbilimi, Ankara 2000, Kültür Bakanlığı.
• ÖZÇELİK, Sadettin, “Bamsı Beyrek Kam Pürenin Oğlu muydu?”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Mart 2015, C. CVIII, Sayı 759, s. 70-72.
• PİLANCI, Pilancı, “Anadolu Ağızlannda Kadın İçin Kullanılan Sözler Üzerine Bir İnceleme”, Kadın/Woman 2000 Kadın Araştırmaları Dergisi, Journal for Woman Studies, Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınlan, 2002, C.III, S. 2, s. 71-82.
• RÁSONYI, László, “Türklükte Kadın Adları”, TDAY-Belleten- 1963, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1988, s. 63-87.
• SAKAOĞLU, Saim, Türk Ad Bilimi I Giriş, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• SAKAOĞLU, Saim, “Anadolu’da Eşlerin Birbirlerine Seslenme Sözleri” 7. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Elazığ 2014 (Yayımlanmamış bildiri).
• SERTKAYA, Osman Fikri, Dede Korkut Kitabı Dresden Nüshasının Giriş Bölümü, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006.
• TÜRK DİL KURUMU, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
• TEZCAN, Mahmut, Türk Kişiliği ve Kültür Kişilik İlişkileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997.
• UCA, Alaattin, “Türk Toplumunda Ad Verme Geleneği”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 23, Erzurum 2004, s.145-150.
• YALMAN (Yalkın), Ali Rıza, Cenupta Türkmen Oymakları, C.II, (Haz. Sabahat Emir), Kültür Bakanlığı Yayınları , Ankara 1977.
• YUSUF HAS HACİP, (Uyarlayan: Fikri Silahdaroğlu), Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, Ankara 1996, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ZÜLFİKAR, Hamza, “Kadın, Hanım ve Benzeri Adlar Üzerine”, Türk Dili, C. LV, S.434, 1988, s.96-101 KAYNAK KİŞİLER
• ADAM, Abdulillah, 1945 Mardin/Yeşilli doğumlu, ortaokul mezunu, esnaf, Yeşilli’de
• yaşıyor (14.05.2015).
• ANIT, Adnan, 1969 Bahçe doğumlu, ortaokul mezunu, kaynakçılık yapıyor, Bahçe’de
• yaşıyor (26.03.2015).
• AYÇIN, Ahmet, 1965 Urfa doğumlu, ortaokul mezunu, şoför, Urfa’da yaşıyor (26.03.2015).
• BAHÇECİ, Ömer, 1970 Kilis doğumlu, üniversite mezunu, imam hatip, çocukluğundan
• beri Osmaniye’de yaşıyor (11.05.2015).
• BOZTEPE, Nihat, 1974 Siverek doğumlu, ortaokul mezunu, berber, Siverek de yaşıyor (26.03.2015).
• COŞGUN, Hamdi, 1963 Osmaniye doğumlu, ilkokul mezunu, çiftçilik yapıyor,
• Osmaniye’de yaşıyor (26.03.2015)..
• ÇAKIR, Yusuf, 1967 Kayseri doğumlu, lise mezunu, esnaf, Kayseri’de yaşıyor (16.04.2015).
• ÇİFTÇİ, Dursun, 1965 Kahramanmaraş doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf,
• Kahramanmaraş’ta yaşıyor (16.04.2015).
• ÇİFTÇİ, Fahrettin, 1962 Andırın doğumlu, lise mezunu, memur, Kayseri’de yaşıyor (16.04.2015).
• ÇİFTÇİ, Rukiye, 1991 Kahramanmaraş doğumlu, üniversite öğrencisi, Osmaniye’de
• okuyor, Kahramanmaraş’ta yaşıyor, kadınlarla ilgili adlandırmaları çevresinden duymuş (16.04.2015).
• ÇİMEN, Kasım, 1957 Tarsus doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Tarsus’ta yaşıyor (26.03.2015).
• DİREK, Saim, 1955 Andırın doğumlu, Osmaniye Kumarlı köyünden, lise mezunu,
• emekli, Osmaniye’de yaşıyor (11.05.2015).
• DOĞRAMACI, Cevdet, 1936 Ceyhan doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Ceyhan’da
• yaşıyor (26.03.2015).
• GÜL, Salih, 1960 Birecik doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf, Birecik’te yaşıyor.
• GÜLMEZ, Mehmet, 1932 Araban doğumlu, ilkokul terk, emekli, Gaziantep’te
• yaşıyor (26.03.2015).
• İLHAN, Yusuf, 1965 Ürgüp doğumlu, lise mezunu, emekli, Ürgüp’te yaşıyor (26.03.2015).
• KANSU, Mehmet Hanifi, 1969 Ergani doğumlu, lise mezunu, oto galerici, Tekirdağ’da
• yaşıyor (26.03.2015).
• KARAKAŞ, Dursun, 1969 Niksar doğumlu, lise mezunu, çiftçi, Niksar’da yaşıyor (06.05.2015).
• KARASAKAL, Mehmet, 1956 Andırın doğumlu, lise mezunu, çiftçi, Andırın’da
• yaşıyor (26.03.2015).
• KES, Ercan, 1965 Osmaniye doğumlu, ilkokul mezunu, memur, Osmaniye’de yaşıyor (08.05.2015).
• KILINÇ, Necmi, 1957 Adana doğumlu, Ortaokul mezunu, çiftçi, Adana’da yaşıyor.
• KORKUT, Kadriye, 1973, Kâhta doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Kâhta’da
• yaşıyor (06.052015).
• KURT, Ahmet, 1961 Andırın nüfusuna kayıtlı olmakla birlikte Osmaniye’de doğmuş
• ve büyümüş, ilkokul mezunu, emekli, Osmaniye’de yaşıyor(18.03.2015).
• KURT, Hatice, 1959 Andırın nüfusuna kayıtlı olmakla birlikte Osmaniye’de doğmuş
• ve büyümüş, ilkokul mezunu, ev hanımı, Osmaniye’de yaşıyor (18.03.2015).
• MERCAN, Mustafa, 1920 Bilecik doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Eskişehir’de
• yaşıyor (26.03.2015).
• MERCAN, Sami, 1969 Pazaryeri doğumlu, ortaokul mezunu, memur, Eskişehir’de
• yaşıyor (26.03.2015).
• MİLLİ, Mehmet 1959 Ceyhan doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Ceyhan’da yaşıyor (26.03.2015).
• OYAR, Hüseyin, 1941 Şırnak/Uludere doğumlu, ilkokul, işsiz, şu an Mersin’de
• yaşıyor (14.05.2015).
• ÖZCANLI, Mahmut, 1965 Birecik doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf, Birecik’te
• yaşıyor (26.03.2015).
• ÖZKAHRAMAN, Şaban, 1962 Harran doğumlu, ilkokul mezunu, taksici, Harran’da
• yaşıyor (26.03.2015).
• ŞAHİN, Ömer, 1972 Suşehri doğumlu, üniversite mezunu, öğretmen, Tokat’ta
• çalışıyor (26.03.2015).
• ŞAHİN, Vedat, 1965 Adilcevaz doğumlu, Yüksek Lisans, Emekli sivil savunma
• uzmanı, Bitlis’te yaşıyor (26.03.2015).
• TUĞAY, Yılmaz, 1966 Erciş doğumlu, ilkokul mezunu, Erciş’te yaşıyor, celepçilik
• yapıyor (26.03.2015).
• ÜZÜM, Bekir, 1955 Bahçe doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Osmaniye’de yaşıyor (11.05.2015).
• YARCI, Kadir, 1973 Şanlıurfa doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf, Şanlıurfa’da
• yaşıyor(26.03.2015).
• YILDIRIM, Bayram, 1970 Adıyaman doğumlu, ilkokul mezunu, kartonpiyerci,
• Adıyaman’da yaşıyor (26.03.2015).
• YILDIRIM, Fatma, Birecik doğumlu, üniversite öğrencisi, çevresinden duymuş, Birecik’te yaşıyor.
• YILDIRIM, Salih, 1946 Adıyaman doğumlu, ilkokul mezunu, çiftçi, Adıyaman’da
• yaşıyor (26.03.2015).
• YILDIZ, Ercan, 1976 Düziçi doğumlu, üniversite mezunu, memur, Osmaniye’de
• yaşıyor (15.04.2015).
• YILMAZ, Vakkas, 1960 Araban doğumlu, ortaokul mezunu, işçi, Gaziantep’te
• yaşıyor (26.03.2015).
• ZAMBAK, Gülsüm, Kadirli doğumlu, üniversite öğrencisi, Kadirli’de yaşıyor,
• çevresinden duymuş (15.04.2015).