The Echoes of “Öztürkçecilik” in Literature

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 1, 347 - 372, 30.06.2020

İsmail Karaca

https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0039

Öz

Literature is not immune to the changes brought about by social events. The same holds for the main literary genres, novel and stage play. One can detect the effects of the social, political, cultural atmosphere and the dominant ideology of the period in many works of literature. On the other hand literature plays key roles in shaping and transforming society. In the early years of the Turkish Republic in 1930s, cultural studies were considered of vital importance. These cultural studies were centered around ‘’Turkish History’’ and ‘’Turkish Language’’. These studies led to many different perspectives and discussions. One of the hot topics had been the creation of an ‘’Öztürkçe’’ vocabulary and literature. The social, cultural and political practices of the early Republic found their way in works of literature. The Republican Revolution put novel and stage-plays in the service of legitimating and propagating its ideology. Va-nu’s Savaştan Barışa is the first and only novel penned with ‘’Öztürkçe’’ vocabulary. Münir Hayri (Egeli)’s stage plays Bir Ülkü Yolu, Taş Bebek and Bayönder also made use of ‘’Öztürkçe’’ vocabulary. In this article we examined how the hot topic of 1930s namely ‘’Öztürkçe’’ had its echoes in certain literary works of that period.

Anahtar Kelimeler

Öztürkçe, Language, Literature, Novel, Stage Play

“Öztürkçeciliğin” Edebî Eserlere Yansıması

Öz

Hayatın yansıması olan edebiyatın toplumda yaşanan gelişmelerden etkilenmemesi mümkün değildir. Temel edebî eserlerden olan roman ve piyes için de aynı durum geçerlidir. Romanların ve piyeslerin ortaya çıkışında ve gelişmesinde birçok faktör önemlidir. Edebî eserlerin birçoğunda yazıldıkları dönemin siyasi, sosyal, kültürel şartlarının ve hâkim ideolojinin etkilerini görmek mümkündür. Bir eser yazarına bağlı olarak ortaya çıktığı için bütün bunlara yazar faktörünü de eklemek gerekir. Aynı zamanda edebî eserler toplumu değiştirme, dönüştürme, şekillendirme gibi fonksiyonlara da sahiptirler. Millî mücadelenin kazanılmasından sonra gelen 1930’lu yıllarda kültürel çalışmalara ağırlık verilir. Bu kültürel çalışmaların ağırlık noktasını “Türk Tarihi” ve “Türk Dili” ile ilgili yapılan faaliyetler oluşturur. Bu çalışmalara bağlı olarak birçok görüş ortaya konur ve tartışılır. Bunlardan biri de “Öztürkçe” kelime oluşturma ve yazma meselesidir. Cumhuriyet döneminde siyasi, sosyal, kültürel hayatta yaşanan değişim, gelişim ve yeniliklere bağlı olarak bu konular edebî eserlerde kendilerine yer bulurlar. Hâkim ideolojinin benimsetilmesinde ve yayılmasında özellikle romanlardan ve piyeslerden yararlanılır. Vâ-nû’ya ait Savaştan Barışa, tamamen “Öztürkçe” iddiasıyla yazılmış ilk ve tek romandır. Münir Hayri (Egeli)’nin Bir Ülkü Yolu, Taş Bebek ve Bayönder piyesleri de “Öztürkçe” ile yazılmışlardır. Biz de yazımızda, 1930’lu yıllarda popüler olan “Öztürkçe” meselesinin edebî eserlerde nasıl yer aldığını örnek metinler üzerinden incelemeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Öztürkçe, Dil, Edebiyat, Roman, Piyes

Kaynakça

• Akı, N. (1968). Çağdaş Türk tiyatrosuna toplu bakış 1923-1967, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Althusser, L. (2003). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (A. Tümertekin, Çev.), İstanbul: İthaki Yayınları.
• And, M. (1973). “Türk tiyatrosunda tarihî oyunlar ve bunların yazılış gerekçeleri”, VII. Türk Tarih Kongresi Zabıtları içinde (s. 768-773), Ankara.
• And, M. (1973). 50 yılın Türk tiyatrosu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, M. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk tiyatrosu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Anderson, B. (2011). Hayalî cemaatler (Milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması) (İ. Savaşır, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Andı, M.F. (1995). İnsan toplum edebiyat, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• (Arsal), S. M. (1930). Türk dili için, İstanbul: Türk Ocakları İlim ve Sanat Heyeti Neşriyatı-Millî seri, sayı: 1.
• Atay, F. R. (1980). Çankaya-Atatürk’ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul.
• Başbuğ, E. D. (2013), Resmî ideoloji sahnede (Kemalist ideolojinin inşasında halkevleri dönemi tiyatro oyunlarının etkisi), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çürüksulu, M., Vâ-nû (1934), Savaştan barışa, İstanbul: Vakit Matbaası.
• Dilaçar, A. (1975). “Kemalizmin dil ve tarih tezi”, Atatürk devrimleri I. milletlerarası sempozyumu bildirileri (10-14 Aralık 1973) içinde (s. 467-485), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• (Egeli), M. H. (1934). Bir ülkü yolu, Ankara: Ulus Basımevi.
• (Egeli), M. H. (1934). Taş bebek, Ankara: Ulus Basımevi.
• (Egeli), M. H. (1934). Bayönder, İstanbul: Güneş Matbaası.
• Emil, B. (1984). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında şahıslar dünyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Geras, N. (1985). “Althusser’in marksizm anlayışı: Bir değerlendirme”, K. Saybaşılı (Der.), Siyaset biliminde temel yaklaşımlar, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• İğdemir, U. (1939). “Atatürk ve belleten”, Belleten, 3(10), s. 355-356.
• İnan, A. (1939). “Atatürk ve tarih tezi”, Belleten, 3(10), s. 243-244.
• İnan, A. (Hazırlayan). (2011). Atatürk hakkında hatıralar ve belgeler (10.bs.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür (Millî edebiyatın icat edilişi) (T. Birkan, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Karaca, İ. (2014). Türk tarih tezi ve tarihî roman, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yayınları.
• Karadağ, N. (1998). Halkevleri tiyatro çalışmaları (1932-1951), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Landau, J. M. (1999). Atatürk ve Türkiye’nin modernleşmesi (M. Alakuş, Çev.), İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• (Özden), R. H. (1933). “Türk dili tetkik cemiyeti”, Ülkü Halkevleri Dergisi, 1(1), s. 31-40.
• Tan, M. T. (2010). Cengiz han, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Taşkın, Y. (2001). “Kemalist kültür politikaları açısından Türk tarih ve dil kurumları”, M. Gültekingil,
• T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce (Kemalizm) (C. 2) içinde (s. 419-424), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekin, T. (1975). “Atatürk’ün dil reformu”, Atatürk devrimleri ı. milletlerarası sempozyumu bildirileri (10-14 Aralık 1973) içinde (s. 488-499), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• 372 Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 60, Sayı: 1, 2020 “Öztürkçeciliğin” Edebî Eserlere Yansıması
• Toprak, Z. (2012). Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve antropoloji, İstanbul: Doğan Kitap.
• Uğur, V. (2013). 1980 Sonrası Türkiye’de popüler roman, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Vâ-nû (1949). “Dilde anarşinin tarifi”, Akşam, no: 11109, 15 Eylül, s. 3-4.
• Yalçın, S. D. (2006). “Popüler roman”, T. S. Halman (Ed.), Türk Edebiyatı Tarihi (C. 3) içinde (s. 359-392), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yetiş, K. (Hazırlayan). (2005). Atatürk ve Türk dili: Atatürk devri yazarlarının Türk dili Hakkındaki Görüşleri (Dergilerden Seçmeler), 3c., Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.