Turkish Translation of Ibnu'l Hâjib's Al-Kâfiye (Manzûm Kâfiye Mefhûmu)

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 1, 43 - 84, 30.06.2022

Eren Ertürkoğlu

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1102280

Öz

Since the beginning of the educational activities in madrasahs, the teaching of linguistic sciences and religious sciences has been of great importance. This is because in order to learn religious sciences, it is necessary to understand Arabic. this regard, linguistic sciences, such as sarf (morphology), nahiv (syntax) and lugat (lexicography) have always been taught. Among them, syntax has been given significant importance. In particular, Al-Kâfiya, a work frequently taught in Ottoman madrasahs, has made the syntax topics more concise and simple. Among the translations of this work are the verse and prose ones. A verse translation of a scientific work can have many reasons both for the translator him/herself and for the target audience. However, the general trend on this subject is that verse works are easier to learn, easier to repeat, and they have a higher memorization potential. Thus, this study examines and transcribes Ibn al-Hâjib’s al-Kâfiya and his verse translation by Şâkir (one of the 18th century poets), and focuses on the reasons for translating this syntax work.

Anahtar Kelimeler

Madrasah, syntax, al-Kâfiye, translation, Şâkir

İbnü’l Hâcib’in El-Kâfiye’sinin Manzûm Kâfiye Mefhûmu İsimli Türkçe Tercümesi

Öz

Medreselerin kuruluşundan itibaren dinî ilimlerin tahsili kadar dil ilimlerinin tahsiline de önem verilmiştir. Çünkü dinî ilimleri tahsil edebilmek için kaynak dil olan Arapçaya vakıf olmak gerekmektedir. Bu nedenle sarf, nahiv, lugat gibi dil ilimleri medreselerde daima okutulan ilimlerden olagelmiştir. Bunların arasında da özellikle nahiv ilmine -anlamlardaki asıl maksatları bildirdiği için- daha çok önem verilmiştir. Osmanlı medreselerinde sıklıkla okutulan bir nahiv eseri olan el-Kâfiye, nahve dair konuları daha öz ve yalın bir muhtasar haline getirmiştir. Osmanlı medreselerinde kimi zaman bizzat eserin kendisi üzerinden kimi zaman da hakkında yazılmış olan şerh ve tercümelerden talim ettirilen bu eserin tercümeleri arasında mensur ve manzum olanları bulunmaktadır. İlmî bir eseri manzum olarak tercüme etmenin hem mütercimin kendisine dönük hem de hedef kitleye yönelik pek çok gerekçesi olabilir. Ancak bu konudaki genel eğilim, manzum eserlerin daha kolay akılda kaldığı, daha kolay tekrar edildiği ve ezberlenme potansiyelinin daha yüksek olduğu yolundadır. Bu çalışmada İbnü’l-Hâcib ve el-Kâfiye isimli eseri ile bu esere 18. yüzyıl şairlerinden Şâkir’in yaptığı manzum tercüme tanıtılacak; nahiv ilmine dair bir eseri manzum olarak tercüme etmenin gerekçeleri ortaya konmaya çalışılacak ve tercüme metni çeviriyazı alfabesiyle verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Medrese, nahiv, el-Kâfiye, tercüme, Şâkir

Kaynakça

• Başcı, A. (2021). Şerhu’r-Radî ‘Alel-Kâfiye ve Şerhu İsâm ‘Ale’l-Kâfiye adlı nahiv eserlerinin metodolojik açıdan mukayesesi. (Doktora Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitütüsü, Eskişehir. google scholar
• Bayrakdar, M. (1994). Dâvûd-ı Kayserî. TDVİA, IX, 32-35. google scholar
• Bursalı Mehmed Tahir. (2016). Osmanlı müellifleri. (Y. Saraç, Haz.). Ankara: TÜBA Yay. google scholar
• Can, B. (2010). Tanzimat öncesi Osmanlı medreselerinde Arapça öğretim yöntemleri. EKEV Akademi Dergisi, 14(44), 305-320. google scholar
• Çelebi, M. (1989). Muhtasar nahiv kitaplarına bir bakış. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5), 1-31. google scholar
• Durmuş, İ. (2006). Nahiv. TDVİA, XXXII, 300-306. google scholar
• Güleç, İ. (2001). Gelibolulu Musluhiddin Sürûrî, hayatı, kişiliği, eserleri ve Bahrü’l-Ma’ârif isimli eseri. Osmanlı Araştırmaları: The Journal of Ottoman Studies, 21(21), 211-236. google scholar
• İzgi, C. (2019). Osmanlı medreselerinde ilim - riyâzî ve tabiî ilimler. İstanbul: Küre Yay. google scholar
• Kaçar, M. (2015). Muhtasar bir belâgat metni: Mefhûmu’t-Telhîs. Journal of Turkish Language and Literature, 1(2), 45-64. google scholar
• Karahan, İ. (2011). İbnü’l-Hâcib ve el-Kâfiye adlı eseri. (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. google scholar
• Kâtip Çelebi. (2007). Keşfü’z-Zünun. (R. Balcı, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. google scholar
• Kılıç, H. (2001). El-Kâfiye. TDVİA, XXIV, 153-154. google scholar
• Kılıç, H. (2000). İbnü’l-Hâcib. TDVİA, XXI, 55-58. google scholar
• Müstakimzade Süleyman. (2011). Tuhfe-i Hattatîn. (M. Koç, Haz.). İstanbul: Klasik Yay. google scholar
• Özaydın, A. (2007). Nizâmiye Medresesi. TDVİA, XXXIII, 188-191. google scholar
• Râmiz. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı inceleme-tenkidli metin-indeks-sözlük. (S. Erdem, Haz.). Ankara: AKM Yay. google scholar
• Sevinç, R. R. (2016). Arapçada manzum gramerler, özellikleri ve öğrenime etkisi. EKEV Akademi Dergisi, 20(66), 591-618. google scholar
• Şâkir. (tarih yok). Manzûm Kâfiye Mefhûmu. İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Koleksiyonu 03350. google scholar
• Şâkir. (tarih yok). Manzûm Kâfiye Mefhûmu. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosmaniye Kitaplığı 4953, 126b-136b. google scholar
• Tekin, A. (2018). İbnu’l-Hâcib ile Molla Halil Es-Si’irdî’nin El-Kâfiye adlı eserlerinin mukayesesi. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), 10(3), 887-902. google scholar
• Vassaf Abdullah. (tarih yok). İrşâd-ı Ezkiyâ. Burdur İl Halk Kütüphanesi 490. google scholar
• Yaman, A. P. (2003). Hat sanatı için kaynak Devhatü’l-Küttâb incelemeli metin çevirisi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Yediyıldız, F. (2020). Arapça öğretiminde nazım geleneği ve İbn Mu’ti’nin Elfiyye’si. (Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. google scholar
• Yıldız, S. (2001). XVIII. yüzyıl divan şairi Şâkir hayatı, eseri, edebî kişiliği ve divanının tenkidli metni. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Yılmaz, İ. (1997). İbnü’l-Hâcib, hayatı, eserleri ve El-Kâfiye adlı eserinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (13), 469-492. google scholar