Âşık Kenzi’nin Şiirlerinde Tarihî Unsurlar ve Kıbrıs

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 2, 333 - 347, 28.08.2024

Burak Gökbulut , Mustafa Yeniasır

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1373644

Öz

Sanatçılar yaşadıkları ülkeyi ve ait oldukları toplumların tarihî ve kültürel ögelerini genellikle şiirlerine konu etmektedirler. Kıbrıs Türklerinin tek halk şairi olarak bilinen Âşık Kenzî de doğduğu ada olan Kıbrıs’tan, gezip gördüğü Rumeli coğrafyasından, ait olduğu Osmanlı kültüründen ve tarihinden seçtiği birtakım unsurlarla şiirlerini zenginleştirmiştir. Genellikle Arapça-Farsça sözcükleri seçerek ağır bir dil kullanmayı tercih etmesine rağmen özellikle destanlarında daha sade bir dil kullanmaya özen göstererek her kesimden okuyucuya ulaşmayı başarabilen ender isimlerden biri olmuştur. Meydan şairi olmasına karşın daha çok divan şiirine yakın duran ve kalem şairi olarak anılmak isteyen Kenzî, bazı şiirlerinde ustalığını yansıtmış olsa da genel itibariyle bu anlamda zorlanmış ve istediği başarıyı tam olarak yakalayamamıştır. Kenzî, hece ölçüsünü az sayıda koşma, şarkı ve destanları haricinde pek fazla kullanmamıştır. Şair, eserlerinde çoğunlukla aruzu, aruzlu halk şiiri biçimlerini kullanmış; Kıbrıs adası ve özellikle Osmanlı kültüründen seçtiği birçok tarihî unsurla şiirlerini zenginleştirmiştir. Âşık Kenzî, Ada’dan ayrıldığı dönemlerde de Kıbrıs’la bağını kopartmamış şiirlerinde Kıbrıs’ta önemli işler yapmış şahsiyetlere ve Kıbrıs’ın yerleşim yerlerine değinmiştir. Bununla birlikte Âşık Kenzî eserlerinde Balkan, Trakya ve Mağrip coğrafyalarına da geniş yer vermiştir. Kenzî, özellikle Balkanlar, Trakya ve Kıbrıs’ta yaşamış tarihî şahsiyetleri metinlerde kullanmış; yaşadığı dönemin önemli tarihî olaylarına kayıtsız kalmadan şiir dünyasını tamamen bunlar üzerine inşa etmiş, Kıbrıs kökenli bir Osmanlı-Balkan şairi olarak bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Âşık Kenzî, Tarih, Osmanlı, Balkan

Historical Elements and Cyprus in Âşık (Minstrel) Kenzî’s Poems

Öz

Artists generally use their homelands and the historical and cultural elements of the societies they belong to as subjects of their poems. Âşık Kenzî, known as the only public poet of the Turkish Cypriots, enriched his poems with some elements he chose from Cyprus, the island where he was born, the Rumelian geography where he visited, and the Ottoman culture and history to which he belonged. Although he prefers to use orotund language, usually choosing Arabic–Persian words, he became one of the rare names who managed to reach readers from all walks of life, particularly by using simpler language in his epics. Despite being a public poet, Kenzî was closer to divan poetry and wanted to be remembered as an official poet. He reflected his mastery in some of his poems; however, he generally experienced difficulty in this sense and could not fully achieve the success he wanted. Kenzî did not use the syllabic method much, except for a few poems, songs, and epics. He mostly used prosody (aruz) and prosody folk poetry forms and enriched his poems with several historical elements he chose from Cyprus, particularly the Ottoman culture. Âşık Kenzî maintained his ties with Cyprus even when he left the island, and in his poems, he touched upon the personalities who did important work in Cyprus and the settlements of Cyprus. Âşık Kenzî also gave extensive space to the Balkan, Thrace, and Maghreb geographies. He used historical figures, particularly those who lived in the Balkans, Thrace, and Cyprus. Known as an Ottoman–Balkan poet of Cypriot origin, he built his world of poetry entirely on these, without being indifferent to the important historical events of the period in which he lived.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, Âşık (Minstrel) Kenzî, History, Ottoman, Balkan

Kaynakça

• Aruçi, M. (2001). Kalkandelen. TDV İslâm Ansiklopedisi 24. İstanbul: TDV. google scholar
• Batislam, D. (2018). Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin elif-nâmeleri. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi 1(2), 7-16. google scholar
• Cengiz, A. (2017). Dîvân şiirinde destan kahramanı olarak Zâloğlu Rüstem. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi 1(1), 33-43. google scholar
• Çevik, U. (2022). Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın valiliği döneminde (1805-1848) Mısır’da uyguladığı tekel ekonomisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi 3(2), 245-265. google scholar
• Çoruh, H. (2021). Kıbrıs Ortodoks Kilisesi’nin Kıbrıs’ı Türklerden geri alma plan ve projeleri (1601-1839). Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (71), 553- 582. google scholar
• Demirbağ, Ö. (2018). Klasik şiirimizde Hallâc-ı Mansûr. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1(1), 1-12. google scholar
• Dinç, G. (2016). Mehmet Ali Paşa isyanının Antalya’ya etkileri (1831-1833). Belleten 80(289), 857-884. google scholar
• Durbilmez, B. (2014). Yozgatlı halk şairlerinin diliyle Kıbrıs. Cengiz Gökşen (Ed.), Ali Çelik armağanı içinde (s.237-264). Ankara, Türkiye: Akçağ Yayınları. google scholar
• Ekmekçi, G. (2016). Muhibbi divanında mitolojik ve efsanevi kahramanlar. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi (57), 190-209. google scholar
• Eyyamoğlu, M. ve Kara Pilehvarian, N. (2019). Seyyid Mehmet Ağa vakfiyesinde bulunan yapıların 19. yüzyılda yaptırılma süreçleri ve günümüzdeki durumları hakkında tespitler. Journal of History Culture and Art Research, 8(1), 455-474. google scholar
• Ezilmez, H. (2019, Nisan-Mayıs). Kıbrıs Türk şiirine toplu bir bakış (1571-1950). Turnalar Uluslararası Hakemli Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi 21(74), 50-65. google scholar
• Fedai, H. (1989). Kıbrıslı Âşık Kenzî divanı I, kasideler, tarihler (1. baskı). Lefkoşa, KKTC: MEKB Yayınları. google scholar
• Fedai, H. (1993a). Kıbrıslı Âşık Kenzî divanı II, gazeller (1.baskı). Lefkoşa, KKTC: MEKB Yayınları. google scholar
• Fedai, H. (1993b). Kıbrıslı Âşık Kenzî divanı III, öbür şiirleri, destanları (1.baskı). Lefkoşa, KKTC: MEKB Yayınları. google scholar
• Fedai, H. (2006). Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Şiirlerinde Rumeli’deki Yer, Yapı ve Kişi Adları. Hikmet İlmi Araştırma Dergisi (7), 29-37. google scholar
• Fedai, H. (1988). Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin destanları. I. uluslararası Türk halk edebiyatı ve folklor kongresinde sunulan bildiriler. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Fedai, H. (1997). Kıbrıs Türk edebiyatı. Türkiye dışındaki Türk edebiyatları antolojisi. https://ekitap.ktb. gov.tr/Eklenti/11507,kibrisliasikkenzipdf.pdf?0 adresinden alındı. google scholar
• Fedai, H. (1997). Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin başka destanları. Erdem 9(27), 1045-1062. google scholar
• Gündüz, M. S. (2017). Hz. Hamza’nın hayatı, kişiliği ve İslâm tarihindeki yeri. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4(2), 209-240. google scholar
• Güven, D. (2016). Mehmet Ali Paşa isyanının Antalya’ya etkileri (1831-1833). Belleten 80(289), 857-884. google scholar
• Karabıyık, H. (2017). Kıbrıs muhassılı Es-Seyyid Mehmed Emin efendi vakfı. Mehmet Mahfuz Söylemez (Ed.), Osmanlı döneminde Kıbrıs vakıfları içinde (s. 139-150). Lefkoşa, KKTC: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Karaöz, N. (2023). Üsküp’de bir Osmanlı mutasarrıfı: Ali Hıfzî Paşa ve Bardovça’daki Konağı. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi (38), 87-117. google scholar
• Köstüklü, N. (2020). 1821 Yunan isyanı ve sultan II. Mahmud’un bilinmeyen bir fermanı. Belgi Dergisi 2(19), 2030-2036. google scholar
• Maden, F. (2017). Kıbrıs’ta Bektaşi tekke ve türbeleri. Osman Köse (Ed.), Tarihte Kıbrıs: ilkçağlardan 1960’a kadar içinde (s. 661-682). Lefkoşa, KKTC: Akdeniz Karpaz Üniversitesi. google scholar
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı (4.baskı). Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Özkul, A. E. (2013). Osmanlı idaresinde Kıbrıs’ta görev yapan müftüler ve faaliyetleri. Journal of Turkish Studies 8(7), 459-485. google scholar
• Seyitdanlıoğlu, M. (2004). Yunan ihtilali ve II. Mahmud’un politikaları. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6(12), 49-56. google scholar
• Uçar, A. K. (2006). Kıbrıs’taki siyasî olayların Kıbrıslı Türk şiirine aksi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi. google scholar
• Yekbaş, H. (2010). Divan şiirinde Yunanî şahsiyetler. Journal of International Social Research 3(15), 281-300. google scholar
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (9. Basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık. google scholar
• Yılmaz, A. (2007). Mesnevî’de İbrahîm-i Edhem hikâyeleri. İSTEM 5 (10), 221-226. google scholar