ERKEN DÖNEM OSMANLI TARİHLERİNDE YILDIRIM BAYEZİD’İN DÜĞÜNÜNÜN ANLATIMINA DAİR BÖLÜMLERİN SÛRNÂME BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2015, Cilt: 25 Sayı: 2, 281 - 305, 21.01.2016

FATMA Kaytaz

Öz

ÖZ
Osmanlı tarihinde düğün törenlerine dair yapılan araştırmalar için başvurulan kaynakların başında Sûrnâmeler gelmektedir. Klasik Türk Edebiyatı türlerinden olan bu metinlerde genel olarak padişah çocuklarının doğumları için yapılan kutlama törenleri yanında şehzadelerin sünnet şenlikleri, sultanların kızları veya kızkardeşlerinin evlenme merasimleri anlatılmaktadır. Ancak Osmanlı edebiyat tarihinde müstakil Sûrnâmelerin ilk örnekleri XVI. yüzyılın son çeyreğinde görülmeye başlanmıştır. Bununla birlikte Osmanlı toplumunda bu tarihten önce gerçekleşen düğünler için de merasimler yapıldığı şüphesizdir. Henüz Sûrnâme türünün müstakil örneklerinin bulunmadığı bu dönemde konuyla ilgili birinci dereceden kaynakları Osmanlı kronikleri, Selimnâme, Süleymannâme türü eserler oluşturmaktadır. Bu makalede erken döneme ait bilinen kroniklerde Sûrnâme türünün müstakil hâle gelmemiş şekline örnek teşkil edebilecek anlatımın ilk defa hangi düğünle ve hangi yazarlarla görülmeye başlandığına dair bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla da Ahmedî’den başlayarak II. Bayezid döneminde yazılan eserlere kadar bilinen metinler üzerinde bir inceleme gerçekleştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sûrnâme, Osmanlı Kronikleri, Âşıkpaşazâde, Behiştî, Tören.

EVALUATION OF THE MARRIAGE CEREMONY OF BAYEZID I (The Thunderbolt) ACCORDING TO WEDDING TEXTS [SURNAMES] IN THE EARLY OTTOMAN HISTORY
ABSTRACT
Sûrnâmes are the primarily sources of the history of the Ottomans imperial ceremonies. As a part of Classical Turkish Literature, Sûrnâmes describe sultan’s sons and daughters birth, circumcisions of the sons or wedding ceremonies of the daughters and sisters. First examples of detached surnames were written in the last quarter of the XVIth century. But there is no doubt that the ceremonies had been already performed before that date in Ottoman society. While there was no examples of detached surnames, Ottoman chronicles, Suleymannames and Selimnames were used as a main sources of that time history. In this article it has been tried to make an assessment about chronicle first Ottoman Sûrnâme in which whose wedding ceremony was described and the author of the Sûrnâme. For this purpose, in this article imperial marriage ceremonies will be examined with the help of these sources.
Key words: Sûrnâme, Ottoman Chronicles, Asıkpasazade, Behisti, Ceremony.

Anahtar Kelimeler

Sûrnâme, Osmanlı Kronikleri, Âşıkpaşazâde, Behiştî, Tören

Kaynakça

• AFYOCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi AraĢtırma Rehberi, Ġstanbul 2007.
• AHMED REFĠK, “Bizde ġehnâmecilik Seyyid Lokman ve Halefleri”, Yeni Mecmua, S. 9, Ġstanbul 1917, s. 169-173.
• ÂġIK PAġAZADE, Osmanoğullarının Tarihi, Tevârîh-i Âl-i Osmân, Haz. Kemal Yavuz-M.A. Yekta Saraç, Ġstanbul 2010
• AHMEDÎ, “Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân”, Haz. Çiftçioğlu N. Atsız, Osmanlı Tarihleri, I, Ġstanbul 1947, s. 3-35.
• AND, Metin, 40 Gün 40 Gece Osmanlı Düğünleri ġenlikler Geçit Alayları, Ġstanbul 2000.
• _________, A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey, Ankara 1964.
• _________, Osmanlı ġenliklerinde Türk Sanatları, Ankara 1982.
• ARSLAN, Mehmet, “Osmanlı Döneminde PadiĢah Çocuklarının Doğumları Münasebetiyle Yapılan ġenlikler ve Vilâdetnâme-i Hadîce Sultan”, Türklük Bilimi AraĢtırmaları, S. 4, Sivas 1997, s. 21-56.
• _________, “Osmanlı Saray Düğünleri ve ġenlikleri ve Bu Konuda Yazılan Eserler: Sûrnâmeler”, Osmanlı Edebiyat-Tarihi-Kültür Makaleleri, Mehmet Arslan, Ġstanbul 2000. s. 431-461.
• _________, “Osmanlı Saray Düğünleri ve ġenlikleri ve Bu Konuda Yazılan Eserler: Sûrnâmeler”, Osmanlı Edebiyat-Tarihi-Kültür Makaleleri, Mehmet Arslan, Ġstanbul 2000, s. 431-461.
• _________, Osmanlı Saray Düğünleri ve ġenlikleri (Sûriyye Kasîdeleri ve Târihleri), c. 8, Ġstanbul 2011.
• _________, “Mensur Sûrnâmelerin Son Örneği: Nâfi„ Sûrnâmesi (Peyâm-ı Sûr)”, Osmanlı Edebiyat-Tarihi-Kültür Makaleleri, Mehmet Arslan, Ġstanbul 2000, s. 463-490.
• ATASOY, Nurhan, 1582 Surname-i Hümayun Düğün Kitabı, Ġstanbul 1997.
• ATIL, Levni ve Surname, Ġstanbul 1999
• AYÇĠÇEĞĠ, Bünyamin, BehiĢtî Sinan'ın (H.917/M.1511-1512) Ġskendernâme'si (Ġnceleme-Metin), Marmara Üniversites Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, Ġstanbul 2014.
• AYGÜN, Zeynel Abidin, BehiĢtî‟nin Leyla vü Mecnun Mesnevisi (ĠncelemeMetin), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana 1999.
• AYNUR, Hatice, Sultan II. Mahmud'un Kızı Saliha Sultan ile Tophane MüĢiri Halil Rıfat PaĢa'nın Düğün Törenini Anlatan Surnameler, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 1988.
• _________, “Surnâme”, DĠA, c. XXXVII, Ġstanbul 2009, s. 565-567.
• BAġARAN, Orhan, Ġdrîs-i Bitlîsî‟nin HeĢt BihiĢt‟inin Hâtime‟si, (MetinĠnceleme-Çeviri), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum 2000.
• BAYAT, Ali Haydar, “Osmanlı Devri Saray Sünnet ġenlikleri (Sûr-ı Hümâyunlar)”, Kubbealtı Akademi Mecmûası, Yıl. 11, S. 3, Temmuz 1982, s. 53-76.
• BEHĠġTÎ AHMED ÇELEBĠ, Vâridât-ı Sübhânî ve Fütühât-ı Osmânî, Ġstanbul AraĢtırmaları Enstitüsü Kütüphanesi, ġevket Rado Yazmaları, Nr. 293.
• BOYRAZ, ġeref “Ġlk Mensûr Sûrnâme Müellifi: Ġntizâmî”, Türklük Bilimi AraĢtırmaları, S. 1, 1995, s. 227-231.
• CELALZÂDE MUSTAFA ÇELEBĠ, Tabakâtü‟l-Memâlik ve Deracâtü‟lMesâlik, Haz. Funda DemirtaĢ, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 2009.
• ÇAKIR, Müjgân - Kaytaz, Fatma, “BehiĢtî Ahmed Çelebi‟nin Yazdığı Osmanlı Tarihi‟nin (Vâridât-ı Sübhânî ve Fütûhât-ı Osmânî) Bilinmeyen Eksik Kısmına Dair”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 8/11 Fall 2013, Ankara, s. 99-112.
• DEMĠREL, ġener, “BehiĢtî‟nin Heft Peyker Mesnevisi”, (www. kulturturizm.gov.tr, ISBN 978-975-17-3343-6, eriĢim: 02-06-2010).
• _________, “Yeni Bir Mevlid Metni: BehiĢtî Sinan Çelebi‟nin Mahzenü‟lEsrâr adlı Mesnevîsi”, Ġstanbul Üniversitesi VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, (30 Eylül - 04 Ekim 2013), Ġstanbul,(http://perweb.firat.edu.tr/default.asp?content=personelgoster. asp&uid=E%F0-A-0015, eriĢim: 12-08-2014).
• DEVELLĠOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2003.
• ERSOY, Ersen, “II. Bâyezîd Devri ġairlerinden BehiĢtî‟nin Hamsesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 9, S. 2, 2011, s.254261, (http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/ee_b ehisti_ hamse.htm eriĢim: 03.09.2013).
• ERTUĞ, Zeynep Tarım, “Hünernâme”, DĠA, c. XVIII, Ġstanbul 1998, s. 484485.
• _________, XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti‟de Cülûs ve Cenaze Törenleri, Ankara 1999.
• GENÇ, Vural, Ġdris-i Bitlisî Osman Gazi Dönemi (Tahlil ve Tercüme), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2007.
• GÖKYAY, Orhan ġaik, “Bir Saltanat Düğünü”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık, I, Ġstanbul 1986, s. 21-56.
• IMBER, Colin, “Ġlk Dönem Osmanlı Tarihinin Kaynakları”, Söğüt‟ten Ġstanbul‟a Osmanlı Devleti‟nin KuruluĢu Üzerine TartıĢmalar, der. Oktay Özel - Mehmet Öz, çev. Mehmet Öz, Ankara 2000, s. 39-71.
• ĠBN-Ġ KEMAL, Tevârih-i Âl-i Osman I. Defter, haz. ġerafettin Turan, Ankara 1991.
• _________, Tevârih-i Âl-i Osman, VII. Defter, haz. ġerafettin Turan, Ankara, 1957.
• ĠDRĠS-Ġ BĠTLĠSÎ, HeĢt BehiĢt, VII. Ketibe, Fatih Sultan Mehmed Devri, 1451-1481, çev. Muhammed Ġbrahim Yıldırım, Ankara 2013.
• _________, HeĢt BihiĢt, (Abdülbâkî Sadî Efendi Tercümesi), c. I, haz. Mehmet KarataĢ, Selim Kaya ,YaĢar BaĢ, Ankara (Tarihsiz).
• KARAMANLI NĠġANCI MEHMED PAġA, “Osmanlı Sultanları Tarihi”, çev. Ġsmail Hakkı Konyalı, Osmanlı Tarihleri, I, Ġstanbul 1947, s. 321369.
• KARATEKE, Hakan T., PadiĢahım Çok YaĢa! Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında Merasimler, Ġstanbul 2004
• KAYTAZ, Fatma, BehiĢtî Tarihi, (791-907 / 1389-1502) (GiriĢ, Metin, Dizin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, Ġstanbul 2011.
• KEMAL PAġAZÂDE, Tevârih-i Âl-i Osman III. Defter (Değerlendirme Metin), haz. Abdullah Satun, Marmara Üniversitesi, Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2009.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “ġehnâmeci Lokman”, Veka„yinüvis-Makaleler, Ġstanbul 1994, s. 7-14.
• LEVEND, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, c. I, Ankara 2008.
• MÉNAGE, V. L., “The Beginning Of Ottoman Historiography”, Historians Of The Middle East, Edited. Bernard Lewis and P. M. Holt, London, 1962, s. 168-179.
• _________, Neshrî‟s History Of The Ottoman, The Sources and Development Of The Text, London 1964.
• _________, “Osmanlı Tarihyazıcılığının Ġlk Dönemleri”, Söğüt‟ten Ġstanbul‟a Osmanlı Devleti‟nin KuruluĢu Üzerine TartıĢmalar, Der. Oktay Özel – Mehmet Öz, çev. Mehmet Öz, Ankara 2000. s. 73-91.
• MEVLÂNÂ MEHMED NEġRÎ, Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul 2008.
• NECĠB ÂSIM, “Osmanlı Tarihnüvîsleri ve Müverrihler”, Târih-i Osmânî Encümeni Mecmuası , 7. Cüz, Ġstanbul, 1329, s. 41-52.
• NECĠPOĞLU, Gülru, 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve Ġktidar, çev. RuĢen Sezer, Ġstanbul 2007
• NUTKU, Özdemir, IV. Mehmed‟in Edirne ġenliği, Ankara 1987.
• ORUÇ BEĞ TARĠHĠ, haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul 2007.
• ÖNAL, Ahmet, “ġenlikler ve Siyaset: ġehzadelerin Doğum ve Sünnet ġenlikleri”, Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak, Editörler: HaĢim ġahin, Nurdan ġafak, Ġstanbul, Dem Yayınları, 2012, s. 22-52.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “HeĢt BehiĢt”, DĠA, Ġstanbul 1999, XVII, 271-273.
• _________, “II. Bayezid Devri Tarihçiliği ve Ġlk Standart Osmanlı Tarihleri”, FSM Ġlmî AraĢtırmalar Ġnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 2, (2013), s. 141-153.
• _________, “Ġdrîs-i Bitlisî”, DĠA, Ġstanbul 2000, XXI, 485-488.
• _________, “AĢıkpaĢazâde”, DĠA, c. IV, Ġstanbul 1994, s. 6-7.
• ÖZTEKĠN, Ali, Gelibolulu Mustafa Âlî‟nin “Câmiü'l-Buhûr Der Mecâlis-i Sûr” Adlı Eseri Edisyon Kritik ve Tahlil, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ġzmir 1990.
• ÖZTÜRK, Necdet, Saray Penceresinden 14. 15. Yüzyıl Osmanlı Sosyal Hayatı, Ġstanbul 2011.
• ________, Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverî, Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1465), Ġstanbul 2003.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. 3, Ġstanbul 1983.
• SEVĠNÇLĠ, Efdal, “ġenliklerimiz ve Surnamelerimiz: 1675 ve 1724 ġenliklerine ĠliĢkin Ġki Surname”, Journal of Yasar University,1(4), s.377-416), (http://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploads/2011/07/no4_vol1_ 05_efdal_sevincli.pdf, EriĢim: 07-03-2015) .
• ġÜKRULLAH, “Behcetüttevârîh”, çev. Çiftçioğlu N. Atsız, Osmanlı Tarihleri, I, Ġstanbul 1947, s. 39-76.
• TEKĠNDAĞ, ġehabettin, “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”, Belleten, c. XXXV, S. 140, Ankara, 1971, s. 655-663.
• TURSUN BEY, Târîh-i Ebü'l-Feth, Haz. Mertol Tulum, Ġstanbul 1977.