CİHAN HARBİ’NDE SUDAN’DAKİ OSMANLI FAALİYETLERİ VE ŞEYHÜLİSLAM’IN CİHAT MEKTUBU

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 101 - 120, 21.06.2017

Mustafa Çabuk

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322895

Öz

İngiltere’de İmparatorluk Savaş Müzesi Arşivi’nde yaptığım çalışmalar

sırasında temin ettiğim bu mektup; Osmanlı şeyhülislâmı Ürgüplü Mustafa Hayri

Efendi tarafından 1915 yılı içerisinde Sudanlı Müslümanlara gönderilmiştir.

Şeyhülislâm, fetva tarzında kaleme aldığı mektupta Müslümanların neden,

kimlere karşı ve niçin savaşması gerektiğini, ayetlere, ulema kararlarına ve

İstanbul’da savaşın başlamasından hemen sonra yayınlanan cihat fetvasına da

göndermeler yaparak izah etmektedir. Şeyhülislâm, Sudanlı Müslümanları,

Osmanlı Devleti yanında cihada davet etmektedir. Bunun gerekçelerini

de mektupta açıklamaktadır. Mektupta zaman zaman sorular sorulmakta

ve yine sorulara ulemanın ağzından cevaplar verilmektedir. Şeyhülislâm

söylediği sözleri, ulemaya onaylatmaktadır. Böylece mektup Şeyhülislâm

tarafından yazılmış olsa da ulemanın cihat hususunda fikir birliğinde olduğu

vurgulanmaktadır. Cevap verilen sorular, mektubun farklı paragraflarında tekrar

sorulmakta ve tekrar cevaplanmaktadır. Bu yöntemle, Müslümanlara yapılan

çağrılar tekrarlanarak vurgulanmaktadır.

Bu çalışmada, Şeyhülislâmın mektubunun incelenmesiyle birlikte Birinci Dünya

Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti ve müttefiki Almanya’nın Müslümanlara

yönelik politikaları, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndaki cihat

politikası, savaş sırasında Osmanlı Devleti’nin Sudan’daki faaliyetleri, Sudan

halkının cihat davetine verdiği tepkiler ve Almanya’nın cihat politikasından

beklentisi de ele alınıp ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı, Cihat, Sudan

OTTOMAN ACTIVITIES IN SUDAN IN THE FIRST WORLD WAR AND SHAIKH OF ISLAM'S JIHAD LETTER

Öz

I obtained this letter from Archives of the Imperial War Museum, during my
studies in England. The letter was sent to Sudanese Muslims in 1915 by Ürgüplü
Mustafa Hayri Efendi who was Shaikh of Islam of Ottoman Empire. Letter was
written in a fetwa style. In the letter, Shaikh of Islam explained why Muslims
should fight, against whom and why. He was explained his arguments according
to the verse of Quran, decisions of ulema (Scholars) and fetwa of jihad which
was immediately published in Istanbul after the beginning of the World War
First. He invited Sudanese Muslims to the jihad beside the Ottoman State. The
reasons for jihad were also explained in the letter.
In the letter, questions were asked to the ulema (Scholars) from time to time,
and answers were given to the questions by ulema. In this way, the words of
Shaikh of Islam in the letter, confirmed by Ulama. Thus, although the letter
was written by Shaikh of Islam, it is emphasized that Ulema was in unity about jihad. Answered questions are asked again and again in different paragraphs of
the letter and answered again. With this method, the calls made to Muslims are
repeated and emphasized.
In this study, with the examination of the Shaikh of Islam’s letter, the politics
of the Ottoman State and it’s ally’s Germany, towards to Muslims of the world,
the Jihad policy of the Ottoman State in the First World War, the activities of the
Ottoman State in Sudan during the War, the reactions of the Sudanese people to
the invitation of Jihad and finally the expectations of Germany from jihad policy
were also tried to be discussed and put forward 

Anahtar Kelimeler

World War First, Ottoman, Jihad, Sudan

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Osmanlı Arşivinde Şeyhülislâm Fetvaları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2015.
• İngiltere Savaş Müzesi Arşivi (Imperial War Museum), Londra, İngiltere IWM, K.3499, The Book Of Fighting From Shaikh Of Islam To All Black People. Araştırma Eserleri
• ARTUÇ, Nevzat, İttihat ve Terakki’nin İttihad-ı İslâm Siyaseti Çerçevesinde İttihatçı- Senûsî İlişkileri (1908-1918), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2013.
• AYAYDIN, Rıdvan “Cihâd-ı Ekber ve Sahadaki Etkileri”, Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti, Kitabevi, İstanbul, 2015, s.67-79.
• HÜLAGÜ, M. Metin “Pan-İslâmist Faaliyetler (1914-1918)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 556-566.
• KARAKÖSE, Nejdet, “Birinci Dünya Savaşı’nda Trablusgarp Cephesi ve Afrika Grupları Komutanı Nuri Paşa (Killigil)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 6, 2011, s. 251-282.
• KAVAS, Ahmet “Fransa’nın Kuzey ve Batı Afrika’da Uyguladığı İslâm Siyaseti: Sultan Reşad’ın Yayınladığı Cihat Çağrısının Reddi Meselesi”, Dini Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 6, Ocak- Nisan 2000, s. 23-49.
• KAVAS, Ahmet Osmanlı-Darfur Münasebetleri”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.16, 2007, s. 105-120.
• LÜDKE, Tilman, Jihad Made In Germany: Ottoman and German Propaganda and Intelligence Operations in the First World War, Lit-Verlag, Münster, 2005.
• NOUR, Tarig Mohammed “Birinci Dünya Savaşı’nda Emperyalizme karşı Türklerin Yanında yer alan Darfur Hakimi Ali Dinar (1898-1916)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 61, C. XXI, Mart 2005, s. 367-383.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Hayri Efendi, Mustafa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 113
• TDV Yayınları, C. 17, İstanbul, 1998, s. 62-64.
• ÖZEL, Ahmet, “Cihad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, C. 7, İstanbul, 1993, s. 527-531.
• PESEK, Michael “Jihad Made in Germany.German Propaganda in East Afrika during to First World War, 1914-18”, (www.academia.edu/3677712/Jihad_made_in_Germany._German_propaganda_ in_East_Africa_during_the_First_World_War_1914-18; erişim tarihi: 18/04/2017).
• POLAT, Ü. Gülsüm, Osmanlı Devleti ve İngiltere Ekseninde I. Dünya Savaşı Yıllarında Mısır, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• RAHMAN, M.M., The Islâmic Policies of Sudan Government 1899-1924, (Durham University, Modern Near and Middle Eastern History, Master Thesis), Durham, Agustos 1967.
• SATAN, Ali, “Hilafet ve Cihad Çağrısı”, Derin Tarih Özel, S. 1, Kasım 2014, s. 32-37.
• SLIGHT, John, “British Perceptions And Responses To Sultan Ali Dinar Of Darfur, 1915–16”, The Journal of Imperial and Commonwealth History, C. 38, S. 2, June 2010, s. 237-260.
• ÜNALP, F., Rezzan, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’ya Yönelik Faaliyetleri, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2010.
• ÜRGÜPLÜ, Ali Suat, “Realpolitik Please: Ottoman Religious Policy on the Eve of World War One in a Letter from the Kadi of Bagdad to the Sheikhulislam”, Osmanlı Araştırmaları/ The Journal Of Ottoman Studıes, S. 45, 2015, s. 297- 331.
• ÜRGÜPLÜ, Ali Suat, Şeyhülislâm Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.