Some Problem Determinations Regarding the Writing of Turkish History and the “Mentality-Based History” Model Proposal

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 375 - 399, 23.06.2021

Ahmet Şimşek , Can Tankut Esmen

Öz

Turkish history has been presented with a seamless continuity to the Republic of Turkey, starting from the Huns and statecentered narrative. This approach not only offers some cyclical advantages in writing and teaching, but it also carries some structural problems. It can be argued that the way to solve these is a Turkish historical model based on a “mentality-based approach.” Although “mentality” is an important phenomenon that has guided the course of Turkish history, it has been ignored both in writing and teaching. The major cause for this neglect is represented by Turkish military schools, which have presented it as a lesson in the military context for the first time in modern history. Further, it was influenced by the state-centered historical narrative determined by the “project to create a modern Turkish nation” that emerged at the beginning of the twentieth century. Another reason for focusing on the impact of Turkey’s Cold War military victory in is the existence of a historical narrative. It can be said that these cyclical developments have prevented a realistic and rich approach to the 2,200-year-old Turkish history in various ways. This study aims to discuss a new historiographical approach that takes into account the great changes in the history of Turkey. To this end, it has been proposed to develop a mentality-based model according to which Turkish history may be written in a realistic way. Turkish history is thus discussed in three main periods: (1) that of the “Old Turks,” (2) that of the “Muslim Turks,” and (3) that of the “Modern Turks.” In this new model, the spread of Turkish peoples and communities to Eurasia by migrating from Central Asia is examined through the steppe culture. It then points out the various Muslim cultures created by Turks who converted to Islam differently in different areas as well as the historical developments determined by the mentalities of their established states. Thus, it focuses on the culture(s) built by Muslim Turks and their new political-economic-social-religious structure(s). Finally, it mentions, in the process of modernization emerging as a necessity, the historical events and institutions that had a differentiating mentality in the Turkish state and society. Thus, it is thought that the model will make a contribution to the holistic understanding of Turkish history..

Anahtar Kelimeler

Historiography, Turkish history, Mentality-based historiography

Türk Tarihinin Yazımına İlişkin Bazı Sorun Tespitleri ve “Zihniyet Temelli Tarih” Modeli Önerisi

Öz

Türkiye’de Türk tarihi, Hunlardan başlayarak Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar kesintisiz bir süreklilikle ve devlet merkezli bir anlatıyla sunulmuştur. Bu yaklaşım, yazım ve öğretimde bazı konjoktürel avantajları sunmanın yanında bazı yapısal sorunları da taşımıştır. Bu sorunları çözebilmenin yolunun “zihniyet temelli yaklaşıma” dayalı bir Türk tarihi modeli olduğu söylenebilir. “Zihniyet”, Türk tarihinin akışına yön veren önemli bir olgu olmasına karşın, hem yazımda, hem de öğretimde göz ardı edilmiştir. Bu ihmalin sebeplerinin başında, bir ders olarak modern tarihin Türkiye’de ilk kez askerî okullarda askerî bir içerikle sunulmasıdır. İkinci sebep ise 20. yüzyılın başında ortaya çıkan “modern bir Türk ulusu yaratma projesi”nin belirlediği devlet merkezli tarih anlatısıdır. Üçüncü sebebi ise Soğuk Savaş sürecinin etkisiyle Türkiye’de askerî zaferlere odaklı bir tarih anlatısının varlığıdır. Bu konjonktürel gelişmelerin, yaklaşık 2200 yıllık Türk tarihinin gerçekçi ve zengin bir biçimde ele alınmasını çeşitli yönlerden engellediği söylenebilir. Bu çalışmada Türk milletinin tarihsel hikâyesinde meydana gelen büyük değişimleri dikkate alan yeni bir tarihyazımı yaklaşımının tartışmaya açılması amaçlanmıştır. Bunun için Türk tarihinin gerçekçi biçimde yazılması için zihniyet temelli bir modelin geliştirilmesi önerilmiştir. Bu öneriye göre Türk tarihi, üç ana dönemde ele alınmıştır. İlk dönem “Eski Türkler”, ikinci dönem “Müslüman Türkler”, üçüncü dönem ise “Modern Türkler”dir. Bu yeni modelde Türk halk ve topluluklarının, Orta Asya’dan göçle daha geniş bir coğrafyaya (Avrasya’ya) yayılması, bozkır kültürü üzerinden irdelenmiştir. Sonrasında farklı coğrafyalarda farklı biçimde İslam’a geçen Türklerin inşa ettikleri Müslüman kültürlerde, kurdukları devletlerin benimsediği zihniyetlerin belirlediği tarihsel gelişmelere dikkat çekilmiştir. Böylece Müslüman Türklerin inşa ettikleri kültür/ler ve kurdukları yeni siyasi-iktisadi-sosyal-dini yapı/lara odaklanmıştır. En sonunda ise bir zorunluluk olarak ortaya çıkan modernleşme sürecinde Türk devlet ve toplumunda farklılaşan zihniyetle gelişen tarihsel olay ve ortaya çıkan kurumların çözümlenmesine değinilmiştir. Böylelikle Türk tarihinin bütüncül biçimde kavranması için kolaylaştırıcı bir katkı sağlayacağı düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tarihyazımı, Türk tarihi, Zihniyet temelli tarihyazımı

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, Yayına Hazırlayan Cavid Baysun, TTK Basımevi, Ankara 1953.
• Akçura, Yusuf, Türkçülüğün Tarihi, Kaynak Yayıncılık, İstanbul 2013.
• Arpacı, Murat, “Zihniyet Tarihçiliği ve Georges Duby”, Dünyada Tarihçilik, Ed. Ahmet Şimşek, PegemA Yayınları, Ankara, 2017, s.271-289.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yay. Haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayıncılık, 21. Basım, İstanbul 2015.
• Beşirli, Hayati, “Türk Devlet Sisteminde Toplumsal Düzenin İnşasında İşlevselci Bakış Açısıyla “Ülüş” ve “Cilik” Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 63(2012), s. 337-358.
• Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Müzakere Zabıtları, Ankara 2010.
• Carr, Edward Hallet, Tarih Nedir, Çev. Misket Gizem Gürtürk, Birikim Yayınları, İstanbul 1980.
• Divitçioğlu, Sencer, Nasıl Bir Tarih?, Bağlam Yayınevi, Ankara 1992.
• Divitçioğlu, Sencer, Orta Asya Türk İmparatorluğu VI.-VIII. Yüzyıllar, İmge Kitabevi, 3. Baskı, Ankara 2005.
• Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2008.
• Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman, “Bulgaristan Lise Tarih Ders Kitaplarında Türk İmajı”, Dünyada Türk İmajı, Ed. Ahmet Şimşek, PEGEM Akademi Yayınları, Ankara 2018.
• Esmen, Can Tankut, “Türkiye’deki Tarihyazımında İdeolojik Tarih Pratikleri ve Eski Türk Tarihçiliği”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Edirne.
• Esmen, Can Tankut, “Türk Tarihçiliğinde Türklerin Göçebeliği Problemi”, Göç ve Kültür Sempozyum Bildiri Kitabı, C. II, Kibatek Yayınları, Ankara 2016.
• İnan, Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Devlet Kitapları, MEB Basımevi, İstanbul 1976.
• Karatay, Osman, Türklerin İslam’ı Kabulü, Kripto Kitaplar, Ankara 2018.
• Kıvılcımlı, Hikmet, Tarih Tezi: Tarih-Devrim-Sosyalizm Toplum Biçimlerinin Gelişimi, Diyalektik Yayınları, İstanbul, 1996.
• Köprülü, Fuad, Türkiye Tarihi Anadolu İstilasına Kadar Türkler, Yay. Haz. Hanefi Palabıyık, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
• Köprülü, Fuat, “Bizde Tarihçilik ve Müverrihler Hakkında”, Milli Tarihin İnşası, Ed. Ahmet Şimşek-Ali Satan, Tarihçi Kitapevi, İstanbul 2011.
• Kuran, Ercüment, Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Turna, III. Edisyon, 4. Basım, Arkadaş Yayınları, Ankara 2010.
• Mizancı Murad Bey, Tarih-i Umumi, Sad. Faruk Yılmaz, C. 1, Berikan Yayıncılık, Ankara 2006.
• Mustafa Celalettin Paşa, Eski ve Yeni Türkler, Kaynak Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Neumann, Christopher, Araç Tarih Amaç Tanzimat, Çev. Meltem Arun, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• Oral, Mustafa, Türkiye’de Romantik Tarihçilik (1910-1940), Asil Yayıncılık, Ankara 2006.
• Orkun, Hüseyin Namık, Türkçülüğün Tarihi, Kömen Yayınları, Ankara 1977.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 25. Basım, Alkım Yayınevi, İstanbul 2006.
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı Tarih Yazıcılığının Evrimi Üstüne Düşünceler”, Tarih Yazıcılık Üzerine, Cedit Neşriyat, 2. Baskı, Ankara 2011.
• Ortaylı, İlber, “Cevdet Paşa ve Avrupa Tarihi”, Tarih Yazıcılık Üzerine, Cedit Neşriyat, 2. Baskı, Ankara 2011.
• Özcan, Ahmet, Türkiye’de Popüler Tarihçilik 1908-1960, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Paul, Herman, Tarih Teorisi, Çev. Büşra Helvacıoğlu, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2019.
• Said, Edward, Oryantalizm, Pınar Yayınevi, 3. Basım, İstanbul 1991.
• Şimşek, Ahmet, Dünyada Türk İmajı, PegemA Yayınları, Ankara, 2018.
• Şimşek, Ahmet-Funda Alaslan, “Milliyetçi Tarihten Milli Tarihe, Çatışmacı Eğitimden Barışçı Eğitime Doğru Türkiye’de Tarih Ders Kitapları”, Akademik Bakış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, S. 40, 2014.
• Şimşek, Ahmet, “Osmanlı İktisat Tarihi Konularının Öğretimine Zihniyet Temelli Bir Yaklaşım”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 16, 2, (2009).
• Şirin, İbrahim, “Osmanlı’da Tarihin Anlam Arayışı”, A.Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 11, Ankara 2000.
• Tekindağ, Şehabettin, “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”, Belleten, C. XXXV, S. 140, 1971.
• Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1981.
• Ülgener, S. F. İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, Derin Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yıldırım, Bülent, Bulgaristan’da Türk Varlığı ve Nüfusu, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Yıldız, Hakkı Dursun, İslamiyet ve Türkler, İlgi Kültür Sanat Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2015.
• Zinn, Howard, The Politics of History, Beacon Press, Boston 1970.
• Ziya Gökalp, Türk Medeniyeti Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yay. Haz. İsmail Aka-Kazım Yaşar Kopraman, İstanbul 1976.