TÜRKİYE’DE ULAŞIM VE HABERLEŞMEDE AMERİKAN DESTEĞİ (1926-1950)

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 25-26, 125 - 148, 15.04.2016

Metin İlhan

Öz

Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda, karayolları, demiryolları, denizyolları, havacılık
ve diğer ulaşım-haberleşme alanlarında tarihinin en geri kalmış dönemi
yaşanmaktaydı. Genç Türkiye Cumhuriyeti bu sorunlarla derhal ilgilenmeye baş-
lamıştır. Ancak sorunun büyüklüğü ve mevcut teknolojik seviye bu sorunların tek
başına çözümünü zorlaştırmıştı. Bu yüzden Türkiye Cumhuriyeti, Amerika ile bu
alanlarda büyük bir işbirliği içerisine girdi. Haberleşme ve ulaştırma teknolojilerinde
dünyada üst seviyelerde olan Amerika, Türkiye’nin taleplerini karşılayacağı
en önemli destekçisi oldu. Bu işbirliği, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’nin
Batı ittifakında yönünü net olarak belirlemesi ile en üst seviyelere çıkmıştır. Bu
çalışma, Amerika’dan sağlanan yardımların hangi alanlarda ve seviyede gerçekleştiğini
anlatmaktadır. Ayrıca iki ülke arasında gerçekleşen çok sayıda karşılıklı
ziyarete de ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ulaşım, Haberleşme, Türkiye Cumhuriyeti, Amerika (ABD), Amerikan desteği

AMERICAN SUPPORT IN TRANSPORTATION AND COMMUNICATION IN TURKEY (1926-1950)

Öz

When founded, Turkish Republic was experiencing the most backward period in its history regarding highways, railways, seaways, aviation and other transportation-communication fields. Young Turkish Republic began to deal with these problems immediately. However, the severity of the problems and the existing technological level made it difficult to solve these problems by itself. Thus, Turkish Republic greatly collaborated with US in these fields. US, which is one of the leading countries in communication and transportation technologies in the world, became the most important supporter from which Turkey would satisfy its demands. This cooperation reached its peak when Turkey certainly turned towards the Western alliance after the World War II. This study illuminates in which realms and levels American support was received and also sheds light on numerous reciprocal visits between the two countries.

Anahtar Kelimeler

Transportation, Communication, Turkish Republic, USA, American support

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• 21.03.1926, Fon: 30 18 1 1, Yer: 18-21-7, Dosya No ve Sayı: 88-41.
• 06.05.1926, Fon: 30 18 1 1, Yer: 19-31-15.
• 29.08.1929, Fon: 30 10 0 0, Yer: 267-801-7, Dosya No: 440.
• 16.02.1932, Fon: 30 10 0 0, Yer: 59-398-6, Dosya No ve Sayı: 61.
• 14.02.1933, Fon: 30 10 0 0, Yer: 59-398-9, Dosya No: 61.
• 26.04.1933, Fon: 30 18 1 2, Yer: 35-30-11, Dosya No: 169-59.
• 04.01.1934, Fon: 30 18 1 2, Yer: 42-1-4, Dosya No ve Sayı: 243-154-2.
• 09.07.1934, Fon: 30 18 1 2, Yer: 46-48-20, Dosya No ve Sayı: 257-104-2.
• 20.09.1934, Fon: 30 18 1 2, Yer: 48-63-7, Dosya No ve Sayı: 2.
• 22.05.1935, Fon: 30 18 1 2, Yer: 55-41-12, Dosya No ve Sayı: 257- 131-2.
• 19.06.1937-18.03.1950, Fon: 490 1 0 0, Yer: 1606-599-1, Dosya
• 08.08.193ÜRO.7, Fon: 30 10 0 0, Yer: 1-7-5, Dosya No: 2.
• 23.11.1937, Fon: 30 10 0 0, Yer: 59-399-7, Dosya No: 61.
• 27.11.1939, Fon: 30 10 0 0, Yer: 212-441-12, Dosya No: 257.
• 29.11.1939, Fon: 30 10 0 0, Yer: 153-80-22, Dosya No: 155.
• 19.01.1940, Fon: 30 18 1 2, Yer: 89-129-7, Dosya No ve Sayı: 236-70-2.
• 07.03.1941, Fon: 30 18 1 2, Yer: 94-18-3, Dosya No ve Sayı: 155-243-2.
• 22.04.1941, Fon: 30 10 0 0, Yer: 85-560-7, Dosya No: 85.
• 13.02.1942, Fon: 30 10 0 0, Yer: 48-309-13, Dosya No: 40.
• 12.12.1942, Fon: 30 18 1 2, Yer: 100-104-4, Dosya No ve Sayı: 249-181-2
• 18.02.1944, Fon: 30 18 1 2, Yer: 104-11-6, Dosya No ve Sayı: 76-38.
• 10.06.1944, Fon: 30 18 1 2, Yer: 105-38-17, Dosya No ve Sayı: 76-83.
• 10.10.1944, Fon: 30 18 1 2, Yer: 106-72-1, Dosya No ve Sayı: 47-48-3.
• 21.11.1944, Fon: 30 18 1 2, Yer: 107-82-9, Dosya No: 47-55.
• 28.12.1944, Fon: 30 18 1 2, Yer: 107-88-8, Dosya No ve Sayı: 3-1964-7.
• 28.12.1944, Fon: 30 18 1 2, Yer: 107-88-8, Dosya No: 7.
• 26.01.1945, Fon: 30 10 0 0, Yer: 163-140-19, Dosya No: 172.
• 30.01.1945, Fon Kodu: 30 18 1 2, Yer: 107-95-20, Dosya No ve Sayı: 50/3.
• 03.04.1945, Fon: 30 10 0 0, Yer: 46-297-43, Dosya No: 43.
• 28.05.1945, Fon: 30 10 0 0, Yer: 152-74-26, Dosya No: 152.
• 31.08.1945, Fon: 30 18 1 2, Yer: 109-54-16, Dosya No ve Sayı: 47-3.
• 11.04.1946 Fon: 30.10.0 0, Yer: 61-413-28, Dosya Ek: 63, s.1-2.
• 29.11.1946, Fon: 30 18 1 2, Yer: 112-75-2, Dosya No ve Sayı: 76-469.
• 08.12.1946, Fon: 30 10 0 0, Yer: 52-345-3, Dosya No: 46.
• 16.12.1946, Fon: 30 18 1 2, Yer: 112-78-15, Dosya No ve Sayı: 47-207.
• 06.01.1947, Fon: 30 10 0 0, Yer: 61-410-40, Dosya No ve Sayı: 62.
• 05.03.1947, Fon: 30 18 1 2, Yer: 113-18-14, Dosya No ve Sayı: 47-226.
• 11.04.1947, Fon: 30 18 1 2, Yer: 113-24-05, Dosya No: 27-336.
• 11.04.1947, Fon: 30 18 1 2, Yer: 113-24-7, Dosya No ve Sayı: 7-91.
• 30.06.1947, Fon: 30 18 1 2, Yer: 114-46-14, Dosya No: 54-46.
• 02.08.1947, Fon: 30 18 1 2, Yer: 114-56-5, Dosya No ve Sayı: 27-355.
• 13.11.1947, Fon: 30 18 1 2, Yer: 115-71-20, Dosya No ve Sayı: 47-138.
• 08.01.1948, Fon: 30 18 1 2, Yer: 115-83-4, Dosya No ve Sayı: 54-63.
• 08.01.1948, Fon: 30 18 1 2, Yer: 115-85-8, Dosya No: 76-765.
• 08.01.1948, Fon: 30 18 1 2, Yer: 115-85-9, Dosya No ve Sayı: 76-765.
• 11.10.1948, Fon: 30 18 1 2, Yer: 117-65-18, Dosya No ve Sayı: 27-421.
• 22.11.1948, Fon: 30 18 1 2, Yer: 117-72-9, Sayı: 9
• 22.11.1948, Fon: 30 18 1 2, Yer: 117-71-15.
• 04.02.1949, Fon: 30 18 1 2, Yer: 118-95-4, Dosya No ve Sayı: 54-84.
• 05.05.1949, Fon: 30 18 1 2, Yer: 119-40-2, Dosya No ve Sayı: 47-443.
• 8.07.1949, Fon: 30 18 1 2, Yer: 120-55-20, Dosya No ve Sayı: 54-84.
• 03.11.1949, Fon: 30 18 1 2, Yer: 120-81-1, Dosya No: 27-472.
• 29.11.1949, Fon: 30 18 1 2, Yer: 121-84-19, Dosya No ve Sayı: 27-411.
• 15.12.1949, Fon: 30 18 1 2, Yer: 121-90-3, Dosya No: 54-88.
• 13.04.1950, Fon: 30 18 1 2, Yer: 122-36-9, Dosya No ve Sayı: 27-503.
• 21.04.1950, Fon: 30 18 1 2, Yer: 122-40-1, Dosya No ve Sayı: 76-1591.
• 24.05.1951, Fon: 30 18 1 2, Yer: 125-36-3, Dosya No: 27-571.
• II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri (TBMMZC),
• 01.12.1928, Onuncu İnikad, Cilt: 6.
• 28.01.1929, Otuz Birinci İnikat, Cilt: 7.
• 06.06.1949, Dönem: 8, Cilt: 20, Toplantı: 3, 102. Birleşim.
• As, Efdal: Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
• Bezaz, Yurda Güven: Geçmişten Günümüze Haberleşme ve PTT Tarihi, Türkiye Haber-İş Sendikası Yayınları, Ankara, 2007.
• Keyder, Çağlar: Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
• Murat, Sedat; Levent Şahin: Dünden Bugüne İstanbul’da Ulaşım, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2010.
• Orbay, Zafer: Türkiye’de Havacılık ve Uçak Yapı- mı, Türk Bilim Tarihi Kurumu Yayınları, İstanbul, 2009.
• Sarıgöl, Gökhan: Türkiye’de Ticari Havacılık Tarihi (1909-1967), D Yayınevi, İstanbul, 2009.
• Tezel, Yahya Sezai: Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Yurt Yayınları, Ankara,1982.
• Yalçın, Osman: “Türk Havacılık Tarihinde Bağış Uçakları ve Havacılık Sanayi Kurulmasına Tesirleri”, Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, Yaz 2010, s.191-212.
• Yıldırım, İsmail: Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2001.
• Yıldırım, Seyfi: “Cumhuriyet Dönemi Demiryolları- nın Gelişiminde Etkili Olan Faktörler”, Cumhuriyet Dönemi Demiryolları Sempozyumu, (Yayına Hazırlayan: Mukaddes Arslan), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010.