Birinci Dünya Savaşı'nda Sina/Filistin-Suriye Cephesinde Türk-İngiliz Mücadelesi ve Sonuçları

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 47 - 69, 20.01.2021

Fatma Rezzan Ünalp

Öz

Dünya 1914 yılında savaşa girmemiş olsaydı "Ortadoğu nasıl olurdu?" sorusuna cevap vermek zordur. Ama Birinci Dünya Savaşı'nın bölge üzerinde büyük bir etkisi olduğu kesindir ve mirası bugüne kadar kalmıştır. Osmanlı Devleti Ekim 1914'te İttifak Devletlerinin safında savaşa girince, Arap Ortadoğu'su İngiltere ve Fransa'nın deniz aşırı savaş hedefleri arasına girmişti. İngiliz hedefleri arasında "Almanya'nın doğu ve batı Afrika kolonileri, Birleşik Krallık himayesinde bağımsız bir Arabistan, yine İngilizlerin kontrolünde Siyonistlere verilecek bir Filistin, bağımsız bir Ermenistan ve Boğazların uluslararası denetim altında olması yer alıyordu. Fransızlar için ise Ortadoğu'da hedef, Toroslardan Sina Yarımadası'na, Akdeniz'den Filistin'i kapsayarak çöle kadar uzanacak Büyük Suriye üzerinde nüfuz bölgesi kurmaktı. Dolayısıyla Birinci Dünya Savaşı sırasındaki paylaşım alanlarının en önemlisi Arap Orta Doğusuydu. Mayıs 1916'da gizli olarak imzalanan Sykes-Picot Antlaşmasına göre İngiliz ve Fransız nüfuz bölgeleri kuruluyordu. Buna göre Filistin uluslararası bir yönetim altına sokulacak, söz konusu idarenin ayrıntıları daha sonra Rusya, İtalya ve Hicaz Emiri Şerif Hüseyin ile görüşülerek belirlenecekti. Bu makalede Osmanlı İmparatorluğunun çöküşüne giden yolda önemli bir yeri olan Filistin-Suriye Cephesinde yaşanan muharebeler ve Türk ordusunun geri çekilişi stratejik ve taktik yönden ele alınacak, savaşın sonuçları bölgeye yönelik İngiliz politikaları kapsamında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İngiliz, Filistin, Suriye, Gazze

Kaynakça

• Genelkurmay ATASE Başkanlığı Arşivi. BELEN, Fahri, Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi, 1917 Yılı Hareketleri, Gnkur. Basımevi, 1966.
• BOSTANCI, Mustafa, "Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin Hicaz'da Hâkimiyet Mücadelesi", Akademik Bakış, C.7, S.14, 2014.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Sina-Filistin Cephesi, IV. Cilt, (1. Kısım/2. Kısım), Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, 1979/1986.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi VI Cilt Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı 1914-1918, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, 1978.
• Cemal Paşa, Hatıralar, haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2010.
• ERDEN, Ali Fuad, Birinci Dünya Harbinde Suriye Hatıraları, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2003.
• ERICKSON, Edward J., I.Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2009.
• ERICKSON, Edward J-Mesut UYAR, Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• ERKİLET, Hüseyin Hüsnü Emir, Yıldırım, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, 2002.
• Filistin, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2009.
• FRASER, T.G., Modern Orta Doğu'nun Kuruluşu, çev. Füsun Doruker, Remzi Kitapevi, 2011.
• FROMKIN, David, Barışa Son Veren Barış, çev. Mehmet Harmancı, Epsilon Yayınları, 2013.
• GÜRALP, Albay Şerif, 1918 Yılında Türk Ordusunun Filistin ve Suriye'den Çekilişinde 3'üncü Süvari Tümeninin Harekâtı, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, 2006.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, Sayı: 27-28, 1959.
• HART, Basil Liddell, Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• HUGHES, Matthew, “Allenby and British Strategy in the Middle East, 1917-18”, The First World War: Middle Eastern Perspective, Telaviv University, İsrael, 2000.
• HUTCHINSON, Garrie, Pilgrimage, Schwartz Publishing, Australia, 2006.
• KARPAT, Kemal H., Kısa Türkiye Tarihi, Timaş Yayınları, 2012.
• KAYALI, Hasan, Jön Türkler ve Araplar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• KÖSE, İsmail, Şerif Hüseyin, Kronik Yayınları, 2018.
• McCARTHY, Justin, Osmanlı'ya Veda, çev. Mehmet Tuncel, Etkileşim Yayınları, 2006.
• NEDİM, Şükrü Mahmut, Filistin Savaşı (1914-1918), çev. Abdullah Es, Genelkurmay Basımevi, 1995.
• SHEFFY, Yigal - Shaul SHAY, The Changing Land Berwwen The Jordan and The Sea, Yad Ben-Zvı Press, Israel, 1999.
• SONYEL, Salahi, "Albay T.E.Lawrence, Haşimi Araplarını, Osmanlı İmparatorluğuna Karşı Ayaklanmaları İçin Nasıl Aldattı", Belleten, TTK Yayını, Cilt LI, Sayı 199, 1987.
• ÜNAL, Levent, "Plan ve Krokilerle Kutü'l Amâre Zaferi", Kûtü'l Amâre Zafer I.Dünya Savaşı'nda Irak Cephesi, ATAM Yayınları, 2016.
• ÜNALP, F. Rezzan, "1916 Kutü'l Amâre Zaferi: Komutanlar ve Harekatın Sonuçları", Kûtü'l Amâre Zafer I.Dünya Savaşı'nda Irak Cephesi, ATAM Yayınları, 2016.
• ÜZEN, İsmet, “İngilizlerin Kudüs’ü Ele Geçirmesi ve General Edmund H.H.Allenby’nin Kudüs’e Törenle Girişi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, 2009.
• ÜZEN, İsmet, I. Dünya Harbinde Sina Cephesi ve Çöl Hatıraları, Selis Yayınları, 2007.
• WINTER Jay-Geoffrey PARKER-Mary HABECK, I. Dünya Savaşı ve 20.Yüzyıl, çev. Tansel Demirel, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2012.